Raport o stanie świata Dariusza Rosiaka

Donald Trump ostrzega, że Rosja poniesie poważne konsekwencje, jeśli Putin nie zgodzi się na rozejm podczas piątkowego spotkania obu polityków na Alasce. Europejscy liderzy odbyli w środę wirtualne spotkanie z Donaldem Trumpem; obecny był również prezydent Zełenski, który wykluczył jakiekolwiek zmiany terytorialne na rzecz Rosji. Zełenski powiedział również, że Stany Zjednoczone chcą w dalszym ciągu wspierać Ukrainę, choć nie jest jasne, w jaki sposób. Na froncie Rosja robi znaczące postępy, zdobywając nowe tereny Ukrainy. Jakie mogą być wyniki szczytu na Alasce – jeśli do niego dojdzie? Czy konsultacje Trumpa z Europą mogą znacząco wpłynąć na jego przebieg? I jakie cele będzie na Alasce realizował Władimir Putin?

Azerbejdżan i Armenia zawierają umowę, której ostatecznym celem ma być zakończenie trwającego od czterech dekad konfliktu zbrojnego. Czy rzeczywiście Donald Trump swoją mediacją zakończył kolejną wojnę, czy na razie odniósł sukces jedynie medialny

Policja w Albanii wkracza do siedziby jednej z największych grup medialnych kraju. Czy władze chcą uciszyć niezależne media? Jak sytuację w kraju ocenia Komisja Europejska, która właśnie otworzyła ostatni rozdział negocjacji w sprawie członkostwa Albanii w Unii?

Miasto Achmatowej, Putina, Brodskiego i Stanisława Augusta. Czym jest historyczny i współczesny Petersburg? Jak żyje w czasie wojny Rosji z Ukrainą? Opowie o tym autor książki o mieście założonym przez Piotra Wielkiego, które grało główną rolę w historii Rosji ostatnich trzech wieków.

Rozkład jazdy: 

(02:42) Adam Eberhardt: Rozmowy Trump-Putin na Alasce

(27:25) Krzysztof Strachota: Jeszcze nie koniec wojny na Kaukazie

(44:35) Podziękowania

(50:59) Małgorzata Rejmer: Albania: kraj sukcesu i korupcji

(1:14:10) Grzegorz Ślubowski: Petersburg: historia miasta i Rosji ostatnich trzech wieków

(1:42:17) Do usłyszenia

---------------------------------------------

Był kiedyś taki Polak, który marzył o tym, żeby zbudować pierwszy pojazd księżycowy. Czytał „Pana Twardowskiego” i Juliusza Verne'a, malował akwarele, nie poddawał się trudnej wojennej rzeczywistości. A później zaczął zmieniać świat. Nazywał się Mieczysław Bekker i wymyślił naukę zwaną terramechaniką. Ale przede wszystkim dokonał rzeczy niemożliwej – jego łazik LRV był pierwszym w historii pojazdem, który przejechał po powierzchni Srebrnego Globu, podczas misji Apollo 15. Wszystko dzięki ciekawości, wspartej nauką.

Co sprawia, że jedno marzenie dojeżdża tak daleko, a inne zostają w szufladzie? Czy trzeba mieć plan, upór, szczęście – czy wszystko naraz? Kim był Mieczysław Bekker i dlaczego tak mało o nim wiemy?

O tym dziś w audycji – dla wszystkich, którzy chcą spełniać marzenia.

Gość: Andrzej Selenta

---------------------------------------------

W tym odcinku Raportu o książkach zapraszam na spotkanie z Tamtą Melaszwili – gruzińską pisarką, aktywistką i badaczką, uznaną za jeden z najciekawszych literackich głosów współczesnej Gruzji.

Bohaterkami jej debiutanckiej powieści „Wyliczanka”, która właśnie ukazała się w polskim tłumaczeniu, są 13-letnie dziewczynki, których dzieciństwo splata się z horrorem wojny. „Chciałam o tej powieści zapomnieć” – mówi Tamta Melaszwili, przyznając, że w tę książkę przelała swoją traumę. Dlatego po jej napisaniu nigdy nie chciała jej więcej przeczytać.

Co perspektywa 13-letniej dziewczynki wnosi do dyskusji o naturze wojny? Jakiego rodzaju doświadczeniem dla współczesnej Gruzji jest wojna i czy kiedykolwiek milkną jej echa? Słychać je bardzo wyraźnie w innej powieści Melaszwili – „Kos kos jeżyna”, która przyniosła jej międzynarodową sławę. Tu narratorką jest Etero, kobieta przed pięćdziesiątką, która nie poddaje się opresyjnej, patriarchalnej społeczności.

W obu powieściach pisarka zderza intymne doświadczanie kobiecości swoich narratorek z brutalnością świata, który je otacza.

Prowadzenie: Agata Kasprolewicz

Gość: Tamta Melaszwili

Tłumaczenie: Magdalena Nowakowska

Książki: „Wyliczanka” i „Kos kos jeżyna” Tamty Melaszwili w przekładzie Magdaleny Nowakowskiej / Wydawnictwo Filtry

---------------------------------------------

Prezydent Trump zarządził wprowadzenie 50-procentowych ceł na towary z Indii. Premier Indii grozi, że będzie dalej kupował rosyjską broń i surowce, zwłaszcza ropę. Dlaczego stosunki między Waszyngtonem a New Delhi są tak napięte zaledwie kilka miesięcy po tym, jak Donald Trump przyjmował Modiego z honorami w Białym Domu? Na jakie ustępstwa może pójść indyjski premier, gdzie przebiega ich granica? I co na to wszystko lokalni rywale Indii: Pakistan i Chiny?

Trump zarządza również 50-procentowe cła na towary z Brazylii, mimo że Stany Zjednoczone notują nadwyżkę w handlu z tym krajem. Chodzi jednak nie o handel, lecz o proces z udziałem byłego prezydenta Jaira Bolsonaro, który może do końca życia wylądować w więzieniu za próbę zamachu stanu. Dlaczego Trump go broni?

Dekadę temu rozpoczął się najpotężniejszy kryzys migracyjny w historii współczesnej Europy. Czego nauczyła się Europa przez ten czas i jak zmieniło się nasze podejście do migrantów?

Po ujawnieniu przez dziennikarzy możliwej korupcji premier Litwy, Gintautas Paluckas, ustąpił ze stanowiska. Kto go zastąpi i dlaczego Polak, który miał szansę zostać premierem, wycofał się z wyścigu?

Czy na Mount Everest da się wejść w kilka dni? Da się – dzięki inhalacjom z ksenonu, gazu, który sprawia, że wspinacze nie potrzebują długiej aklimatyzacji na wysokości. Dokąd zmierza współczesny sport wysokogórski?

A także: Po co są narody? Po to, żeby inne narody mogły wymyślać na nie obraźliwe określenia.

Rozkład jazdy:

(02:29) Aleksandra Jaskólska: Indie-USA początek wojny dyplomatyczno-handlowej?

(24:07) Jerzy Haszczyński: Litwa po kryzysie rządowym

(53:48) Grzegorz Dobiecki: Świat z boku - Wieżyczka Babel

(1:00:19) Podziękowania

(1:06:37) Marcin Żyła: Dziesięć lat migracji do Europy

(1:25:09) Bartłomiej Rabij: Trump broni Bolsonaro

(1:49:30) Marcin Pośpiech i Michał Leksiński: Mount Everest dla każdego?

(2:17:57) Do usłyszenia

---------------------------------------------

Skoro mamy środek wakacji, a to jest sezon nieogórkowy Raportu o stanie świata, zapraszamy Państwa nad jezioro — i to w najlepszym towarzystwie.

Gościem tego odcinka jest bowiem pionier dzikiego, przygodowego pływania w zimnej wodzie oraz wielokrotny rekordzista w tej dziedzinie

- jako pierwszy człowiek na świecie przepłynął Lodową Milę niedaleko wyspy Spitsbergen w Arktyce.

- wziął udział w pierwszym w historii wyścigu na 1 km u wybrzeży Antarktydy, w wodzie o temperaturze -1,2 stopnia Celsjusza.

- przepłynął etapami całą Wisłę.

- jako pierwszy człowiek przepłynął 250 km rzeką Jukon na Alasce — i to w niecałe 5 dni.

A to tylko garstka jego pływackich przygód, wyczynów i sukcesów. Mimo to mówi, że w pływaniu nie chodzi o bicie rekordów, tylko o przyjemność.

Gość: Leszek Naziemiec

Prowadzenie: Agata Kasprolewicz

---------------------------------------------

Kiedy John Hersey pojechał do Hiroszimy, był 30-letnim reporterem.

Czy przypuszczał, że tekst, który pisał na zamówienie tygodnika The New Yorker, zostanie okrzyknięty najważniejszym reportażem XX wieku, a Albert Einstein będzie biegał od kiosku do kiosku, by zgromadzić jak najwięcej egzemplarzy tego — dziś już historycznego — numeru?
Kiedy Hersey pisał swój reportaż, Amerykanie wiedzieli o dwóch bombach atomowych, które spadły na dwa japońskie miasta – najpierw Hiroszimę, potem Nagasaki. Dużo mówiło się bowiem o triumfie amerykańskiej nauki, o tym, jak atak na Japonię pozwolił zakończyć drugą wojnę światową. Nie mówiono za to nic o ludziach, którzy byli ofiarami tego wydarzenia.

