Bok & bibliotek

Endeleg tilbake! Det blir mykje godt stoff i podden framover. Etter ein litt stille periode har vi no heile tre episodar liggande som kjem til å bli lagt ut i tida framover. 

Først i denne episoden er det eit intervju med kultur- og likestillingsminister Lubna Jaffery. Deretter blir det panelsamtale frå Bibliotekmøtet 2024 som blei halde i Haugesund 17. til 19. april i år i regi av Norsk Bibliotekforening. 

I intervjuet med statsråden gjentek ho det ho sa frå scenen på Bibliotekmøtet og har sagt fleire andre stadar i det siste: Leselyststrategien kjem før sommaren! Dette er noko av grunnen til at eg syns intervjuet med henne og scenesamtalen passa så godt saman, for i samtalen kjem det mange kloke innspel og tips om dette med å skapa leselyst – og ein god diskusjon om lyst-omgrepet kopla til lesing. 

Siri Lindstad leier samtalen med overskrifta «Vi må snakke om litteraturformidling». Det blei rett og slett gøyal, tankevekkande og til tider rørande  samtale og diskusjon med eit panel beståande av biblioteksjef på Sølvberget i Stavanger Anne Torill Stensberg, Monica Gundersen Mitchell frå Lesesenteret ved Universitetet i Stavanger, forfattar Tore Renberg og allereie nemnte Jaffery.  

Vi beklagar at det blei litt dårleg lyd på opptaket av panelsamtalen, men intervjuet med Jaffery blei bra. 

Den 19. januar heldt Mari Serine Kannelønning prøveforelesinga med tittelen "Potensiale og begrensninger for bruk av kunstig intelligens (KI) i biblioteksektoren" på OsloMet i samband med doktorgradsdisputasen sin.

Der gjorde ho det god forskingsformidling alltid gjer: rydda i omgrepsjungelen, kutta vekk det som stenger for utsikt og innsikt og heldt fram eit kart,  denne gongen over det norske biblioteklandskapet. Ho streka opp rammene for bruk av KI-baserte verktøy i norske universitets- og høgskulebibliotek, viste fram dei viktigaste måtane vi nærmar oss verktøya i dag, og kva vi kan venta oss og bør satsa på framover. 

Og vi har fått lov til å publisera Kannelønning si prøveforelesing her i podkasten.

De som har følgt podkasten ei stund kjenner nok at stilen i denn episoden. Essayisten Ove Sundby har velsigna oss med ein ny tekst. I kjent stil svingar han innom både den gamle bibliotekarskulen i Dælenggata i Oslo, ei heilt nødvendig klassereise inn i bibliotekverda, myta eller sanninga om at ein bestemt mennesketype kjenner seg tiltrekt av bibliotekaryrket, og ein nesten gløymt parentes i den norske informasjonskunnskapens historie.  

Velkomne til ein episode full av inkurier og spontane møter, der du først og fremst blir betre kjent med Ted Granlund, som ikkje er redd for å tulla med poesien.

Denne sjangeren kan avskrekka nokon kvar. Det er liksom så lett å tråkka feil. Det blir fort så mykje spleen og seriøsitet. Litt sånn må det kanskje vera, for skal poesien funka må lesaren eller lyttaren gjera seg open og sårbar og skapa med. Dei gongane den verkeleg når inn kan den gi livsendrande erfaringar. Men denne episoden viser konkret og vakkert korleis poesien også kan vera ein kvardagsleg ting som står og dirrar i spennet mellom rasisme, frosenfisk, historiske anekdotar, respatex, kjærleik, død og fjas – ein heilt vanleg dag i ei gamal campingvogn på torget i ein norsk småby. 

Det begynte med at eg (Arne Olav Hageberg) gjekk nedover Kirkegata på Lillehammer under Norsk litteraturfestival og såg ein bil. Hæ? tenkte eg. Ein gamaldags kvit politibil, og med campingvogn? Så slo kognisjonen inn og eg såg at det sto POESI med store bokstavar på sida av bilen, ikkje POLITI. Dette måtte eg bare sjekka ut. Inni vogna møtte eg Theodor Martinius Granlund. Trivelegare kar skal du leita lenge etter. Han får alle rundt seg til å slappa av stilla seg opne for livet og poesien. Granlund er sjølv poet med ti utgitte bøker, og han og Poesibilen har formidla på heiltid for tusenvis av ungdommar i snart 20 år.

