Czesak. Varia

Ależ się to splata. Comber, cumper, camper. Ciekawe słowo, ale wcale nie tylko krakowskie! Import z zachodu Słowiańszczyzny.

W lutym kondycja to condicio sine qua non

Jedni humaniści piszą uczenie, że „stosowność to warunek sine qua non kompetencji komunikacyjnej”, a prof. Albert Gorzkowski, m.in. znawca literatury polsko-łacińskiej, że „konstrukcja warunek sine qua non jest niepoprawną hybrydową (łacińsko-polską) kontaminacją powstałą w wyniku skrzyżowania wyrażeń: condicio sine qua non oraz warunek konieczny (nieodzowny); niepoprawną także z tego względu, że rzeczownik warunek jest w języku polskim rodzaju męskiego, zaś łac. qua to narzędnik rodzaju żeńskiego zaimka quae ‘która’. W języku łacińskim konstrukcja jest oczywista, ponieważ rzeczownik condicio ‘warunek’ posiada rodzaj żeński, a następujący potem przyimek sine ‘bez’ łączy się zawsze z ablatiwem, stąd forma qua. Nie będzie więc, moim zdaniem, puryzmem, stwierdzenie, że mamy do czynienia z podwójnym błędem językowym: gramatycznym (na poziomie składni) oraz leksykalnym (na poziomie frazeologicznym)”. Tak, condicio, nie conditio.

Zatem jeśli już chcemy sobie i swoim odbiorcom podarować trochę snobizmu, to mówmy i piszmy w całości po łacinie condicio sine qua non.

Czart WARCHOŁY sieje, a testament spisuje się dla uniknięcia WARCHOŁU. WARCHOLSTWO i zrywanie sejmów zgubiło Rzeczpospolitą (z niemałą pomocą naszych nieprzyjaciół). Dlaczego WARCHOŁ jest jak anioł? Co o WARCHOLE (przeciwstawionym SPOKOJNEMU) pisał Mikołaj Rej?

O tym wszystkim w Wyczesanych rozmowach w Radiu Kraków w nader spokojnym dialogu z redaktorem Pawłem Sołtysikiem.

Wpaść jak śliwka w kompot – według słownika frazeologicznego Stanisława Skorupki to najpierw ‘przyjść nie w porę’, a dopiero wtórnie ‘znaleźć się w trudnej sytuacji, w położeniu bez wyjścia’.

Skupiłem się na konsystencji kompotu, ale tematu nie da się wyczerpać w 3,5-minutowych Wyczesanych rozmowach w Radiu Kraków.

A Górale, bywa, chodzą nie w kabatach, ale w kabotach. Wyraz tego samego pochodzenia co ogólnopolski KABAT.

O tym, co może znaczyć PRZEKABACIĆ, mówiłem w Radiu Kraków.

Mili Państwo, dziś w @Radio Kraków o jakże często dziś powtarzanym słowie RYMPAŁ. Mnie bardziej – jak zawsze – interesuje, co to słowo znaczy źródłowo. Tu bym prosił o pomoc germanistów i specjalistów od górnictwa, bowiem pierwsze znane mi poświadczenia słowa rympał, wcześniejsze niż złodziejskie ‘łom’, pochodzi z czasopisma „Górnik” wydawanego w Gorlicach.

O ambiwalencji we frazeologii, czyli od zgrozy z powodu okrucieństw do wisielczego humoru.

30 listopada tylko o tym ciekawym i wielokształtnym oraz różnobrzmiącym imieniu mogłem opowiadać w Radiu Kraków przed hejnałem, jakże miło zapowiedziany przez prowadzących audycję Annę Piekarczyk i Pawła Sołtysika.

Zawiewka, zawierucha, zawartka. Te słowa połączył Aleksander Brückner w swoim słowniku etymologicznym w jednym haśle. Są to wyrazy bliskie strukturalnie i znaczeniowo, ale nie dość jasne.

Wspominamy Aleksandra Brücknera, bo 29 września 2023 będzie jego krakowski pogrzeb.

Straszny rusycyzm czy niewinne słówko wzbogacające stylistycznie polszczyznę?

Wyczesane rozmowy w Radiu Kraków, 17 sierpnia 2023 r.

Gwara krakowska / słowa krakowskie

Mierzę się z quizem ze strony: https://www.eska.pl/krakow/quiz-o-krakowskiej-gwarze-sprawdz-czy-znasz-slowa-rodem-z-grodu-kraka-quiz-aa-QeQi-ait7-nNn4.html

Poranny Czesak Językowy. WEŹNIEMY. Eksperymenty z formą i długością spotkania, Stali bywalcy niech mi wybaczą pięciokrotne wydłużenie wywodów. Co i jak widać, widać. Może się to technicznie kiedyś poprawi, a poza tym zawsze można włączyć Spotify.
Dziś o formie WEŹNIEMY, o normie i łagodnym poradnictwie językowym.