Reportaż Hiroszima uświadomił nie tylko Amerykanom, ale także czytelnikom na niemal całym świecie niewyobrażalny do tej pory ogrom zniszczenia i ludzkiego cierpienia, jakie niesie ze sobą użycie broni atomowej. Opowiedział historię sześciorga mieszkańców miasta, którzy przeżyli — historię, która dziś nie traci nic na aktualności.

Prowadzenie: Agata Kasprolewicz
Gość: Michał Choiński
Książka: „Hiroszima” John Hersey/ przekład: Jerzy Łoziński/ Wydawnictwo Znak

---------------------------------------------

Kilkadziesiąt osób ginie codziennie w Gazie, głównie podczas prób dotarcia do punktów rozdziału żywności. Międzynarodowe organizacje humanitarne mówią o coraz bardziej dotkliwym głodzie, którego ofiarą w Strefie padło już co najmniej 154 Palestyńczyków, głównie dzieci. Francja, Wielka Brytania i Kanada zapowiedziały uznanie państwa palestyńskiego na najbliższej sesji ONZ we wrześniu, a kilka innych krajów rozważa podobny ruch. Amerykański wysłannik Steve Witkoff był w Izraelu i Gazie, trwają również negocjacje między Izraelem a Hamasem z udziałem Amerykanów i Katarczyków, ale na razie nie ma w nich przełomu. Czy świat jest w stanie wpłynąć na rząd Netanjahu, wspierany przez prezydenta Trumpa? Czy uznanie państwa palestyńskiego przez kolejne kraje może przyczynić się do jego powstania? I jak sami Izraelczycy odbierają krytykę spływającą na ich kraj za działania w Gazie?

Administracja amerykańska ogłosiła listę ponad dziewięćdziesięciu krajów objętych taryfami na produkty sprzedawane do USA. Lista odzwierciedla wyniki negocjacji i umów zawartych przez prezydenta Trumpa z niektórymi krajami i z Unią Europejską. Czy polityka celna Trumpa przynosi realne efekty Ameryce i jak wpłynie ona na światowy handel?

Po pięciu dniach krwawych starć na granicy Kambodży i Tajlandii w tym rejonie panuje rozejm. Co było przyczyną konfliktu, w którym zginęło ponad czterdzieści osób, i kto może pomóc w jego rozwiązaniu?

W Demokratycznej Republice Konga trwa napięcie po ustanowieniu w Waszyngtonie rozejmu między siłami rządowymi a wspieranymi przez Rwandę partyzantami z grupy M23. Dlaczego na wschodzie kraju ciągle trwa wojna i co w tym konflikcie robią Amerykanie i Katarczycy?

A także: reklama dźwignią lecznictwa i polityki.

Rozkład jazdy: 

(02:30) Natasha Davies: Głód w Gazie

(16:20) Agnieszka Zagner: Plany uznania Palestyny, bez przełomu w negocjacjach z Hamasem

(43:54) Piotr Arak: USA z nową listą państw, których produkty objęte są cłami

(1:06:46) Grzegorz Dobiecki: Świat z boku - Reklamy i reklamacje

(1:12:32) Podziękowania

(1:18:56) Barbara Kratiuk: Konflikt Kambodża Tajlandia - o co chodzi?

(1:32:47) Jędrzej Czerep: DR Konga - kraj rozbity, raj dla inwestorów

(1:49:00) Do usłyszenia

---------------------------------------------

W kolejnym odcinku „Sezonu nieogórkowego” ponownie zaprosimy Państwa do lasu. Można powiedzieć: do zwykłego lasu. Takiego, jakich w Polsce dużo. Nie będzie to ani Puszcza Białowieska ani Bieszczady, żaden z parków narodowych; nie będzie to las, w którym znaleźlibyśmy gatunki roślin, grzybów czy zwierząt gdzie indziej niespotykane. Co więcej: będzie to las położony w środku najgęściej zaludnionego obszaru w naszym kraju – w promieniu stu kilometrów od niego mieszka jakieś 4 miliony ludzi. Jakiś czas temu przecięła go też autostrada – tuż obok każdej doby przejeżdża 50 tysięcy aut…

Na spacer wybierzemy się ze starą, przedwojenną mapą tych terenów. Bo właśnie upływ czasu będzie jego motywem przewodnim. Dlaczego Polska może się kiedyś zamienić w step? Czemu z naszych lasów może zniknąć sosna? Przeliczymy wysokość drzewa na lata — słowem: ten las potraktujemy jak palimpsest. Spróbujemy odczytać to, co zatarł czas, a czasem, sam człowiek.

Występują:

Mateusz Kulpa, leśniczy z leśnictwa Tenczynek;

Mateusz Sztremer, zastępca nadleśniczego w Nadleśnictwie Krzeszowice

---------------------------------------------

W Ukrainie odbyły się największe od początku wojny demonstracje przeciw władzy. Na ulicach Kijowa i innych miast tysiące ludzi sprzeciwiało się decyzji o oddaniu nadzoru nad Narodowym Biurem Antykorupcyjnym w ręce kontrolowanego politycznie prokuratora generalnego. Protestowała też UE. Pod presją ulicy i głosów z frontu Wołodymyr Zełenski ostatecznie wycofał się ze zmian. Dlaczego walka z korupcją tak mocno jednoczy Ukraińców, w tym pokolenie 20-latków? Czy to wciąż państwo skorumpowane? I dlaczego Zełenski tak zaryzykował w stosunkach z Zachodem i swoimi rodakami?

Japonia dogaduje się z Donaldem Trumpem i oddala ryzyko wojny handlowej z USA. Ale w polityce ważniejsze okazują się: dobry wynik w wyborach skrajnej partii Sanseito oraz ceny ryżu. Co się stało z „japońskim snem”?

W „Raporcie” jesteśmy na Spitsbergenie, czyli zachwycająco pięknej wyspie, na której jak w soczewce skupiają się kryzysy: klimatyczny i geopolityczny. Jaki świat widać z Arktyki?

Z jednej strony nieżyjący finansista i przestępca seksualny. Z drugiej – prezydent USA. A z trzeciej – teoria spiskowa, którą Trump kiedyś promował, a teraz za to płaci. Czy tzw. sprawa Epsteina zagraża ruchowi MAGA?

W Szwajcarii kończą się mistrzostwa Europy w piłce nożnej kobiet. Jednak uprzedzenia wobec tej dyscypliny mają się dobrze. Dlaczego niektórym trudno jest pogodzić się z tym, że kobiety grają w piłkę?

W tym wydaniu w ogóle dużo o sporcie – będzie też o przywódcach-wyczynowcach i atletach-politykach…

Rozkład jazdy: 

(03:12) Paweł Reszka: Czemu Ukraińcy wyszli na ulice?

(28:20) Marcin Socha: Co dalej z „japońskim snem”?

(52:04) Grzegorz Dobiecki: Świat z boku - Polityczne studio sport

(58:47) Podziękowania

(1:05:30) Michał Banasiak: Futbol jest kobietą

(1:20:31) Tomasz Rożek: Svalbard: piękno i groza

(1:42:58) Andrzej Kohut: Czy Trump stracił na sprawie Epsteina?

(2:03:19) Do usłyszenia

---------------------------------------------

Dziś w sezonie nieogórkowym temat, który kojarzy się z latem, choć – jak się Państwo za chwilę dowiedzą – jest aktualny przy każdej pogodzie. Porozmawiamy o pożarach, zwłaszcza pożarach lasów. I o gaszeniu pożarów leśnych.

Nasz gość tak się przedstawia na swojej stronie internetowej:

„Las jest dla mnie paliwem. Tam, gdzie wy widzicie las, ja widzę materiał palny, kluczowy element fizykochemicznej reakcji spalania, jaką jest pożar lasu.”

Czy to osobliwe podejście do piękna przyrody, czy realistyczna ocena zagrożenia, jakim może być las?

Nie każdy chłopiec zostaje strażakiem, mimo że wielu o tym marzy – choć akurat nie jest to przypadek naszego gościa.

Jak realizować marzenia? O to też zapytam mojego rozmówcę.

Gość: Jan Kaczmarowski

---------------------------------------------

Wielka Brytania w szoku po wycieku danych osobowych, który naraził na niebezpieczeństwo kilkanaście tysięcy Afgańczyków pomagających brytyjskiej armii przed powrotem do władzy talibów. Najpierw dokument zawierający tajne informacje trafił do sieci. Później, w obawie o życie ludzi, sąd nakazał mediom milczenie, a rząd po cichu uruchomił akcję relokacji Afgańczyków. Dopiero w ostatni wtorek uchylono medialny zakaz i o sprawie dowiedzieli się Brytyjczycy. Jak doszło do wycieku danych? Co on mówi o brytyjskich służbach? I jakie skutki może mieć w bieżącej polityce na Wyspach?

W Czengdu, Pekinie i Szanghaju serdecznie podejmowano premiera Australii, a Donald Trump zgodził się na eksport do Chin zaawansowanych półprzewodników firmy Nvidia. Czy zimna wojna Zachodu z Chinami weszła w fazę odprężenia?

