Czesak. Varia
By Artur Czesak
Polszczyzna poprawna i sprawna; kultura języka; dubia i varia.
Artur Czesak, Cracovia, Polonia
Culture of speech. Polish language.
Czesak. VariaFeb 08, 2024
COMBER. Wyczesane rozmowy
Ależ się to splata. Comber, cumper, camper. Ciekawe słowo, ale wcale nie tylko krakowskie! Import z zachodu Słowiańszczyzny.
Wyczesane rozmowy: CONDICIO SINE QUA NON
W lutym kondycja to condicio sine qua non
Jedni humaniści piszą uczenie, że „stosowność to warunek sine qua non kompetencji komunikacyjnej”, a prof. Albert Gorzkowski, m.in. znawca literatury polsko-łacińskiej, że „konstrukcja warunek sine qua non jest niepoprawną hybrydową (łacińsko-polską) kontaminacją powstałą w wyniku skrzyżowania wyrażeń: condicio sine qua non oraz warunek konieczny (nieodzowny); niepoprawną także z tego względu, że rzeczownik warunek jest w języku polskim rodzaju męskiego, zaś łac. qua to narzędnik rodzaju żeńskiego zaimka quae ‘która’. W języku łacińskim konstrukcja jest oczywista, ponieważ rzeczownik condicio ‘warunek’ posiada rodzaj żeński, a następujący potem przyimek sine ‘bez’ łączy się zawsze z ablatiwem, stąd forma qua. Nie będzie więc, moim zdaniem, puryzmem, stwierdzenie, że mamy do czynienia z podwójnym błędem językowym: gramatycznym (na poziomie składni) oraz leksykalnym (na poziomie frazeologicznym)”. Tak, condicio, nie conditio.
Zatem jeśli już chcemy sobie i swoim odbiorcom podarować trochę snobizmu, to mówmy i piszmy w całości po łacinie condicio sine qua non.
WARCHOŁ. Wyczesane rozmowy
Czart WARCHOŁY sieje, a testament spisuje się dla uniknięcia WARCHOŁU. WARCHOLSTWO i zrywanie sejmów zgubiło Rzeczpospolitą (z niemałą pomocą naszych nieprzyjaciół). Dlaczego WARCHOŁ jest jak anioł? Co o WARCHOLE (przeciwstawionym SPOKOJNEMU) pisał Mikołaj Rej?
O tym wszystkim w Wyczesanych rozmowach w Radiu Kraków w nader spokojnym dialogu z redaktorem Pawłem Sołtysikiem.
Kompoty, cukry i śliwki
Wpaść jak śliwka w kompot – według słownika frazeologicznego Stanisława Skorupki to najpierw ‘przyjść nie w porę’, a dopiero wtórnie ‘znaleźć się w trudnej sytuacji, w położeniu bez wyjścia’.
Skupiłem się na konsystencji kompotu, ale tematu nie da się wyczerpać w 3,5-minutowych Wyczesanych rozmowach w Radiu Kraków.
Wyczesane rozmowy. KABAT, PRZEKABACIĆ
A Górale, bywa, chodzą nie w kabatach, ale w kabotach. Wyraz tego samego pochodzenia co ogólnopolski KABAT.
O tym, co może znaczyć PRZEKABACIĆ, mówiłem w Radiu Kraków.
Rympał, na rympał. Wyczesane rozmowy
Mili Państwo, dziś w @Radio Kraków o jakże często dziś powtarzanym słowie RYMPAŁ. Mnie bardziej – jak zawsze – interesuje, co to słowo znaczy źródłowo. Tu bym prosił o pomoc germanistów i specjalistów od górnictwa, bowiem pierwsze znane mi poświadczenia słowa rympał, wcześniejsze niż złodziejskie ‘łom’, pochodzi z czasopisma „Górnik” wydawanego w Gorlicach.
Wyczesane rozmowy. Rzeź niewiniątek
O ambiwalencji we frazeologii, czyli od zgrozy z powodu okrucieństw do wisielczego humoru.
Wyczesane rozmowy. ANDRZEJ
30 listopada tylko o tym ciekawym i wielokształtnym oraz różnobrzmiącym imieniu mogłem opowiadać w Radiu Kraków przed hejnałem, jakże miło zapowiedziany przez prowadzących audycję Annę Piekarczyk i Pawła Sołtysika.
Zawierucha i Aleksander Brückner
Zawiewka, zawierucha, zawartka. Te słowa połączył Aleksander Brückner w swoim słowniku etymologicznym w jednym haśle. Są to wyrazy bliskie strukturalnie i znaczeniowo, ale nie dość jasne.