I tilleg til Ted, deltek ein namnlaus og kunnskapsrik pensjonert rektor frå gymnaset på Otta, biblioteksjefen på Løten Åsta Brenna, og  filmprodusent og tidlegare sauebonde Gudrun Austli, som på sparket resiterer eit dikt av den svenske poeten Bodil Malmsten (1944–2016). Tittelen på diktet er «Nebraska Vällingby – alla törs inte bli amerikanska massmördare.»

Undervegs les også Ted Granlund to av sine eigne tekstar. 

Opptaket blei gjort i ei campingvogn frå 1978, midt på Stortorget i Lillehammer ein solfylt føremiddag under Norsk Litteraturfestival 2023. 

Informasjon om endringar i samarbeidet mellom Bok & bibliotek og Porsgrunn bibliotek om podkasten Forfatteren & Favoritten. 

Er det noko bibliotektilsette veit, så er det at ikkje alle har latt seg forføra fullstendig av TV-seriane og sosiale medium, anten dei er vaksne damer, ungar eller BookTock-arar. Kva treng desse lesarane av oss som jobbar med formidling av litteratur? Kva betyr det å vera ein lesar, og korleis blir ein det, eller korleis får ein andre til å bli det?

Spørsmåla blei stilte av Fylkesbiblioteket i Innlandet og Norsk Bibliotekforening under ein scenesamtale på Norsk Litteaturfestival på Lillehammer torsdag den 25. mai, og som du får høyra i denne episoden.

Helene Voldner, nestleiar i Norsk Bibliotekforening og bibliotekarbeidar ved Deichman i Oslo, leier samtalen. Med seg på scenen har ho BookTockar Rikke Neverdal, lærar, skribent og samfunnsdebattant Mohamed Abdi og leseforskar Kari Spjeldnæs.

Øivind Frisvold sin tekst om Noregs første kvinne med bibliotekarutdanning Martha Larsen Jahn svingar innom viktige amerikanske bibliotekimpulsar rundt forrige århundreskifte, eit tidleg mønsterbibliotek for born og unge i Trondheim, opptakten til både FN og UNESCO, arkitekturstrid knytt til Universitetsbiblioteket i Oslo, der Nasjonalbiblioteket held hus i dag, Norske kvinners sanitetsforening, beredskap, verdskrig og opposisjon mot Gestapo. Ein bør bli litt audmjuk av å høyra om sånne som Martha Larsen Jahn.

Teksten blir lesen av Lena Barth Aarstad.

Frå hysjing til demokratihus og mangfaldig møteplass, frå stillheit til lyd. Biblioteka er pålagde å setta problem under debatt. Men korleis gjer ein det i praksis? 

Bibliotekdagene i Viken 8.-9. mars 2023 samla deltakarar frå alle krikar og krokar i megafylket til to dagar fulle av godt program. Tema var Demokrati, og ei av dei som gjorde ein veldig god figur på scenen var biblioteksjef Oda Cornelia Knudsen frå Kongsberg. 

Poengtert og reflektert fortalde ho om korleis folkebiblioteket der i ti år har jobba med å forankra og utvikla debattarrangement gjennom konseptet Kongsbergdebatten. I denne episoden får du høyra foredraget innlese av ho sjølv, med mange konkrete tips og triks for debattbiblioteket.

I skrivande stund er det bare rundt eit halvt år til alle landets fylkesbibliotek, skulebibliotek og folkebibliotek får nye eigarar, med andre ord nye kommunestyrer og fylkesting. Alle sider av lokalpolitikken er sjølvsagt relevante for ein bibliotekdebatt. Og i denne episoden av Podkasten Bok & bibliotek får du både veta korleis du kan gjera det i praksis, og høyra gode argument for at biblioteka må ta denne rollen framover.

I denne episoden får du bli med inn i Future Library  sitt underlege univers. Mykje er skrive og sagt om kunstnaren Katie Paterson sitt svimlande kunstprosjekt. Men likevel kan det vera vanskeleg å gripa. For kva er greia med manuskript av store forfattarar som ikkje skal publiserast på 100 år? Og kva har eit plantefelt i Nordmarka med litteratur å gjera? Alt det og meire til får du grundig forklart her. Ann-Mari Bugge sin tekst er lang og vandrande. Den gir innblikk i alle dei ti framtidsbibliotekforfattarane som til no er offentleggjorte, og eit par som kunne vore det. Og like mykje som ei slags innføring i Future Library er den eit innspel i den store samtalen om kunsten og litteraturen sin plass i livet til kvar og ein av oss. Det er bare å gi seg over.