Izrael przeprowadził naloty na syryjskie bazy i budynki rządowe, m.in. w Damaszku. Czy po zwycięstwie w wojnie z Iranem Syria to jego kolejny cel? I czy kruchy pokój w tym kraju da się jeszcze uratować?

40 lat po dobroczynnych koncertach Live Aid w Londynie i Filadelfii muzycy coraz częściej wygłaszają polityczne deklaracje. Czy dobroczynność, politykę i sztukę można uprawiać z tej samej sceny?

Są dwie Hiszpanie. Ta słoneczna, uśmiechnięta i zwrócona do turystów – oraz ta, której gościom się nie pokazuje. Jak wygląda życie w Polígono Sur, najuboższym osiedlu kraju?

W „Raporcie” także rzecz o ojcach (chrzestnych, założycielach, dyrektorach…) oraz matkach (Narodów i nie tylko).

Rozkład jazdy: 

(02:38) Jakub Krupa: Co „afgańska afera” mówi o brytyjskim państwie?

(21:46) Bogdan Góralczyk: Chiny–Zachód: pauza w zimnej wojnie?

(51:24) Grzegorz Dobiecki: Świat z boku - Wszystkie matki, wszyscy ojcowie

(57:56) Podziękowania

(1:04:26) Agnieszka Zielińska: Hiszpania mniej znana

(1:15:51) Mariusz Borkowski: Syria na celowniku Izraela

(1:40:29) Filip Łobodziński: Bob Geldof i inni

(2:05:41) Do usłyszenia

---------------------------------------------

Dlaczego Włosi kiedyś pogardzali swoją pizzą? A najwięksi włoscy patrioci zajadali się przysmakami kuchni francuskiej? Czemu Mussolini chciał zakazać makaronu? I kiedy nastał moment, kiedy wszyscy Włosi mogli wreszcie jeść tyle ukochanej pasty, ile chcieli?

Jedzenie to nie tylko rozkosz dla podniebienia, ale także klucz do zrozumienia historii, polityki, obyczajów i kultury.

W tym odcinku rozmowa o książce Johna Dickiego „Delizia. Wielka historia Włochów i ich jedzenia”.

Lektura idealna na wakacje i nie tylko.

Prowadzenie: Agata Kasprolewicz

Gość: Natalia Mętrak-Ruda

Książka: „Delizia. Wielka historia Włochów i ich jedzenia” / przekład: Natalia Mętrak-Ruda / Wydawnictwo W.A.B.

---------------------------------------------

W drugim odcinku „Sezonu nieogórkowego” rozmawiamy o tym, co wspólne dla wszystkich ludzi na świecie — czyli o muzyce. Nasz dzisiejszy bohater urodził się w Damaszku, gdzie odebrał muzyczną edukację. Został wykonawcą i kompozytorem, a gdy trwała już wojna domowa, przyjechał do Polski. W Krakowie stworzył chór złożony z nieprofesjonalistów, który „po godzinach” jest paczką dobrych znajomych. A kiedy w Syrii upadł reżim Baszara al-Asada — odwiedził, po raz pierwszy od ponad dekady, Damaszek, swoje rodzinne miasto. Rozmawiamy o dźwiękach Syrii, o tym, czy Polacy potrafią śpiewać, a także o muzyce, która potrafi łączyć bardzo różnych ludzi.

Gość: Wassim Ibrahim

---------------------------------------------

W tym wakacyjnym odcinku „Raportu o książkach” gościliśmy na Festiwalu 7 Stron Świata w Łowiczu Wałeckim i tam, wśród zachodniopomorskich jezior i lasów, porozmawialiśmy o tym, czy czytanie jest formą podróży doskonałej – bo nieskrępowanej żadnymi ograniczeniami: ani czasu, ani przestrzeni.

Czy literatura to odtrutka na przesyt informacyjny? Jak wybierać lektury, żeby lepiej rozumieć coraz bardziej chaotyczny świat, w którym żyjemy? A w końcu – czy literatury można - a może należy? - szukać poza książkami?

Gośćmi są znawcy trzech regionów Globalnego Południa: Azji Południowej, Afryki i Ameryki Łacińskiej.

Prowadzenie: Agata Kasprolewicz

Goście: Patryk Kugiel, Jędrzej Czerep, Wojciech Ganczarek

---------------------------------------------

Polska wprowadza kontrole na granicy z Niemcami i Litwą. Premier Tusk tłumaczy, że powodem tego jest odmawianie przez Niemcy wpuszczania do siebie migrantów. Czy statystyki potwierdzają jakieś znaczące zmiany w ruchu migrantów na granicach Polski? Skąd bierze się zaostrzenie retoryki wobec migrantów w Niemczech — czy towarzyszy jej zmiana polityki? Jak kontrole graniczne wpływają na stabilność strefy Schengen? I jak będzie wyglądała polityka migracyjna Unii po przejęciu prezydencji wspólnoty przez Danię?

W Serbii ostre starcia policji z demonstrantami w kolejnej odsłonie trwających od listopada protestów antyrządowych. Czy demonstranci obalą władzę Aleksandra Vučicia?

Srebrenica czci pamięć 8 tysięcy bośniackich Muzułmanów, zamordowanych przed trzydziestu laty przez Serbów. Czego uczy, a czego nas nie uczy to największe ludobójstwo popełnione w Europie po II wojnie światowej?

W Europie fala upałów, a w Ameryce Południowej rekordowe mrozy. Jaki związek mają ekstremalnie wysokie i niskie temperatury z ociepleniem klimatu?

Jak giganty technologiczne dominują nasze życie — i dlaczego im na to pozwoliliśmy? A może po prostu wypełniają ważną rolę i bez nich świat byłby gorszy? W programie rozmowa z autorką książki o technologicznych bogach.

A także: wielki powrót naszego Raportowego bocznego obserwatora. Gdzie był, kiedy go nie było?

Rozkład jazdy: 

(02:09) Kamil Frymark: Kontrole na granicy Polski

(25:10) Aleksandra Wojtaszek: Co dalej w protestami w Serbii?

(49:43) Grzegorz Dobiecki: Świat z boku - Świnia Napoleon

(57:32) Podziękowania

(1:03:59) Marcin Żyła: Rocznica ludobójstwa w Srebrenicy

(1:24:29) Marcin Popkiewicz: Upały i fale zimna - co jest ich przyczyną?

(1:51:08) Sylwia Czubkowska: Bóg Techy rządzą, ale dlaczego?

(2:24:01) Do usłyszenia

---------------------------------------------

Sezon nieogórkowy zaczynamy od spotkania z wybitnym reżyserem, którego ostatni film na pozór opowiada o XX wieku poprzez historię pociągów. Ale to nie jest film o technologii, o pokonywaniu przestrzeni, ani o fascynujących podróżach i widokach za szybą. To film o człowieku w XX wieku — wielka metafora losu ludzkiego, opowiedziana w formie filmowej symfonii, skomponowanej z materiałów archiwalnych, przejmującej muzyki i rekonstruowanych dźwięków.

Film, o którym dziś porozmawiamy, jest wielką afirmacją wolności artystycznej, a przesłanie, które z niego płynie, nie jest miłe i optymistyczne, ale za to niezwykle przejmujące.

I nie tylko o „Pociągach” — również o innych filmach naszego gościa porozmawiamy, bo jest o czym.

Gość: Maciej Drygas

---------------------------------------------

„Jeśli proces terapii jest próbą odkrycia czegoś o sobie samym, to pisanie bez wątpienia jest terapią” – mówi gość tego odcinka Raportu o książkach, Graeme Macrae Burnet.

Jego powieść „Studium przypadku” to historia pewnej pacjentki i pewnego psychiatry. Tyle że pacjentka nie jest wcale osobą, za którą się podaje, i nie przychodzi na terapię po to, by rozwiązać swoje życiowe problemy, lecz by odkryć tajemnicę samobójczej śmierci swojej siostry. Psychiatra również oszukuje. A wszystko to dzieje się w Londynie lat 60. – mieście pulsującym pragnieniem wolności, sztuką, modą i nowymi ideami.

- Czy można uciec od tego, kim się było, i stać się nową osobą?

- Czy też na zawsze jesteśmy związani z naszym pierwotnym „ja”?

- Kto definiuje szaleństwo?

- Czy choroby psychiczne to niezmienne zjawiska medyczne, czy płynne konstrukty społeczne?

To kilka z najważniejszych pytań, które szkocki pisarz stawia w swojej powieści.

Gość: Graeme Macrae Burnet

Prowadzenie: Agata Kasprolewicz

Książka: Studium przypadku Graeme’a Macrae Burneta / przekład: Łukasz Witczak / Wydawnictwo Czarne

---------------------------------------------

Na szczycie NATO w Hadze państwa członkowskie zobowiązały się do zwiększenia wydatków na obronność do 5 procent PKB – cel ten ma zostać osiągnięty do 2035 roku. Deklaracja końcowa szczytu potwierdza przywiązanie do artykułu 5 Traktatu Waszyngtońskiego, który głosi, że atak na jednego z członków NATO jest atakiem na cały Sojusz. Co to konkretnie oznacza? Deklaracja wspomina o zagrożeniu ze strony Rosji i potwierdza wsparcie Sojuszu dla Ukrainy.