Artur Czesak – wolny językopoznawca

http://www.arturczesak.pl/blog/

https://www.facebook.com/CzesakPhD

http://dobryslownik.pl/

Tommy, Migawki krakowskie: Książki, Ilustrowany Kuryer Codzienny, 7.09.1922

Może by się tak podpiąć pod kogoś sławnego, o, choćby Włodka i Karola, z którymi nie jestem po imieniu? A jaki jest maskulinatyw od baletnica? Baletnik? Gołas baletujący w kronice filmowej z 1959 roku przykuwa naszą uwagę, ale odcinek jest o wariantywności form fleksyjnych i źródłach normy językowej. Ci dwaj z ładnym świątecznym intro nie są obiektywni, przecież sami piszą: LEKKO STRONNICZY.

Poranny Czesak Językowy. PŁAZEM. Pani Prezes Gersdorf mówi, że słów Stanisława Piotrowicza nie można „pozostawić płazem”. To błąd z zakresu frazeologii. Poprawnie: PUŚCIĆ {coś} {komuś} PŁAZEM, {coś} {komuś} UCHODZI / USZŁO / (NIE) MOŻE UJŚĆ PŁAZEM.

#idioms #polishyourpolish

Biblia Wujka #67 Ewangelia Jana 18,33-37

Polish New Testament, by Jakub Wujek SI (1594)

21 listopada 2021. W kościołach rzymskokatolickich w Polsce uroczystość Jezusa Chrystusa Króla Wszechświata

Tekst z wydania:

Nowy Testament Páná nászego IESVSA CHRISTVSA. Znowu z Łácińskiego y z Græckiego na Polskie wiernie á szczyrze przełożony. Przez D. IAKVBA WVYKA Theologá Societatis IESV. Z dozwoleniem Stárszych. Pod rozsądek Kośćioła S. Powszechnego Rzymskiego wszytko niech podlęże. W Krákowie/ w Drukárni Andrzeiá Piotrkowczyká/ M. D. XCIIII

Zapisane przez Kazimierza Władysława Wójcickiego.

Poranny Czesak Językowy. MODLITWA O KOGOŚ. Modlić się „o naszych żołnierzy” to nie to samo co modlić się „o deszcz” albo „o dobrą żonę”. Nierzadko słyszę, a w dobie rozwoju mediów społecznościowych także widzę na piśmie, że ten mało opisany regionalizm składniowy (na wschód od Warszawy) MODLIĆ SIĘ O KOGOŚ ‘otaczać kogoś modlitwą, prosić Boga o coś dla kogoś’ w miejscu bardziej rozpowszechnionego i zachodniego MODLIĆ SIĘ ZA KOGOŚ jest żywotny i nie poddaje się ani unifikacji, ani sekularyzacji.

_____________________________

Artur Czesak

http://www.arturczesak.pl/blog/

https://www.facebook.com/CzesakPhD

http://dobryslownik.pl/

Poranny Czesak Językowy. DĄB WOLNOŚCI. Nie chodzi o konkretny egzemplarz dębu szypułkowego, ale o to, że idee to sprawa poważna. Wolność akademicka należy do idei łatwo podważalnych i do tego „wyśmiewalnych”. Ale nie w przeddzień 6 listopada w Krakowie między Gołębią a Podwalem. Ne cedat Academia.

Poranny Czesak Językowy. NADGRANICZNE DLA. Charakterystyczne dla polszczyzny północno-wschodniej jest zastępowanie celownika (komu?) konstrukcją (dla kogo). Podziękować dla mediów chciała radna z Michałowa. DLA jest lepsze niż PRZECIW.

Poranny Czesak Językowy. WYMÓWKA. Zdanie można skończyć słowem WYMÓWKA. Nie chcę słuchać tych wymówek. Gdy zaczynamy rozbudowywać wypowiedź, dochodzą przyimki, które dziwią bardziej lub mniej. WYMÓWKA DLA zaniechania działań? WYMÓWKA NA opóźnioną reakcję? Językoznawca odnotowuje konstrukcję składniową. Nie każda innowacja musi być potępiana, ale gdy jakoś nas zjeża, to przynajmniej trzeba o tym opowiedzieć.

Poranny Czesak Językowy. BNIN. Nie ma takiego miasta LĄDYN, nie ma też miasta BNIN, mimo że długo było, a teraz jest częścią KÓRNIKA. Nazwa BNIN wg słownika Kazimierza Rymuta mogłaby mieć coś z BEDNIAMI, naczyniami drewnianymi (stąd BEDNARZ, co je wyrabiał). Eugeniusz Mośko (23 VIII 1923 – 27 II 1975) miał inny pomysł, wiążący nazwę Bnina ze światem roślinnym (Valeriana ben), z samą istotą bytu (Ich BIN), z dawnymi nazwami pokrewnymi z bukiem i bzem.