Wspominamy Aleksandra Brücknera, bo 29 września 2023 będzie jego krakowski pogrzeb.
Wyczesane rozmowy. Zagwozdka
Straszny rusycyzm czy niewinne słówko wzbogacające stylistycznie polszczyznę?
Wyczesane rozmowy w Radiu Kraków, 17 sierpnia 2023 r.
Krakowski quiz, 24.07.2023
Gwara krakowska / słowa krakowskie
Mierzę się z quizem ze strony: https://www.eska.pl/krakow/quiz-o-krakowskiej-gwarze-sprawdz-czy-znasz-slowa-rodem-z-grodu-kraka-quiz-aa-QeQi-ait7-nNn4.html
WEŹNIEMY. Poranny Czesak Językowy.
Poranny Czesak Językowy. WEŹNIEMY. Eksperymenty
z formą i długością spotkania, Stali bywalcy niech mi wybaczą pięciokrotne
wydłużenie wywodów. Co i jak widać, widać. Może się to technicznie kiedyś poprawi,
a poza tym zawsze można włączyć Spotify.
Dziś o formie WEŹNIEMY, o normie i łagodnym poradnictwie językowym.
Artur Czesak – wolny językopoznawca
http://www.arturczesak.pl/blog/
https://www.facebook.com/CzesakPhD
http://dobryslownik.pl/
Giełda na Szpitalce
Tommy, Migawki krakowskie: Książki, Ilustrowany Kuryer Codzienny, 7.09.1922
Poranny Czesak Językowy. KLASZCZESZ CZY KLASKASZ?
Może by się tak podpiąć pod kogoś sławnego, o, choćby Włodka i Karola, z którymi nie jestem po imieniu? A jaki jest maskulinatyw od baletnica? Baletnik? Gołas baletujący w kronice filmowej z 1959 roku przykuwa naszą uwagę, ale odcinek jest o wariantywności form fleksyjnych i źródłach normy językowej. Ci dwaj z ładnym świątecznym intro nie są obiektywni, przecież sami piszą: LEKKO STRONNICZY.
Poranny Czesak Językowy. PŁAZEM.
Poranny Czesak Językowy. PŁAZEM. Pani Prezes Gersdorf mówi, że słów Stanisława Piotrowicza nie można „pozostawić płazem”. To błąd z zakresu frazeologii. Poprawnie: PUŚCIĆ {coś} {komuś} PŁAZEM, {coś} {komuś} UCHODZI / USZŁO / (NIE) MOŻE UJŚĆ PŁAZEM.
#idioms #polishyourpolish
Biblia Wujka 67. Jan 18,33-37. KRÓL
Biblia Wujka #67 Ewangelia Jana 18,33-37
Polish New Testament, by Jakub Wujek SI (1594)
21 listopada 2021. W kościołach rzymskokatolickich w Polsce uroczystość Jezusa Chrystusa Króla Wszechświata
Tekst z wydania:
Nowy Testament Páná nászego IESVSA CHRISTVSA. Znowu z Łácińskiego y z Græckiego na Polskie wiernie á szczyrze przełożony. Przez D. IAKVBA WVYKA Theologá Societatis IESV. Z dozwoleniem Stárszych. Pod rozsądek Kośćioła S. Powszechnego Rzymskiego wszytko niech podlęże. W Krákowie/ w Drukárni Andrzeiá Piotrkowczyká/ M. D. XCIIII
Czytamy legendy. Koszałki-opałki
Zapisane przez Kazimierza Władysława Wójcickiego.
Poranny Czesak Językowy. MODLITWA O KOGOŚ
Poranny Czesak Językowy. MODLITWA O KOGOŚ. Modlić się „o naszych żołnierzy” to nie to samo co modlić się „o deszcz” albo „o dobrą żonę”. Nierzadko słyszę, a w dobie rozwoju mediów społecznościowych także widzę na piśmie, że ten mało opisany regionalizm składniowy (na wschód od Warszawy) MODLIĆ SIĘ O KOGOŚ ‘otaczać kogoś modlitwą, prosić Boga o coś dla kogoś’ w miejscu bardziej rozpowszechnionego i zachodniego MODLIĆ SIĘ ZA KOGOŚ jest żywotny i nie poddaje się ani unifikacji, ani sekularyzacji.