Jak oceniać wyniki szczytu, który przebiegł w cieniu deklarowanego przez Donalda Trumpa sukcesu amerykańskich nalotów na ośrodki nuklearne w Iranie? Jaka przyszłość czeka Sojusz i czy koncepcja zbiorowej obrony pod kierunkiem Amerykanów ma jeszcze sens?

W Armenii trwa ostry spór między premierem a głową Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego – instytucji, która przez wieki była symbolem narodu i nośnikiem jego tradycji. O co chodzi w tym konflikcie i dlaczego może on mieć bardzo konkretny wpływ na przyszłość kraju?

33-letni muzułmanin indyjskiego pochodzenia zdobywa nominację Partii Demokratycznej w wyborach na mera Nowego Jorku. Czy Zohran Mamdani będzie odpowiedzią Demokratów na polityczny sukces Donalda Trumpa?

Rosja w Ukrainie nie tylko zabija ludzi i bombarduje infrastrukturę materialną, ale także próbuje zniszczyć kulturę kraju.

Czym dla Ukraińców jest dziś obrona własnej kultury? Jaką rolę odgrywają w tej wojnie ludzie, którzy ją chronią?

W Arabii Saudyjskiej wkrótce zostanie otwarte jedno z najbardziej spektakularnych muzeów na świecie. Ma w nim zostać wystawione tajemnicze dzieło przypisywane Leonardowi da Vinci — Salvator Mundi, zakupione przed kilku laty przez saudyjskiego następcę tronu. Skąd Salvator Mundi wziął się w Rijadzie?

Rozkład jazdy: 

(02:38) Wojciech Lorenz: Szczyt NATO: skromna deklaracja, powrót Trumpa

(32:49) Piotr Skwieciński: Kościół ormiański kontra władza świecka

(54:32) Podziękowania

(1:01:19) Anna Dudzińska: Droga Salvatora Mundi do Rijadu

(1:23:52) Mateusz Piotrowski: Czy Demokraci znaleźli nowego lidera?

(1:38:13) Ołesia Ostrowska-Luta: Jak bronić ukraińskiej kultury

(2:03:50) Do usłyszenia

---------------------------------------------

Od wtorku utrzymuje się rozejm między Izraelem a Iranem. Po niedzielnym zbombardowaniu przez Amerykanów obiektów nuklearnych Iranu i irańskim ataku na bazę amerykańską w Katarze, prezydent Trump wezwał obie strony do wstrzymania działań. Po wtorkowej wymianie ostrzałów i interwencji Trumpa, w której oskarżył on obie strony o łamanie rozejmu – zwłaszcza w otwarty sposób skrytykował Izrael – do dziś rana obie strony powstrzymywały się przed wznowieniem ataków. Prezydent Trump ogłosił koniec wojny 12-dniowej i stwierdził, że Iran nigdy nie odbuduje swojego programu nuklearnego. Jednak według źródeł w Pentagonie, cytowanych przez amerykańskie media, uderzenie nie zniszczyło irańskiego programu – co najwyżej odsunęło go w czasie o kilka miesięcy.

W Izraelu rośnie presja na premiera Netanjahu, aby zawarł porozumienie z Hamasem i doprowadził do wypuszczenia pozostających w niewoli zakładników.

W Iranie władze zaostrzają inwigilację przeciwników politycznych po spektakularnej porażce służb w związku z izraelskim atakiem sprzed dwóch tygodni. Czy reżim w Iranie przetrwa? Czy program nuklearny tego kraju jest kompletnie zniszczony – jak twierdzą Trump i Netanjahu – czy też kraj jest w stanie kontynuować wzbogacanie uranu? Prezydent Trump wychodzi z tej konfrontacji wzmocniony – jak to wykorzysta na Bliskim Wschodzie i w stosunkach z sojusznikami?

Gość: Jerzy Haszczyński

---------------------------------------------

Elif Shafak – jedna z najważniejszych pisarek swojego pokolenia, najbardziej poczytna autorka o tureckich korzeniach – jest bohaterką tego odcinka Raportu o książkach.

Od kilkunastu lat mieszka w Wielkiej Brytanii i właśnie tam, w sercu Ogrodów Kensington w Londynie, rozmawiałyśmy o jej nowej powieści zatytułowanej "Tam na niebie są rzeki".

To historia splatająca losy trzech postaci, dwóch rzek (jedna to Tamiza, druga Tygrys) i jednego starożytnego poematu, jakim jest Epos o Gilgameszu. Wszystkie te elementy łączy jedna maleńka kropla wody – mówi Elif Shafak i zdradza, że pomysł na powieść zaczął się od pytania: „Czy w kropli wody można dostrzec wszechświat?”

Słynna brytyjsko-turecka powieściopisarka opowie o tym, dlaczego zdecydowała się pisać w języku angielskim, kim była starożytna mezopotamska bogini – patronka pisarek – Nisaba, jakie to uczucie stanąć przed liczącym tysiące lat posągiem lamassu, a także o tym, jak u podstaw literatury leżą bunt i empatia.

Prowadzenie: Agata Kasprolewicz

Gość: Elif Shafak

Lektorka: Magdalena Mikołajczuk

Książka: Tam na niebie są rzeki / przekład: Natalia Wiśniewska / Wydawnictwo Poznańskie

---------------------------------------------

Prezydent Trump zapowiedział, że w ciągu dwóch tygodni podejmie decyzję w sprawie ewentualnego włączenia sił amerykańskich do bezpośrednich ataków na Iran. Wcześniej minister obrony Izraela uznał, że duchowemu przywódcy Iranu, ajatollahowi Chameneiemu, „nie można już dłużej pozwolić na istnienie”. Obie strony w dalszym ciągu ostrzeliwują się nawzajem. Czy deklaracja Trumpa zapowiada realne negocjacje i wstrzymanie konfliktu, czy też jest grą na czas, prowadzoną przez prezydenta pod presją swojego otoczenia? Czy Europa może odegrać znaczącą rolę w tym starciu? Jak konflikt z Iranem wpływa na wojnę w Gazie, a także na wojnę w Ukrainie? Jakie skutki dla Rosji mają ataki Izraela na Iran?

W lipcu w pięciu krajach Unii pojawi się próbna wersja aplikacji do weryfikacji wieku użytkowników platform internetowych. Komu rzeczywiście zależy na ochronie dzieci przed szkodliwymi treściami i czy wprowadzenie skutecznych kontroli jest możliwe?

Premier Hiszpanii broni się przed skutkami afery korupcyjnej, a Malaga — przed turystami. Jak ich napływ niszczy rynek mieszkaniowy w Hiszpanii i co zamierzają z tym robić sami Hiszpanie?

Indie ciągle w szoku po tragicznym wypadku lotniczym, w którym zginęło co najmniej 270 osób. Tragedia jest ogromnym ciosem dla nowego właściciela linii Air India — grupy Tata. Jak zamierza ona odbudować reputację indyjskiego przewoźnika?

Misja Axiom 4 z udziałem Polaka, Sławosza Uznańskiego-Wiśniewskiego, ciągle czeka na start. Dlaczego start rakiety na Międzynarodową Stację Kosmiczną jest odkładany i jakie to ma znaczenie dla jej wizerunku?

Rozkład jazdy: 

(02:21) Łukasz Wójcik: Dwa tygodnie na negocjacje?

(34:18) Katarzyna Szymielewicz: Spór o weryfikację wieku w Internecie

(1:01:01) Podziękowania

(1:07:06) Adrian Bąk: Czy Malaga ma dość turystów?

(1:24:21) Patryk Kugiel: Indie po tragedii samolotowej i starciu z Pakistanem

(1:47:20) Tomasz Rożek: Dlaczego Axiom 4 nie startuje?

(2:07:07) Do usłyszenia

---------------------------------------------

Trwa wymiana ognia między Izraelem a Iranem. Irańczycy ostrzeliwują izraelskie miasta pociskami, natomiast Izraelczycy przejęli praktycznie pełną kontrolę nad przestrzenią powietrzną Iranu i atakują cele oraz osoby związane z programem nuklearnym tego kraju. Według amerykańskich mediów prezydent Trump rozważa możliwość dołączenia wojsk amerykańskich do ataków na Iran — we wtorek w Białym Domu odbyła się narada w tej sprawie. W ostatnich dniach do Europy przeniesiono amerykańskie samoloty do tankowania w powietrzu, a do regionu Bliskiego Wschodu — myśliwce z Europy. Wzmocniona została także obecność amerykańskich okrętów wojennych na Morzu Śródziemnym.

Czy przystąpienie Ameryki do wojny Izraela z Iranem jest tylko kwestią czasu? Co zmieniłby taki rozwój wydarzeń? Jaki jest cel izraelskiej operacji — czy zakłada ona zmianę władzy w Iranie? I jak atak na Iran wpływa na wojnę Izraela w Gazie?

Gość: Krzysztof Strachota

---------------------------------------------

„Pisanie i czytanie to najbardziej wywrotowy akt, jaki możemy sobie wyobrazić” – twierdzi bohater dzisiejszego odcinka, Percival Everett, autor głośnej powieści "James".