Er du oppteken av å laga gode ungdomstilbod? Då er det sjanse for at du vil sitta igjen med ny relevant kunnskap etter å høyrt denne episoden. 

Dei fleste av lesarane og lyttarane våre veit kor viktig det er med bøker og bibliotek. Men så er det jo litt deilig også å bli minna på det av og til, å få nok eit bevis, å høyra endå ei forteljing om bibliotekbøker som har gitt ny innsikt - anten den resulterer i ei av verdshistorias mest livsviktige medisinske oppdagingar, eller bare eit rikare blikk på kartongen med pasteurisert mjølk i kjøleskapet.

Episode 13 av podkasten fortel historia om eit tilfeldig museumsbesøk på ein varm sommarferiedag som via eit djupdykk i bibliotekmagasina gav spanande ny kunnskap. 

Norges første Instagram-forfatter i samtale med Stian Omland fra Porsgrunn bibliotek. Hva kom først, Instagram-romanen eller boka?

Kommer Alexander Kielland Krag til å skrive den store norske forsikringsromanen? Har han lest Alexander Kielland? Hvor lenge laget moren matpakke til ham? Hva sladret Alexander og vennene om? Hvorfor pendlet han til Stabekk mens han gikk på videregående? Hvor knivdrepte Alexander (11) en kvinne? Hvorfor er det så mye sprengkraft i den første forelskelsen? Var debutanten Alexander stormannsgal? Bygger Litt redd, bare på egne erfaringer? Kommer Alexander snart med noe nytt? Trengte han skjema for å holde orden på bronseplassen? Hvilken bok inspirerte ham da han skrev sin egen debutroman? Hva har forfatteren Alexander lært av førsteplassen sin?

Pallen:

Episode 11 er via fullt og heilt til utdelinga av prisen Årets bibliotek 2022, som gjekk til skulebiblioteket ved Gamlebyen skole i Oslo og blei utdelt for fullsatt sal på Deichman Grünerløkka torsdag den 12. januar 2023. Alle dei nominerte var representerte i salen, både Horten bibliotek, Ringsaker bibliotek, Viken fylkesbibliotek og Senja bibliotek, og stemninga var mildt sagt spent då direktør i Fritt Ord Knut Olav Åmås opna konvolutten og las opp namnet på vinnaren.

I den andre samarbeidsepisoden mellom podkasten Bok & bibliotek og podkasten Forfatteren & Favoritten har Stian Omland møtt Erik Eikehaug, forfatteren av James Franco spytter når han snakker og Skatten og tyven.

Hvorfor har Erik Eikehaug en dragning mot E18? Hvilken veldig skummel og streng forfatterdame lærte ham om skriving i England? Hva gjør egentlig en sufflør? Ser han fortsatt på Gilmore Girls? Hvorfor var Erik livredd for russen? Og leste han hele Sofies verden?

Pallen:

1. Jostein Gaarder – I et speil, i en gåte (1993)

2. Nick Hornby – Gutter er gutter /About a Boy (1998 / No. 1998)

3. Tormod Haugen – Øglene kommer (1991)

Episoden ble spilt inn med publikum i sirkusteltet under Appelsinia litteraturfestival i Skien 28.9.2022.

Programleder: Stian Omland

Tekniker: ­­­­Øyvind Eriksen fra Klyve lydstudio
Redigering: Marcus Patai

Kan eit lokalt, norsk folkebibliotek ha som mål å nå ut til heile verda? Kva ligg bak ein uttalelse om at «Ibsen er vår flytevest»? Og kva er eit Ibsenbibliotek?

Med denne episoden introduserer vi et strålende nytt samarbeid mellom podkastene Bok & bibliotek og Forfatteren & Favoritten!

Denne gangen har vi eit intervju på programmet, nærare bestemt eit bokbad med stortingspresident Masud Gharahkhani som eg fekk lov å ha, recorded in front of a live library audience på Skien bibliotek måndag 7. november 2022.