_____________________________
Artur Czesak
http://www.arturczesak.pl/blog/
https://www.facebook.com/CzesakPhD
http://dobryslownik.pl/
Poranny Czesak Językowy. DĄB WOLNOŚCI
Poranny Czesak Językowy. DĄB WOLNOŚCI. Nie chodzi o konkretny egzemplarz dębu szypułkowego, ale o to, że idee to sprawa poważna. Wolność akademicka należy do idei łatwo podważalnych i do tego „wyśmiewalnych”. Ale nie w przeddzień 6 listopada w Krakowie między Gołębią a Podwalem. Ne cedat Academia.
Poranny Czesak Językowy. NADGRANICZNE DLA
Poranny Czesak Językowy. NADGRANICZNE DLA. Charakterystyczne dla polszczyzny północno-wschodniej jest zastępowanie celownika (komu?) konstrukcją (dla kogo). Podziękować dla mediów chciała radna z Michałowa. DLA jest lepsze niż PRZECIW.
Poranny Czesak Językowy. WYMÓWKA
Poranny Czesak Językowy. WYMÓWKA. Zdanie można skończyć słowem WYMÓWKA. Nie chcę słuchać tych wymówek. Gdy zaczynamy rozbudowywać wypowiedź, dochodzą przyimki, które dziwią bardziej lub mniej. WYMÓWKA DLA zaniechania działań? WYMÓWKA NA opóźnioną reakcję? Językoznawca odnotowuje konstrukcję składniową. Nie każda innowacja musi być potępiana, ale gdy jakoś nas zjeża, to przynajmniej trzeba o tym opowiedzieć.
Poranny Czesak Językowy. BNIN
Poranny Czesak Językowy. BNIN. Nie ma takiego miasta LĄDYN, nie ma też miasta BNIN, mimo że długo było, a teraz jest częścią KÓRNIKA. Nazwa BNIN wg słownika Kazimierza Rymuta mogłaby mieć coś z BEDNIAMI, naczyniami drewnianymi (stąd BEDNARZ, co je wyrabiał). Eugeniusz Mośko (23 VIII 1923 – 27 II 1975) miał inny pomysł, wiążący nazwę Bnina ze światem roślinnym (Valeriana ben), z samą istotą bytu (Ich BIN), z dawnymi nazwami pokrewnymi z bukiem i bzem.
Poranny Czesak Językowy. NA WAWEL, KRAKOWIAKU
Poranny Czesak Językowy. NA WAWEL, KRAKOWIAKU. Utrwalamy sobie zasadę, że przed wołaczem ma być przecinek. Dziś wspomnienie lata i przypomnienie najwybitniejszego pono poety krakowskiego przed Stanisławem Wyspiańskim — Edmunda Wasilewskiego (1814–1846).
Z archiwalnej płyty (1902) śpiewa Aleksander Panasiewicz.
https://www.youtube.com/watch?v=3G04G5Df9Z0&t=144s
Biblia Wujka #65 Ewangelia Marka 10,35-45
Biblia Wujka #65 Ewangelia Marka 10,35-45
Jakub Wujek. Polish Bible translation (1594)
17 października 2021. W kościołach rzymskokatolickich w Polsce 29 niedziela zwykła, rok B
Tekst z wydania:
Nowy Testament Páná nászego IESVSA CHRISTVSA. Znowu z Łácińskiego y z Græckiego na Polskie wiernie á szczyrze przełożony. Przez D. IAKVBA WVYKA Theologá Societatis IESV. Z dozwoleniem Stárszych. Pod rozsądek Kośćioła S. Powszechnego Rzymskiego wszytko niech podlęże. W Krákowie/ w Drukárni Andrzeiá Piotrkowczyká/ M. D. XCIIII
Poranny Czesak Językowy. PRZECINEK, CHAMIE.
Poranny Czesak Językowy. PRZECINEK, CHAMIE. Czy nie za mocno zaczynamy nowy tydzień? Faktycznie. Przecinek jest dla wielu znakiem wstrętnym, znienawidzonym, obrzydliwym, więc stawianym na oślep, byle się już nim nie zajmować, albo programowo pomijanym. Podobnie jest z wołaczem. Na tych wszystkich festiwalach: DOBRY WIECZÓR SOPOT! „Cham” zaś i „dziad” dowodzą, że nie wszyscy, nawet w emocjach, używają wulgaryzmów.
Poranny Czesak Językowy. SZCZUCZYN
Poranny Czesak Językowy. SZCZUCZYN. Województwo podlaskie, powiat grajewski (Grajewo), ale Mazowsze — ziemia wiska (od nazwy Wizna). Prezentuję przykład, że czasem może się nam coś kojarzyć powierzchownie i na dodatek nie całkiem pochlebnie. W badaniu językowym asocjacje można uwzględnić, ale lepiej szukać prawdziwej prawdy.