"James" to współczesna interpretacja znanej powieści Marka Twaina "Przygody Hucka Finna". To, co różni ją od oryginału, to postać narratora, którą u Everetta jest czarnoskóry niewolnik - bo w tej historii droga do wolności wiedzie przez język. I jeśli ktoś słuchał poprzedniego odcinka Raportu o książkach poświęconego kenijskiemu pisarzowi Ngugiemu wa Thiong’o, to ta myśl może brzmieć znajomo.

"James" Percivala Everetta to – po "Demonie Copperheadzie" Barbary Kingsolver – kolejna powieść nagrodzona Pulitzerem, wpisująca się w nurt „retellingu”, który polega na opowiadaniu na nowo klasycznych dzieł literackich. Literatura to przecież dialog przeszłości z teraźniejszością.

Gość: Michał Choiński

Prowadzenie: Agata Kasprolewicz

Książka: James Percivala Everetta, tłumaczenie: Kaja Gucio, Wydawnictwo Marginesy.

---------------------------------------------

Izrael zaatakował Iran w serii zmasowanych nalotów bombowych na ośrodki nuklearne, bazy wojskowe, domy naukowców zaangażowanych w program nuklearny oraz dzielnice mieszkaniowe w Teheranie i innych miastach. Izraelczycy twierdzą, że jest to atak wyprzedzający, a Iran stał na progu wyprodukowania dziewięciu bomb atomowych. W atakach zginął dowódca Korpusu Strażników Rewolucji – elitarnej jednostki wojskowej – a także szef sztabu armii i kilku wysokich rangą naukowców związanych z programem nuklearnym.

W odpowiedzi Iran wystrzelił sto dronów w kierunku Izraela. Jak twierdzą źródła izraelskie, wszystkie zostały przechwycone jeszcze przed wejściem w izraelską przestrzeń powietrzną. Prezydent Trump powiedział, że został uprzedzony o ataku, ale Stany Zjednoczone nie biorą w nim udziału.

Jak piątkowe wydarzenia wpływają na sytuację w regionie? Czy dojdzie do kontynuacji rozmów w sprawie programu nuklearnego Iranu? Jaka będzie skala militarnej odpowiedzi Iranu nie tylko wobec Izraela, ale również Stanów Zjednoczonych?

W Kolumbii zamach na kandydata w wyborach prezydenckich, a potem fala przemocy w niegdysiejszej siedzibie jednego z karteli narkotykowych – mieście Cali. Czy do kraju doświadczonego prawie 60-letnią wojną domową wraca przemoc na dużą skalę?

Według tajnego dokumentu rosyjskich służb Chiny stanowią poważne zagrożenie wywiadowcze dla Rosji. FSB podkreśla, że Chińczycy prowadzą agresywny werbunek szpiegów i realizują plany sprzeczne z interesami Rosji. Co ten raport mówi o rzeczywistych stosunkach między Moskwą a Pekinem?

Zmarł Frederick Forsyth – mistrz i prekursor nowoczesnego thrillera politycznego. Co miał Forsyth, czego inni nie mieli? Dlaczego do dziś jego książki tak dobrze się sprzedają, a on sam stanowi punkt odniesienia dla wielu pisarzy tego gatunku?

A także: W Szwajcarii obrywający się lodowiec zniszczył wioskę Blatten, zmieniając miejscowość i całą dolinę, w której się znajdowała, w rumowisko. Czy przed osuwającymi się lodowcami i potężnymi lawinami ziemnymi można się w ogóle chronić?

Rozkład jazdy: 

(03:04) Łukasz Fyderek: Atak Izraela na Iran

(23:42) Joanna Gocłowska-Bolek: Przemoc wraca do Kolumbii

(42:44) Podziękowania

(48:53) Marcin Żyła: Ustępujący lodowiec niszczy wioskę w Szwajcarii

(1:05:26) Michał Lubina: Chiny szpiegują w Rosji

(1:30:26) Piotr Gociek: Kim był Frederic Forsyth?

(1:55:42) Do usłyszenia

---------------------------------------------

W Los Angeles trwają zamieszki, które rozpoczęły się od protestów przeciwko masowym aresztowaniom cudzoziemców przez służby imigracyjne. Rząd skierował do Kalifornii 4 tysiące członków Gwardii Narodowej oraz 700 żołnierzy piechoty morskiej. Donald Trump mówi o rebelii przeciwko władzy federalnej, gubernator Gavin Newsom oskarża prezydenta o atak na demokrację. Tymczasem protesty obejmują kolejne miasta i stany – Gwardię Narodową zmobilizował także gubernator Teksasu.

Co się dzieje w Los Angeles? Czy prezydent Trump faktycznie nadużywa władzy? I jakie konsekwencje może mieć dla Ameryki ten najostrzejszy od lat spór między władzami federalnymi a stanowymi?

Gość: Marcin Fatalski

---------------------------------------------

Kolonializm jest nie tylko procesem politycznym, ale przede wszystkim psychologicznym i kulturowym. Aby osiągnąć pełnię wolności, nie wystarczy akt uzyskania państwowej suwerenności, lecz niezbędna jest „dekolonizacja umysłu” – twierdził bohater tego odcinka, wybitny kenijski pisarz Ngũgĩ wa Thiong’o.

Tę myśl wcielił w życie i u szczytu swojej literackiej kariery porzucił język angielski i zaczął pisać swoje książki w rodzimym języku kikuju. Tym gestem Ngũgĩ wa Thiong’o chciał pokazać, że kluczem do silnej afrykańskiej tożsamości – zarówno politycznej, jak i kulturowej – są rdzenne języki, bowiem tylko w nich można pisać o wolności i godności.

Ngũgĩ wa Thiong’o nie zdążył dostać literackiego Nobla, na którego jego oddani czytelnicy czekali przez ostatnie dekady.

Zmarł w wieku 87 lat.

Dlaczego tak niewielu afrykańskich pisarzy i pisarek poszło śladem Ngũgĩego wa Thiong’o? I co dziś zostało z jego przesłania?

Prowadzenie: Agata Kasprolewicz

Gość: Bartosz Wójcik

---------------------------------------------

Europa zwiększyła import gazu z Rosji w ostatnim roku, a od początku tej fazy agresji na Ukrainę kupiła od Rosji surowce za sumę wyższą niż suma pomocy dla Ukrainy. Jednocześnie Unia Europejska zapowiada całkowite odejście od sprowadzania surowców węglowodorowych z Rosji do końca 2027 roku. Czy to wyraz hipokryzji polityków, czy naturalne etapy procesu, który prowadzi do uniezależnienia Europy od rosyjskich surowców? Czy może ostatnie trzy lata relacji handlowych Unii i Rosji to historia sukcesu Europy? Jaką rolę w tym procesie odgrywają Stany Zjednoczone i jaką rolę w umowie pokojowej będą odgrywały rosyjskie ropa i gaz?

W Holandii upada koalicja rządowa po tym, jak występuje z niej lider antyimigranckiej Partii Wolności Geert Wilders. Liczy na więcej władzy – czy się nie przeliczy?

Komisja Europejska przedłuża okres ochrony prawnej dla ukraińskich uchodźców wojennych do 2027 roku, a jednocześnie rozpoczyna działania zmierzające do repatriacji Ukraińców do ojczyzny. Czy Europejczycy są zmęczeni obecnością Ukraińców?

Policja niemiecka wznawia śledztwo w sprawie porwania trzyletniej Brytyjki sprzed prawie dwudziestu lat. Co historia Madeleine McCann i jej rodziców mówi o mediach i naszym podejściu do dzieci?

W także: Igrzyska stymulowane czy symulowane? W Stanach Zjednoczonych trwają przygotowania do zawodów, których uczestnicy będą mogli korzystać ze środków dopingowych w pełnym zakresie. Po co to robimy?

Rozkład jazdy: 

(02:21) Szymon Kardaś: Jak Europa wspiera budżet Rosji zakupem gazu i ropy

(33:20) Jędrzej Bielecki: Upadek koalicji w Holandii

(53:21) Podziękowania

(59:33) Michał Banasiak: Enhanced Games czyli Igrzyska symulowane

(1:15:18) Jolanta Szymańska: Europa przedłuża ochronę prawną dla Ukraińców

(1:42:29) Magdalena Grzyb: Historia Madeleine McCann znów w mediach

(2:03:50) Do usłyszenia

---------------------------------------------

Ukraina zniszczyła częściowo Most Krymski – to już trzeci atak na konstrukcję łączącą Krym z Rosją w trakcie wojny.
W niedzielę Ukraina przeprowadziła jeden z najbardziej zuchwałych ataków we współczesnej historii wojny, niszcząc – jak twierdzą ukraińskie źródła – ponad 40 rosyjskich samolotów w bazach rozrzuconych po różnych częściach Rosji.
Operację „Pajęczyna” przeprowadzono przy pomocy ponad stu dronów, przemyconych na teren Rosji i ukrytych w kontenerach umieszczonych na ciężarówkach.
Na ile ten udany atak osłabia potencjał lotniczy Rosji i może mieć wpływ na przebieg walk? Co mówi o stanie rosyjskiej obrony i możliwościach dywersyjnych Ukrainy?
Gość: Michał Fiszer

---------------------------------------------

Po czym poznać, że nadchodzi wojna? Czy jest sens się do niej przygotowywać? Jak to się dzieje, że człowiek w sytuacjach granicznych staje po czyjejś stronie? Reportaż „Wojna w moim domu” to relacja z tego najtrudniej opisywalnego i najbardziej intymnego frontu.