Poranny Czesak Językowy. NA WAWEL, KRAKOWIAKU. Utrwalamy sobie zasadę, że przed wołaczem ma być przecinek. Dziś wspomnienie lata i przypomnienie najwybitniejszego pono poety krakowskiego przed Stanisławem Wyspiańskim — Edmunda Wasilewskiego (1814–1846).
Z archiwalnej płyty (1902) śpiewa Aleksander Panasiewicz.
https://www.youtube.com/watch?v=3G04G5Df9Z0&t=144s

Biblia Wujka #65 Ewangelia Marka 10,35-45

Jakub Wujek. Polish Bible translation (1594)

17 października 2021. W kościołach rzymskokatolickich w Polsce 29 niedziela zwykła, rok B

Tekst z wydania:

Nowy Testament Páná nászego IESVSA CHRISTVSA. Znowu z Łácińskiego y z Græckiego na Polskie wiernie á szczyrze przełożony. Przez D. IAKVBA WVYKA Theologá Societatis IESV. Z dozwoleniem Stárszych. Pod rozsądek Kośćioła S. Powszechnego Rzymskiego wszytko niech podlęże. W Krákowie/ w Drukárni Andrzeiá Piotrkowczyká/ M. D. XCIIII

Poranny Czesak Językowy. PRZECINEK, CHAMIE. Czy nie za mocno zaczynamy nowy tydzień? Faktycznie. Przecinek jest dla wielu znakiem wstrętnym, znienawidzonym, obrzydliwym, więc stawianym na oślep, byle się już nim nie zajmować, albo programowo pomijanym. Podobnie jest z wołaczem. Na tych wszystkich festiwalach: DOBRY WIECZÓR SOPOT! „Cham” zaś i „dziad” dowodzą, że nie wszyscy, nawet w emocjach, używają wulgaryzmów.

Poranny Czesak Językowy. SZCZUCZYN. Województwo podlaskie, powiat grajewski (Grajewo), ale Mazowsze — ziemia wiska (od nazwy Wizna). Prezentuję przykład, że czasem może się nam coś kojarzyć powierzchownie i na dodatek nie całkiem pochlebnie. W badaniu językowym asocjacje można uwzględnić, ale lepiej szukać prawdziwej prawdy.
Manipulacja to metoda SZCZUJNI (dość nowe słowo, którym lubią się nawzajem obdarzać szlachetni przedstawiciele mediów).

Cytuję fragment wideobloga Adama Szustaka OP: NV [#428] Nie szczuj ludzi! https://www.youtube.com/watch?v=vUbPd6vWjLg (12.10.2021) i słownik Kazimierza Rymuta.

Poranny Czesak Językowy. ARTEFAKT. Te wszystkie artefakty, na czele z informacją o godzinach otwarcia Thesaurusa, to jakieś sztuczki, a nie fakty. Niczego się nie dowiedziałem, bo nie było od kogo. Na pewno coś przeczytałem źle albo nie byłem umówioną wycieczką szkolną. Stałem jednak koło artefaktu i nie wiedziałem, jak on się nazywa. Cierpiałem wiele.

Poranny Czesak Językowy. POLECIE. Wyróżnia się taką porę roku przed jesienią, ale ileż można mówić, że idzie jesień. Dlatego tematem tego filmu są też BESKIDY. Co to za nazwa? Dawna i niezrozumiała czy dająca się jakoś tłumaczyć? J. Rozwadowski mówi, że germańska, J. Martinka, że BEZKYDY to nazwa słowiańska, rosnącymi BZAMI zainspirowana.

Poranny Czesak Językowy. DZIEDZINIEC. Wiadomo, jak wygląda, ale nie wiadomo, dlaczego się tak nazywa. Formalnie bliski słowu DZIAD i DZIEDZIC, ale Aleksander Brückner łączy to ze starym europejskim utożsamieniem DZIECI i SŁUG, więc DZIECINIEC, gdzie się uwijała obsługa dworu.