Manipulacja to metoda SZCZUJNI (dość nowe słowo, którym lubią się nawzajem obdarzać szlachetni przedstawiciele mediów).
Cytuję fragment wideobloga Adama Szustaka OP: NV [#428] Nie szczuj ludzi! https://www.youtube.com/watch?v=vUbPd6vWjLg (12.10.2021) i słownik Kazimierza Rymuta.
Poranny Czesak Językowy. ARTEFAKT
Poranny Czesak Językowy. ARTEFAKT. Te wszystkie artefakty, na czele z informacją o godzinach otwarcia Thesaurusa, to jakieś sztuczki, a nie fakty. Niczego się nie dowiedziałem, bo nie było od kogo. Na pewno coś przeczytałem źle albo nie byłem umówioną wycieczką szkolną. Stałem jednak koło artefaktu i nie wiedziałem, jak on się nazywa. Cierpiałem wiele.
Poranny Czesak Językowy. POLECIE
Poranny Czesak Językowy. POLECIE. Wyróżnia się taką porę roku przed jesienią, ale ileż można mówić, że idzie jesień. Dlatego tematem tego filmu są też BESKIDY. Co to za nazwa? Dawna i niezrozumiała czy dająca się jakoś tłumaczyć? J. Rozwadowski mówi, że germańska, J. Martinka, że BEZKYDY to nazwa słowiańska, rosnącymi BZAMI zainspirowana.
Poranny Czesak Językowy. DZIEDZINIEC
Poranny Czesak Językowy. DZIEDZINIEC. Wiadomo, jak wygląda, ale nie wiadomo, dlaczego się tak nazywa. Formalnie bliski słowu DZIAD i DZIEDZIC, ale Aleksander Brückner łączy to ze starym europejskim utożsamieniem DZIECI i SŁUG, więc DZIECINIEC, gdzie się uwijała obsługa dworu.
Biblia Wujka #64 UCHO IGIELNE
Biblia Wujka #64 Ewangelia Marka 10,17-30
Jakub Wujek. Polish Bible translation (1594)
10 października 2021. W kościołach rzymskokatolickich w Polsce 28 niedziela zwykła, rok B
Tekst z wydania:
Nowy Testament Páná nászego IESVSA CHRISTVSA. Znowu z Łácińskiego y z Græckiego na Polskie wiernie á szczyrze przełożony. Przez D. IAKVBA WVYKA Theologá Societatis IESV. Z dozwoleniem Stárszych. Pod rozsądek Kośćioła S. Powszechnego Rzymskiego wszytko niech podlęże. W Krákowie/ w Drukárni Andrzeiá Piotrkowczyká/ M. D. XCIIII
Poranny Czesak Językowy. SIDZINA
Poranny Czesak Językowy. SIDZINA w granicach Krakowa i w Beskidach. Niby wszystko zbadane, ale nie do końca. W badaniu nazw miejscowych najważniejsze bywają dane lokalne — jak wymawiają daną nazwę mieszkańcy i ich sąsiedzi. Na przykład KASINA wymawiana jest Kosina i to dopiero czyni ją zagadkową. Beskidzką Sidzinę ja „mam w uszach” przez „dz”, a może i „z” — Sidzyna, Sizyna. I ruchy religijne; ksiądz Natanek nie był pierwszy.
Poranny Czesak Językowy. SŁOWA Z AUTORSTWEM
Poranny Czesak Językowy. SŁOWA Z AUTORSTWEM. W dzień św. Franciszka, którego to imienia by nie było, gdyby w ten sposób nie przezywano Giovanniego Bernardone, dzielę się pomysłem, by zebrać znane i używane słowa, o których autorstwie coś wiemy. Oczywiście trzeba by te podania weryfikować. Ciekawe, ile się uzbiera.
Poranny Czesak Językowy. WSZECHNICA
Poranny Czesak Językowy. WSZECHNICA, czyli UNIWERSYTET. Chce ona/on (UNIVERSITAS jest rodzaju żeńskiego) ogarnąć swoim myśleniem i badaniem universum, wszechświat. Nie bez wzruszenia zaczynam drugi rok „Porannych Czesaków”. Gaudeamus.
Poranny Czesak Językowy. LIBRARIA.
Poranny Czesak Językowy. LIBRARIA. Obrazek z dziedzińca Collegium Maius. Dzielenie się tym, co w księgach zawarte, bezinteresowne dążenie do prawdy... Academia Cracoviensis. Universitas Iagellonica.