Jego autor Paweł Pieniążek jest gościem tego odcinka Raportu o książkach.

Jako reporter pierwszy raz trafił na front w wieku 25 lat. Był rok 2014 – Rosja właśnie anektowała Krym i zaatakowała wschód Ukrainy. To wtedy poznał mieszkańców ulicy Białoruskiej w Słowiańsku – bohaterów reportażu, do których dziś w programie będziemy wracać. Później relacjonował wojny w Syrii oraz na Kaukazie. Był w Kabulu, gdy cztery lata temu do władzy powrócili tam talibowie.

Prowadzenie: Marcin Żyła

Gość: Paweł Pieniążek

Książka: „Wojna w moim domu. Kiedy konflikt staje się codziennością” Pawła Pieniążka/ Wydawnictwo ZNAK

---------------------------------------------

Sąd federalny do spraw handlu międzynarodowego orzekł, że część ceł nałożonych przez administrację Trumpa jest nielegalna i powinny one zostać odwołane. Dzień później sąd wyższej instancji uznał, że cła nałożone na większość krajów świata 2 kwietnia mogą tymczasowo obowiązywać do czasu rozstrzygnięcia apelacji złożonej przez administrację. To zamieszanie prawne stawia pod znakiem zapytania przyszłość jednego z najważniejszych elementów polityki gospodarczej Donalda Trumpa. Trwa też starcie prawne Trumpa z uczelniami wyższymi, zwłaszcza z najbogatszym i najbardziej prestiżowym amerykańskim uniwersytetem – Harvardem. Czy Trumpowi uda się zmienić sposób funkcjonowania wyższych uczelni w USA? Czy planowane na lipiec taryfy celne wejdą w życie? Czy – wobec zamieszania prawnego – partnerzy Ameryki w tej sytuacji w ogóle będą chcieli negocjować z Trumpem?

Korea Południowa przed wyborami prezydenckimi. Jak wpłynął na ten kraj kryzys polityczny, rozpoczęty nieudanym wprowadzeniem stanu wojennego w grudniu ubiegłego roku?

Miesiąc po największej awarii sieci energetycznej w historii Hiszpanii ciągle nie wiadomo, co było jej bezpośrednią przyczyną. W kraju trwa debata na temat przyszłości – albo braku przyszłości – energii jądrowej. Jakie skutki społeczne miałaby decyzja o wycofaniu się Hiszpanii z atomu?

Siedemnastu funkcjonariuszy greckiej straży przybrzeżnej zostało oskarżonych o spowodowanie katastrofy morskiej z udziałem łodzi migrantów. W tragedii sprzed dwóch lat mogło zginąć nawet 500 osób. To jedna z nielicznych tego typu spraw, która może zakończyć się procesem.

W Mongolii – protesty uliczne młodzieży przeciwko premierowi oskarżanemu o korupcję. Czy młodzi Mongołowie doprowadzą do upadku rządu?

Rozkład jazdy: 

(02:30) Marcin Fatalski: Wojna Trumpa z sądami w sprawie ceł i uniwersytetów

(32:48) Oskar Pietrewicz: Korea Południowa wybiera prezydenta

(54:23) Podziękowania

(1:00:25) Agnieszka Zielińska: Jakie skutki odejścia od atomu w Hiszpanii

(1:10:19) Sonia Nandzik: Greccy pogranicznicy oskarżeni o spowodowanie śmierci migrantów

(1:32:04) Katarzyna Golik: Protesty w Mongolii

(1:48:27) Do usłyszenia

---------------------------------------------

Prezydent Zełenski spotyka się dziś w Niemczech z kanclerzem Merzem i prezydentem Steinmeierem. W poniedziałek Merz ogłosił, że Niemcy znoszą restrykcje na dostawy broni, która mogłaby uderzać w cele daleko wewnątrz Rosji. Dzień później kanclerz przyznał, że nie jest to żadna przełomowa decyzja, tylko potwierdzenie sytuacji istniejącej od wielu miesięcy.

Prezydent Trump powiedział, że rozważa nowe sankcje na Rosję. Po niedzielnym zmasowanym ataku Rosjan na Kijów stwierdził, że Putin „kompletnie oszalał”.

W jakim miejscu znajdują się negocjacje pokojowe w wojnie Rosji z Ukrainą? Kto jest zwycięzcą tej fazy konfliktu?

Gość: Daniel Szeligowski

---------------------------------------------

Finał finałów – ostatni odcinek „Opowieści arabskich”!

Po dwóch latach fascynującej podróży przez świat arabski nadszedł czas na podsumowanie.

Opowieści ambasadora Jana Natkańskiego pokazują, jak bardzo złożony jest świat arabski, jak ogromne są kontrasty między Maghrebem a Lewantem, między monarchiami Półwyspu Arabskiego a republikami Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej. I choć Arabowie posługują się tym samym językiem i dzielą religijne dziedzictwo islamu, ich ścieżki rozwoju, systemy polityczne i społeczne aspiracje są często rozbieżne.

Współczesny świat arabski mierzy się dziś z problemami, które dotykają także inne regiony świata: presją migracyjną, kryzysami wodnymi i klimatycznymi, nierównościami społecznymi oraz napięciami między tradycją a nowoczesnością. Jak na nie odpowie?

Czym dziś jest arabska wspólnota? Czy mimo politycznych i kulturowych różnic wciąż istnieje coś, co łączy kraje arabskie? Jaką rolę odgrywa islam – i jak zmieniają się społeczeństwa tego regionu wobec wyzwań XXI wieku?

Ambasador Jan Natkański – jak zawsze z erudycją i osobistą perspektywą – podsumowuje ten niezwykły cykl.

Zaprasza Agata Kasprolewicz.

Gość: Jan Natkański

Realizuje: Kris Wawrzak

---------------------------------------------

„Powinien istnieć specjalny znak interpunkcyjny. Graficzny odpowiednik skurczu krtani” – pisał Marcin Wicha o swojej mamie w książce Rzeczy, których nie wyrzuciłem.

Nie jest to przypadek, że odcinek Raportu o książkach poświęcony pamięci Marcina Wichy przypada w Dniu Matki.

Nie chciał o sobie mówić, że jest pisarzem – wolał, żeby nazywano go grafikiem. Słowo i obraz były dla niego częścią jednej całości: „Źle napisane zdanie źle wygląda. To są nierozdzielne rzeczy” – powiedział w jednym z wywiadów.

Miał oko do drobiazgów – potrafił je wypatrzyć i opisać tak, że wychodziły ze swoich ram nieistotności. Bo w myśleniu Marcina Wichy przedmioty, którymi się otaczamy, i krajobraz nie stanowią tła naszego życia, ale w dużej mierze jego treść.

Był dobry i mądry, chciał zmieniać świat na lepsze, a jednak unikał patosu pedagogicznych puent.

W jego pisaniu tkwiła ogromna siła języka, a jednocześnie przyznawał, że są momenty w życiu, kiedy słowa są bezradne.

Prowadzenie: Agata Kasprolewicz

Goście: Justyna Sobolewska, Aleksandra Boćkowska i Paweł Sołtys.

Fragmenty literackie czyta: Robert Czebotar

---------------------------------------------

Wielka Brytania i Unia Europejska zawierają umowę handlową, która łagodzi część skutków brexitu. Żywność brytyjska będzie spełniać normy unijne, a unijni rybacy będą łowić na brytyjskich łowiskach przez kolejne 12 lat. Wzmocniona zostanie współpraca Unii z Zjednoczonym Królestwem w dziedzinie wojskowej. Europejski sąd będzie decydował w kwestiach spornych, a brytyjscy turyści być może będą przekraczać granicę przez bramki dla obywateli Unii. Opozycja oskarża rząd o zdradę ideałów brexitu, rząd twierdzi, że Brytyjczycy zyskają na nowych ustaleniach. Czy za umową stoi żal po brexicie i próba powrotu do Europy?

W Gabinecie Owalnym prezydent Trump w konfrontacji z prezydentem RPA Cyrilem Ramaphosą. Czy w RPA dochodzi do ludobójstwa białych właścicieli gospodarstw rolnych?

Węgry wypowiadają umowę o uczestnictwie w Międzynarodowym Trybunale Karnym, a parlament w Budapeszcie rozpoczyna prace nad ustawą ograniczającą działalność organizacji finansowanych z zagranicy. Czy premier Orbán boi się przegranej w przyszłorocznych wyborach?

Zmarł najuboższy prezydent świata, José Mujica. Jak zmienił się Urugwaj pod jego rządami i czy możliwe jest połączenie skutecznej polityki z troską o najuboższych?

Rośliny słyszą i wydają dźwięki, kiedy są w stresie. Po co to robią i co człowiek może zrobić z tą wiedzą?

A także: Cyfry porządkują nam życie. Czy raczej to my ustalamy, które cyfry i liczby są ważne, a które można pominąć?