Aschehoug gav ut boka hans Norge i mitt hjerte i oktober 2022. Den er ein slags midtvegsrapport frå ein 40-åring som har reist lengre enn dei fleste, frå asylmottaket til stillinga som den høgast rangerte etter kongen. Då Masud var fem år flykta han med foreldra frå eit Iran herja av krig og politisk forfølging. Vegen gjekk til Skotselv like nord for Drammen. Der møtte familien eit bygdesamfunn som tok dei imot med opne armar, men etter kvart også rasisme frå høgreekstreme grupperingar, og uklok valkamp frå motdebattantar i Drammen då Ghrahkhani blei Arbeiderpartiet sin ordførarkandidat der i 2011. I samtalen kjem vi også inn på det som skjedde på Utøya den sommaren, og konsekvensane det fekk for Arbeiderpartiet og resten av samfunnet vårt.

Gharahkhani er ein omgjengeleg og lite høgtideleg type, noko som også påverkar måten han forvaltar den litt udefinerte rolla som stortingspresident i Norge. Men mest av alt har han brukt rolla til å bli ein synleg og tydeleg forkjempar for demokrati og ytringsfridom – både i Noreg og internasjonalt, anten han held tale ved minnegudstenesta etter terroren under pride-feiringa i Oslo i sommar, besøker Volodomir Zelensky i Ukraina eller talar styresmaktene i Iran midt imot på persisk så demonstrantane i gatene i Teheran jublar og ambassadørar blir kalla inn på teppet.

I denne episoden får de høyra eit opptak av ein scenesamtale under Biblioteklederkonferansen 2022, den såkalte Bibliotekledersamtalen, i år med Birgitte Shumann-Olsen frå Lillehammer bibliotek, Jorun Systad frå Sunnfjord bibliotek og Mona Magnusen frå Tromsø bibliotek. Det var god stemning i salen og på scenen, og dei tre biblioteksjefane i panelet hadde mykje klokt å bringa til torgs om både pandemi, kvardag, biblioteka sin rolle i krisetider, og ikkje minst om den kontinuerlege krisa i bibliotekøkonomien.

Biblioteklederkonferansen 2022 blei halden på Scandic Oslo Airport hotel på Gardermoen 19.-21- oktober. Nasjonalbiblioteket var som alltid vertskap, og temaet i år var "Uforutsigbare tider" - om korleis ein best kan driva bibliotek og leia, gjera veivalg og prioriteringar når tidene er usikre, anten det er på grunn av pandemi, krig, lokale kriser eller større samfunnsendringer som flyktningestrømmer og inflasjon. 

Det kjem ein kommentar om brannen i Larvik bibliotek i 2019, og det er fordi leiaren der, Kari Molvær, var på scenen rett før opptaket blei gjort og fortalte om dette. Bent Høie sto også på programmet under konferansen, og får ein lissepasning frå Birgithe Schumann-Olsen undervegs i samtalen.

Samtalen blei teken opp onsdag den 19. september i år. Intervjuar er Arne Olav Hageberg.

Til andre episode har vi funnet fram en skikkelig godbit fra utgave tre i 2021, bibliotekar Ove Sundby sin tekst «Da Peking-anden hjemsøkte Bok og Bibliotek». Sundby tar oss med tilbake til 29. november 1976, nærmere bestemt til en tidlig morgen i lokalene til Statens bibliotektilsyn, som den gangen gav ut Bok og bibliotek. Akkurat denne dagen har Aftenposten på trykk kulturjournalist Per Egil Hegges kronikk «Donald Duck anrettet som Peking-and», der han retter sitt kritiske blikk mot det han mener er undermåls og politisk tendensiøse bokanbefalinger for landets biblioteker: «En del av «orienteringene» er nemlig utilslørt AKP-propaganda av tanketommeste og mest stereotype sort …».

Teksten blir lest av Lena Barth Aarstad.

I denne første episoden podkasten Bok & bibliotek skal vi til Ukraina. Korleis er det å driva bibliotek i krigstid? Når magasinet må bli bomberom, aviskroken blir systove for kamuflasjenett, og kollegaer i okkuperte områder ber om hjelp for å ha råd til mat og livsnødvendige medisinar? Og kva med nasjonalarven? Korleis tek ein vare på nasjonen sin hukommelse når rakettane nærmar seg biblioteka, og store delar av samlinga aldri er blitt digitalisert? Kva gjer du når medlemma i bibliotekorganisasjonen din byrjar å marsjera i takt med okkupasjonsstyrkene til Vladimir Putin? I ukrainske bibliotek strekker frontlinja seg langt inn i bibliotekhyllene.