Poranny Czesak Językowy. OPIERAĆ PROGRAM
Poranny Czesak Językowy. OPIERAĆ PROGRAM powinno się NA CZYMŚ, nie O COŚ. Niby oczywiste, ale najwyższe władze używają błędnej formy.
Biblia Wujka #63 Ewangelia Marka 7,31-37
Biblia Wujka #63 Ewangelia Marka 7,31-37
Jakub Wujek. Polish Bible translation (1594)
5 września 2021. W kościołach rzymskokatolickich w Polsce 23 niedziela zwykła, rok B
Tekst z wydania:
Nowy Testament Páná nászego IESVSA CHRISTVSA. Znowu z Łácińskiego y z Græckiego na Polskie wiernie á szczyrze przełożony. Przez D. IAKVBA WVYKA Theologá Societatis IESV. Z dozwoleniem Stárszych. Pod rozsądek Kośćioła S. Powszechnego Rzymskiego wszytko niech podlęże. W Krákowie/ w Drukárni Andrzeiá Piotrkowczyká/ M. D. XCIIII
Ilustracja z poprawionego wydania tzw. Biblii Leopolity (1561):
Biblia to iest Kxięgi Stharego y Nowego Zakonu na Polski ięzyk z pilnośćią według Láćińskiey Bibliey od Kośćiołá Krześćiáńskiego powssechnego przyięthey: ná wielu mieyscách z pilnośćią poprawiona/ y figurámi ozdobioná. Cum Gratia & Priuilegio S. R. M. W Krákowie/ W Drukárni Mikołáiá Szárffenbergerá 1577
_____________________________
Artur Czesak
http://www.arturczesak.pl/blog/
https://www.facebook.com/CzesakPhD
http://dobryslownik.pl/
Poranny Czesak Językowy 2021-09-03 FAKT
Faktycznie, fakt nadużywania słowa fakt jest faktem.
Jan Kasprowicz, Modlitwa wędrownego grajka
Modlitwa wędrownego grajka
Poranny Czesak Językowy 2021-04-19 ZNAJ PROPORCJĄ
Na pewno nie PROPORCJUM
Konstancja Benisławska
Poezja religijna. Ciekawe wyrazy złożone.
Poranny Czesak Językowy. ZABYTEK 2021 04 13
Poranny Czesak Językowy. ZABYTEK Dawniej zwykle: zabytek {czegoś}, np. starożytności, pobożności, dawnego plemienia... Dziś zabytek to coś, co stoi, jest. Idzie jednak o pamięć. #polszczyzna
Poranny Czesak Językowy. 2021-04-14 SZUJA
Poranny Czesak Językowy. SZUJA. Jeśli myślicie, że derywacja semantyczna od starosłowiańskiego ‘lewy’ kończy sprawę, nie kochacie dociekań etymologicznych. Przywoływane: słownik etymologiczny A. Brücknera, słownik języka polskiego S.B. Lindego, postylla większa Jakuba Wujka, jezuity. W tle przez chwilę Irena Kwiatkowska śpiewa nieśmiertelne „Shimmy Szuja” z tekstem Jeremiego Przybory i muzyką Jerzego Wasowskiego.
Poranny Czesak Językowy 2021-04-15 TUSK
Tusk to słowo kaszubskie.
Piosenka „Mój tusk”. Słowa: Eugeniusz Pryczkowski, muzyka Tadeusz Korthals, śpiew: Spiéwne Kwiôtczi z Banina (gmina Żukowo, powiat kartuski). O zespole: http://www.zkpbanino.pl/index.php/zes...Płytę można kupić tu: https://czec.pl/pl/p/Moj-tusk/4535
Poranny Czesak Językowy, 02.12.2020
Na chwilę obecną, na ten moment vs. dziś, teraz
Poranny Czesak Językowy, 03.12.2020
Jak akcentuje się słowo ON LINE / ON-LINE / ON-LINE / ONLINE w języku polskim.
Poranny Czesak Językowy, 05.10.2020
Dlaczego pociąg ODCHODZI?
Poranny Czesak Językowy, 30.11.2020
Pytałem na Twitterze i pytam tutaj: jak Państwo akcentują słowo OKOLICA? (ankieta)
Poranny Czesak Językowy, 27.11.2020
Pandemia i przebranżowienie artystów, a J.S. Bach wciąż wykonuje fugi.
#homonimia
Snoby, rozdział 7
Thackeray, Snoby (Book of Snobs). Polski przekład z roku 1860