Rozkład jazdy: 

(02:42) Jakub Krupa: Umowa Londynu z Unią - wymazywanie brexitu?

(25:35) Dobek Pater: Trump i Ramaphosa z Gabinecie Owalnym

(52:58) Grzegorz Dobiecki: Świat z boku - Lucyferki

(59:18) Podziękowania

(1:05:31) Marcin Żyła: Jose Mujica i jego Urugwaj

(1:25:22) Dominik Hejj: Premier Orban naciska na węgierską opozycję

(1:47:34) Tomasz Rożek: Rośliny na mają uszu, a słyszą

(2:03:17) Do usłyszenia

---------------------------------------------

Kolejne państwa potępiają Izrael za eskalację wojny w Gazie. Wielka Brytania wstrzymała rozmowy o umowie handlowej z Izraelem, Unia Europejska rozważa zawieszenie własnej umowy. Kanada, Francja i Wielka Brytania wspólnie potępiły Izrael za eskalację działań militarnych w Strefie oraz blokowanie dostaw pomocy.

Po 11 tygodniach blokady Izrael zapowiedział wznowienie dostaw pomocy dla ludności palestyńskiej, jednak do wtorku na teren enklawy wjechały zaledwie 93 ciężarówki – nie jest do końca jasne, czy doszło do dystrybucji żywności. Rząd Izraela broni decyzji o eskalacji przemocy. Jeden z ministrów zapowiada, że cała Gaza zostanie zniszczona, a ludzie zepchnięci na mały skrawek ziemi na południu Strefy.

Lider opozycyjnej partii Demokraci, były zastępca szefa sztabu armii, wywołał burzę w kraju po tym, jak powiedział, że „Izrael zabija dzieci w ramach hobby”.

Jak wygląda sytuacja humanitarna w Strefie Gazy z punktu widzenia pracowników organizacji pomocowych? Jakie perspektywy czekają ludzi przebywających w Strefie?

Gość: Draginja Nadażdin

---------------------------------------------

W piątym odcinku czwartego sezonu Opowieści arabskich Jan Natkański opowie o Maroku - kraju, który w świecie arabskim uznawany jest za daleki zachód – Maghreb al-Aqsa. Pierwszymi władcami Maroka byli Berberowie. Dopiero w XI wieku fala plemion z Półwyspu Arabskiego do Afryki Północnej rozpoczęła proces nie tylko islamizacji, ale też arabizacji.

Wiek XIX przyniósł europejską rywalizację o Maroko i osłabienie władzy sułtana. W latach 30. XX wieku zaczęła się kształtować opozycja niepodległościowa, a w roku 1956 Maroko stało się suwerennym krajem. Niedługo po uzyskaniu niepodległości wybuchł trwający do dziś konflikt o Saharę Zachodnią.

Zaprasza Agata Kasprolewicz.

Gość: Jan Natkański

Realizuje: Kris Wawrzak

---------------------------------------------

Santa Muerte, czyli Święta Śmierć, piłkarz Diego Maradona, rabuś Jesús Malverde, mistrz tanga Carlos Gardel – choć Kościół katolicki nigdy ich nie beatyfikował ani nie kanonizował, w Ameryce Łacińskiej są świętymi.

Sakralizacja postaci historycznych – celebrytów, przestępców, artystów, aktywistów – to jeden z elementów świata wierzeń Ameryki Łacińskiej, a także klucz do zrozumienia społecznych napięć, aspiracji i frustracji.

Bo synkretyczna religijność Latynosów to temat fascynujący sam w sobie, ale – jak mówi gość dzisiejszego odcinka Raportu o książkach – może też posłużyć jako soczewka, przez którą widać, jak Ameryka Łacińska przechodzi kolejną metamorfozę.

W reporterskich opowieściach, które Tomasz Pindel spisał w książce „Śmierć i inni święci”, znajdziemy pełną sprzeczności panoramę latynoamerykańskiej rzeczywistości, gdzie sacrum łączy się z profanum, a elementy magii przenikają świat polityki.

Prowadzenie: Agata Kasprolewicz

Gość: Tomasz Pindel

Książka: „Śmierć i inni święci”, Tomasz Pindel / Wydawnictwo Znak

---------------------------------------------

W Stambule spotkali się przedstawiciele Rosji i Ukrainy — po raz pierwszy od ponad trzech lat. Prezydent Rosji, Władimir Putin, nie stawił się na rozmowy z prezydentem Wołodymyrem Zełenskim, odrzucając także wezwanie do 30-dniowego rozejmu w wojnie. W Turcji pojawiła się rosyjska delegacja niskiego szczebla, co Ukraińcy odebrali jako wyraz lekceważenia, jednak ostatecznie do spotkania obu delegacji doszło. Uzgodniono wymianę jeńców w liczbie tysiąca z każdej strony oraz rozmawiano o dalszych kontaktach. 

Kanclerz Merz zapowiada, że we wtorek mogą zostać wprowadzone kolejne sankcje przeciwko Rosji. Jednocześnie w Europie pojawiają się głosy domagające się wznowienia dostaw gazu z Rosji na szeroką skalę. O co chodzi Rosji na tym etapie wojny? Na ile możliwe są realne postępy w rozmowach pokojowych?

Partia Pracujących Kurdystanu ogłasza samorozwiązanie. Organizacja, która od 40 lat prowadziła zbrojną walkę z państwem tureckim, chce teraz uczestniczyć w pokojowej polityce. Czy prezydent Turcji się na to zgodzi?

W Wielkiej Brytanii ogromny sukces Nigela Farage’a. Czy jego Partia Reformy Zjednoczonego Królestwa jest w stanie wywrócić dwupartyjny system polityczny w kraju?

Cztery lata temu Kanadą wstrząsnęła informacja o odkryciu masowych grobów dzieci ze szkół rezydencyjnych dla rdzennej ludności. Do dziś nie odnaleziono ani jednego ciała ofiar, które rzekomo zamordowano w tych instytucjach. Manipulacja, efekt moralnej paniki, czy coś jeszcze innego?

A także: szympansy lubią biesiadować przy alkoholu, potrafią wykorzystywać rośliny do leczenia ran i wykazują empatię nie tylko wobec członków własnego gatunku. Czy to znaczy, że są jak ludzie?

Rozkład jazdy: 

(02:34) Wojciech Konończuk: W Stambule bez spotkania Putin-Zełenski

(22:51) Łukasz Wójcik: Jaka przyszłość Kurdów w Turcji

(43:27) Podziękowania

(49:39) Adrian Bąk: Nieistniejące "masowe groby" w Kanadzie

(1:16:58) Bartosz Kielak: Farage zmienia brytyjską politykę

(1:30:51) Łukasz Kwiatek: Szympansy jak ludzie?

(1:53:31) Do usłyszenia

---------------------------------------------

Prezydent Donald Trump podpisuje rekordowy, strategiczny kontrakt obronny z Arabią Saudyjską i znosi sankcje na Syrię. Potwierdza również, że możliwe jest porozumienie Waszyngtonu z Iranem. Podczas swojej pierwszej wizyty międzypaństwowej w drugiej kadencji Trump omija Izrael, co odczytywane jest jako wyraźny sygnał dla premiera Netanjahu, że Waszyngton nie popiera bezkrytycznie jego polityki — zwłaszcza sposobu prowadzenia wojny w Gazie. Tymczasem jemeńscy Huti ponownie ostrzelali lotnisko Ben Guriona w Tel Awiwie, sygnalizując, że zawarta przez nich w ubiegłym tygodniu umowa ze Stanami Zjednoczonymi nie wymaga zaprzestania ataków na Izrael.

Na czym polega nowe podejście Trumpa do Bliskiego Wschodu? Na ile wpłynie ono na postawę Izraela wobec Palestyńczyków?

Gość: Łukasz Fyderek

---------------------------------------------

W czwartym odcinku 4. sezonu Opowieści arabskich Jan Natkański opowie o Algierii. Od połowy XIX wieku historię tego kraju kształtował konflikt z Francją, a także pogłębiające się napięcia między faworyzowanymi przez władze kolonialne osadnikami europejskimi a ludnością lokalną. W 1954 roku wybuchła okrutna wojna o niepodległość, pozostawiając głębokie blizny w algierskim społeczeństwie. 

Dokładnie trzy dekady po jej zakończeniu wybuchł kolejny, tym razem bratobójczy, lecz równie krwawy konflikt. Długie rządy podupadającego na zdrowiu prezydenta Abdelaziza Boutefliki doprowadziły do wrzenia na algierskich ulicach, jednak doświadczeni dwiema strasznymi wojnami Algierczycy protestowali bez użycia przemocy.

Zaprasza Agata Kasprolewicz.

Gość: Jan Natkański

Realizuje: Kris Wawrzak

---------------------------------------------

„Głowa węża” to trzecia książka Patricka Raddena Keefe’a w polskim tłumaczeniu i po raz trzeci ten znakomity amerykański pisarz i dziennikarz śledczy będzie gościem Raportu o książkach.

W reportażu „Cokolwiek powiesz, nic nie mów” pisał o konflikcie w Irlandii Północnej i przemianie młodych idealistów w terrorystów, a potem polityków.