Biblia Wujka #64 Ewangelia Marka 10,17-30

Jakub Wujek. Polish Bible translation (1594)

10 października 2021. W kościołach rzymskokatolickich w Polsce 28 niedziela zwykła, rok B

Tekst z wydania:

Nowy Testament Páná nászego IESVSA CHRISTVSA. Znowu z Łácińskiego y z Græckiego na Polskie wiernie á szczyrze przełożony. Przez D. IAKVBA WVYKA Theologá Societatis IESV. Z dozwoleniem Stárszych. Pod rozsądek Kośćioła S. Powszechnego Rzymskiego wszytko niech podlęże. W Krákowie/ w Drukárni Andrzeiá Piotrkowczyká/ M. D. XCIIII

Poranny Czesak Językowy. SIDZINA w granicach Krakowa i w Beskidach. Niby wszystko zbadane, ale nie do końca. W badaniu nazw miejscowych najważniejsze bywają dane lokalne — jak wymawiają daną nazwę mieszkańcy i ich sąsiedzi. Na przykład KASINA wymawiana jest Kosina i to dopiero czyni ją zagadkową. Beskidzką Sidzinę ja „mam w uszach” przez „dz”, a może i „z” — Sidzyna, Sizyna. I ruchy religijne; ksiądz Natanek nie był pierwszy.

Poranny Czesak Językowy. SŁOWA Z AUTORSTWEM. W dzień św. Franciszka, którego to imienia by nie było, gdyby w ten sposób nie przezywano Giovanniego Bernardone, dzielę się pomysłem, by zebrać znane i używane słowa, o których autorstwie coś wiemy. Oczywiście trzeba by te podania weryfikować. Ciekawe, ile się uzbiera.

Poranny Czesak Językowy. WSZECHNICA, czyli UNIWERSYTET. Chce ona/on (UNIVERSITAS jest rodzaju żeńskiego) ogarnąć swoim myśleniem i badaniem universum, wszechświat. Nie bez wzruszenia zaczynam drugi rok „Porannych Czesaków”. Gaudeamus.

Poranny Czesak Językowy. LIBRARIA. Obrazek z dziedzińca Collegium Maius. Dzielenie się tym, co w księgach zawarte, bezinteresowne dążenie do prawdy... Academia Cracoviensis. Universitas Iagellonica.

Poranny Czesak Językowy. OPIERAĆ PROGRAM powinno się NA CZYMŚ, nie O COŚ. Niby oczywiste, ale najwyższe władze używają błędnej formy.

Biblia Wujka #63 Ewangelia Marka 7,31-37

Jakub Wujek. Polish Bible translation (1594)

5 września 2021. W kościołach rzymskokatolickich w Polsce 23 niedziela zwykła, rok B

Tekst z wydania:

Nowy Testament Páná nászego IESVSA CHRISTVSA. Znowu z Łácińskiego y z Græckiego na Polskie wiernie á szczyrze przełożony. Przez D. IAKVBA WVYKA Theologá Societatis IESV. Z dozwoleniem Stárszych. Pod rozsądek Kośćioła S. Powszechnego Rzymskiego wszytko niech podlęże. W Krákowie/ w Drukárni Andrzeiá Piotrkowczyká/ M. D. XCIIII

Ilustracja z poprawionego wydania tzw. Biblii Leopolity (1561):

Biblia to iest Kxięgi Stharego y Nowego Zakonu na Polski ięzyk z pilnośćią według Láćińskiey Bibliey od Kośćiołá Krześćiáńskiego powssechnego przyięthey: ná wielu mieyscách z pilnośćią poprawiona/ y figurámi ozdobioná. Cum Gratia & Priuilegio S. R. M. W Krákowie/ W Drukárni Mikołáiá Szárffenbergerá 1577

_____________________________

Artur Czesak

http://www.arturczesak.pl/blog/

https://www.facebook.com/CzesakPhD

http://dobryslownik.pl/

Faktycznie, fakt nadużywania słowa fakt jest faktem.

Modlitwa wędrownego grajka

Na pewno nie PROPORCJUM

Poezja religijna. Ciekawe wyrazy złożone.

Poranny Czesak Językowy. ZABYTEK Dawniej zwykle: zabytek {czegoś}, np. starożytności, pobożności, dawnego plemienia... Dziś zabytek to coś, co stoi, jest. Idzie jednak o pamięć. #polszczyzna

Poranny Czesak Językowy. SZUJA. Jeśli myślicie, że derywacja semantyczna od starosłowiańskiego ‘lewy’ kończy sprawę, nie kochacie dociekań etymologicznych. Przywoływane: słownik etymologiczny A. Brücknera, słownik języka polskiego S.B. Lindego, postylla większa Jakuba Wujka, jezuity. W tle przez chwilę Irena Kwiatkowska śpiewa nieśmiertelne „Shimmy Szuja” z tekstem Jeremiego Przybory i muzyką Jerzego Wasowskiego.

Na chwilę obecną, na ten moment vs. dziś, teraz

Jak akcentuje się słowo ON LINE / ON-LINE / ON-LINE / ONLINE w języku polskim.

Dlaczego pociąg ODCHODZI?

Pandemia i przebranżowienie artystów, a J.S. Bach wciąż wykonuje fugi.
#homonimia

Thackeray, Snoby (Book of Snobs). Polski przekład z roku 1860