W „Imperium bólu” pisał o śmiercionośnej epidemii opioidów w Stanach Zjednoczonych i rodzinie Sacklerów, którzy zaczynali jako młodzi lekarze, a skończyli jako mordercy.

„Głowa węża” to zaś opowieść o chińskich imigrantach i chińskich gangach w Ameryce, a także pewnej niezwykłej kobiecie zwanej Siostrą Ping – niepozornej starszej pani z Chinatown, która stała na czele ogromnej organizacji przemytniczej wartej 40 mln dolarów.

Siostra Ping, jak pozostałe postaci reportaży Keefe’a, to bohaterka niejednoznaczna i pełna paradoksów. Do końca życia wierzyła, że jej misją jest pomaganie rodakom marzącym o lepszym życiu w Ameryce.

„Głowa węża” ukazała się w Stanach Zjednoczonych 16 lat temu, ale dziś ten reportaż w wielu aspektach wydaje się bardziej aktualny niż w czasie, gdy był pisany.

A sam Radden Keefe mówi, że to dzięki tej książce stał się pisarzem, którym jest dziś.

Prowadzenie: Agata Kasprolewicz

Gość: Patrick Radden Keefe

Książka: Głowa węża, Patrick Radden Keefe / przekład: Jan Dzierzgowski. Wydawnictwo Czarne

---------------------------------------------

Arcybiskup Robert Prevost został nowym papieżem, przyjmując imię Leona XIV. W pierwszych słowach po wyborze papież wezwał do budowania mostów porozumienia i zapewnił, że zło nie zwycięży. Miliony katolików na całym świecie świętują; padają też pytania o kierunek, jaki nada Kościołowi Leon XIV. Jakie zadania stoją przed nowym Ojcem Świętym? Jak będzie wyglądała jego relacja z administracją amerykańską? Jak będą przebiegały reformy w Kościele katolickim?

W Moskwie – wielka parada z okazji zakończenia Wielkiej Wojny Ojczyźnianej. Czym jest jej mit w wyobraźni Rosjan i dlaczego Putinowi tak bardzo zależy na jego utrzymaniu w opozycji wobec zachodniej wersji historii II wojny światowej?

Prezydent Meksyku, Claudia Sheinbaum, wykluczyła możliwość obecności wojsk amerykańskich na terenie kraju – według prezydenta Trumpa miałyby one walczyć z kartelami narkotykowymi. Jak meksykańskiej liderce udaje się prowadzić politykę sprzeciwu wobec coraz bardziej agresywnej postawy Trumpa?

Rwanda i Demokratyczna Republika Konga zawarły porozumienie o zakończeniu walk na wschodzie kraju. Mediatorem są Stany Zjednoczone, które chcą czerpać surowce z tego rejonu.

Opowiemy także o znaczeniu mórz i oceanów, a zwłaszcza wodnych przesmyków między lądami, we współczesnym świecie.

A także: Ile warte są pamiątki po ludziach i wydarzeniach, które miały trwać wiecznie?

Rozkład jazdy: 

(02:09) Edward Augustyn: Nowy papież, nowe wyzwania Kościoła

(26:32) Krystyna Kurczab-Redlich: Putin broni mitu Wielkiej Wojny Ojczyźnianej

(50:05) Grzegorz Dobiecki: Świat z boku - Pamiątki na chwilę

(56:20) Podziękowania

(1:02:21) Marcin Żyła: Cieśniny są najważniejsze

(1:23:53) Joanna Gocłowska-Bolek: Claudia Sheinbaum kontra Donald Trump

(1:44:46) Jędrzej Czerep: Porozumienie Rwanda-DRK z Amerykanami w tle

(2:02:27) Do usłyszenia

---------------------------------------------

Gabinet izraelski przyjął plan rozszerzenia działań militarnych w Strefie Gazy. Celem ma być całkowite przejęcie Gazy. Ciągle nie wiadomo jednak, na czym konkretnie miałoby ono polegać, choć minister finansów Smotrich twierdzi, że oznacza to trwałą okupację Gazy, która za sześć miesięcy będzie całkowicie zniszczona. Izraelczycy chcą też kompletnie zerwać z obecnym sposobem dostarczania pomocy do strefy. Organizacje międzynarodowe miałyby zostać zastąpione prywatnymi firmami działającymi pod kontrolą Izraela. Rodziny zakładników uznały, że plan to „wybór terytoriów zamiast zakładników”, a rząd toczy wojnę, której sprzeciwia się 70 procent mieszkańców kraju. Czy rzeczywiście tak jest? Na ile silny w kraju jest sprzeciw wobec polityki Netanjahu? Jaki będzie skutek rozszerzenia ofensywy Izraela w Gazie?

Gość: Agnieszka Zagner

---------------------------------------------

O Tunezji przez długi czas mówiono, że to jedyny sukces arabskiej wiosny. Niestety, rzeczywistość polityczna boleśnie zweryfikowała tę optymistyczną dla Tunezyjczyków tezę.

Tunezja to z jednej strony kraj arabski o silnych tradycjach świeckich, z drugiej — o równie silnych tendencjach autokratycznych, które udzielały się właściwie wszystkim przywódcom, nawet jeśli — jak w przypadku obecnego prezydenta — byli oni profesorami prawa konstytucyjnego.

Zaprasza Agata Kasprolewicz.

Gość: Jan Natkański

Realizuje: Kris Wawrzak

---------------------------------------------

Niełatwo na nie wjechać, jeszcze trudniej zjechać – Rondo Wiatraczna to niezwykłe miejsce na mapie Warszawy i tytuł książki, o której opowie jej autor w tym odcinku Raportu o książkach.

Ten autor – po warszawskim Grochowie, w którego centrum stoi Rondo Wiatraczna – chodzi własnymi drogami, i to takimi, których niekoniecznie można znaleźć na mapie. To znaczy: miejsca i ulice mają nazwy, ale w tej książce topografia ustępuje „terytorializmowi schizoidalnemu”. Co to takiego – za chwilę się Państwo dowiedzą. To nie jest książka pamiętnikarska, nie jest to autofikcja ani powieść z kluczem. Chyba że za klucz uznamy wyobraźnię autora. Jej wytwory są mgliste i wymykają się realności. I może to właśnie jest najbardziej charakterystyczną cechą Grochowa – i tej książki o nim.

W tym odcinku Raportu o książkach zapraszamy na rozmowę Dariusza Rosiaka z Markiem Bieńczykiem.

Prowadzenie: Dariusz Rosiak

Gość: Marek Bieńczyk

Realizacja: Kris Wawrzak

Książka: Rondo Wiatraczna Marka Bieńczyka / Wydawnictwo Karakter

---------------------------------------------

Stany Zjednoczone i Ukraina zawarły porozumienie w sprawie wykorzystania surowców Ukrainy. Powstaje nowy fundusz, który będzie zarządzał eksploatacją zasobów kraju, choć to Ukraina pozostaje ich właścicielem. Według sekretarza skarbu umowa włącza Waszyngton w „proces pokojowy, w centrum którego jest wolna, suwerenna i bogata Ukraina”. Czy to zapowiedź przełomu w podejściu administracji amerykańskiej do wojny wywołanej przez Rosję? Jakie czynniki mogły wpłynąć na zmiękczenie stanowisk obu stron umowy? I jak zareaguje na nią Rosja?

Po ataku terrorystycznym w Kaszmirze rośnie napięcie między Indiami a Pakistanem. Pakistan ostrzega przed możliwym atakiem Indii i zapowiada odwet, gdyby do niego doszło. New Delhi oskarża Islamabad o wspieranie terroryzmu. Czy rzeczywiście wojna wisi w powietrzu?

W Rumunii powtórka wyborów anulowanych w grudniu ubiegłego roku. W sondażach prowadzi kandydat, który nie uznał decyzji o unieważnieniu głosowania. Dlaczego Rumuni tracą wiarę w swoich polityków i instytucje?

Dlaczego nie wszystkie zdjęcia, które widzimy na Google Maps i innych serwisach, odpowiadają rzeczywistości? Czym jest radarowe obrazowanie Ziemi? I skąd wzięła się polska potęga w tej dziedzinie?

W programie wracamy również do sierpnia 1944 roku. Na warszawskim Zieleniaku hitlerowcy z rosyjskiego oddziału SS RONA dokonali strasznych zbrodni na ludności Ochoty. Dziś w tym miejscu znów znajduje się targowisko, ale czczona jest także pamięć cywilnych ofiar Powstania Warszawskiego. Jak żyć w miejscu tak silnie naznaczonym cierpieniem?

A także: jak patrzeć, żeby widzieć.

Rozkład jazdy: 

(02:34) Zbigniew Parafianowicz: Umowa USA-Ukraina o surowcach podpisana

(26:55) Patryk Kugiel: Czy będzie kolejna wojna o Kaszmir?

(47:42) Grzegorz Dobiecki: Świat z boku - Okuliści i okultyści

(54:20) Podziękowania

(1:00:21) Joanna Rolińska: Warszawski Zieleniak: jak żyć z jego historią?

(1:29:23) Piotr Oleksy: Rumunia wybiera po raz drugi

(1:47:11) Rafał Modrzewski: Ziemia widziana z satelity

(2:09:47) Do usłyszenia

---------------------------------------------