Kanał historyczny

Od starożytnego Iranu, Egiptu, Indii i Chin przez Bliski Wschód, na cywilizacjach prekolumbijskich kończąc. Jak przedstawiano krainy potępionych w różnych religiach? Sprawdźmy, co o piekle mówią święte księgi. Które piekło jest najstraszniejsze? Dlaczego łatwiej załatwić sprawę w polskim sądzie, niż w egipskim świecie umarłych. Jeżeli na samą myśl o wizycie w urzędzie jest Ci niedobrze lepiej, żebyś nigdy nie trafił do chińskiego piekła.

Na zdjęciu: Lucyfer, Cornelis Galle Starszy.

 […]

Wiedźmy po domach straszą dzieci,
- Masła nie ma, wzięli "Sowieci".

Tłuste dewotki straszą głodem,
- Zatruł antychryst chleb i wodę
Pasibrzuch wiejski chłopów judzi
- Na Sybir będą wywozić ludzi
[…]
Żyje, mąci, knowa podziemie,
Walka trwa dalej, wróg nie drzemie,

[…]
Który tam? Z drogi. Partia kroczy,

[…]
Maszerować! Partio, prowadź!

Jan Brzechwa „Marsz”

To nie bajka, to wydarzyło się naprawdę. W centrum Warszawy zbudowano "dar narodu radzieckiego dla narodu polskiego", symbol podporządkowania, upokorzenia i przymusowej przyjaźni ze ZSRR. Partia pewnie uchwyciła stery. Odrąbując ręce nawet potencjalnej konkurencji. Podjęto kolejną już próbę budowy postępowego, dobrze zarządzanego, socjalistycznego społeczeństwa. Współcześnie polski stalinizm jest przedstawiony jako czas terroru. Słusznie! Jednak jednocześnie nowe władze otworzyły najbiedniejszym i chętnym drogę do spektakularnych karier.

W odcinku wykorzystano fragmenty, w kolejności:

• Leopold Nowosad, Pieśń o Stalinie – Za Stalinem idzie naród nasz.
• PKF 25/50, Walka ze stonką.
• Bernard Ładysz, Cześć Partii!
• Chór Męski Polskiego Radia w Krakowie, Pionierska brygada szturmowa.
• PKF 17/53, Operator was podpatrzył.
• PKF 3/53, Oto Ameryka.

Na zdjęciu: ZSRR obrońca pokoju, przyjaciel dzieci, plakat autorstwa Tadeusza Trepkowskiego z 1953 r.

Możesz do mnie bezpośrednio napisać przez Instagram: instagram.com/historyczny/

Rozważ wsparcie kanału: buycoffee.to/kanalhistoryczny

Rok 1944 był niezwykle tragiczny dla Polaków. To wtedy rozpoczęła się brutalna gra o przejęcie władzy w Polsce. Komuniści błyskawicznie instalowali agenturalne struktury władzy. Krajową Radę Narodową i Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego. Pod koniec roku PKWN przekształcono w Rząd Tymczasowy. Zasłona pozorów skrywała rzeczywiste cele. Jak powstawała nowa, socjalistyczna Polska?

Mieczysław 18 lat.

4 XI 1945

„Dzisiejsze dzieci, które przeżyły okropności wojenne, drwią sobie z duchów.”

Maria 23 lata.

 23 I 1947

„O kłamcy, zbiry! Myślą, że kto im uwierzy, że otumanią oni i narzucą nam i światu nielogiczność myślenia… dokąd zaprowadzi nas polityka obecnego rządu? Jak oni wychowują społeczeństwo, gdy dają przykład obłudy i kłamstwa? Jak mogą żądać od społeczeństwa tego, by pracowało wydajnie i było posłuszne, gdy sami oszukują i karmią nas pustymi frazesami?”

5 XI 1947

„Powiedzieliśmy jawnie, że my chcemy Boga w szkole, chcemy służyć Polsce demokratycznej, ale nie w spaczonym tego słowa znaczeniu… nie zrobią z nas właśnie tych mocno postępowych wykolejonych przywódców młodzieży.”

Cytaty za: Wstaje świt. Dzienniki młodych z pierwszych lat powojennych, pod red. A. Janiszewskiej, Warszawa 2017.

Na zdjęciu: Bolesław Bierut klęczy podczas mszy świętej.

Powstanie państwa Izrael rozpętało burzę na Bliskim Wschodzie. Stopniowo zyskujące niezależność od słabnących mocarstw europejskich państwa arabskie uwikłały się w konflikty arabsko-żydowski oraz wewnątrz świata wyznawców Allaha w sporze o przywództwo. Jak państwa Bliskiego Wschodu funkcjonowały w czasach zimnej wojny? Jak lokalne wydarzenia wpływały na światową politykę? Kryzys sueski, wojna sześciodniowa, wojna Yom Kippur, rywalizacja w Zatoce Perskiej. Izrael - państwo, które nie przegrywa.

Na zdjęciu: Samoloty Sił Powietrznych Stanów Zjednoczonych przelatują nad pożarami ropy w Kuwejcie. Operacja Pustynna Burza. 1991 r. Wikimedia Commons.

Minęło ponad 50 lat. Z punktu widzenia długiej historii to niewiele. Lecz w tak krótkim czasie całkowicie zmienił się zachodni krąg kulturowy. Na co dzień nie zauważamy efektów rewolucji. Są naszą codziennością.

Polaków może dziwić zacietrzewienie, może nawet przesada w podejściu do rasizmu, równych szans i tolerancji prezentowanych przez kraje germańskie i anglosaskie. Jesteśmy bombardowani wiadomościami o nikłym przyroście naturalnym i problemach jakie to rodzi. Kryzysie męskości, a to o cnotach niewieścich, czy też ich braku. Mass media zmieniły sposób przetwarzania informacji, ale i komunikowania się na linii rządzący - rządzeni. W jaki sposób wpływ na to miały wydarzenia sprzed półwiecza?

„Pytanie brzmi: kto nas wyzwoli spod jarzma zachodniej cywilizacji?”

György Lukács

W odcinku użyto fragmentów, w kolejności:

• George Wallace's (gubernator stanu Alabama), orędzie, 1963,
• Dwie wypowiedzi Muhammada Alego dotyczące odmowy służby wojskowej,
• Przemówienie dot. wojny w Wietnamie i przemian społecznych - Spiro Agnew (wiceprezydent USA),
• Dwie wypowiedzi Malcolma X o ruchu Black Power,
• George Wallace's (gubernator stanu Alabama), orędzie, 1963,
• Martin Luther King „I have a dream”, 1963,
• Liderka feministek drugiej fali Gloria Steinem – przemówienie do kobiet Ameryki,
• Liderka feministek drugiej fali Betty Friedan, CBC Archives, 1964.

Przykładowe decyzje Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych:

• Reed v. Reed,
• Loving v. Virginia,
• Roe v. Wade.

Na zdjęciu u góry: Marsz proaborcyjny, Wellington, 1973, URL: https://nzhistory.govt.nz/media/photo/pro-abortion-march-1973, (Ministry for Culture and Heritage), updated 7-Mar-2018. Na dole: James Meredith leży na ziemi po trzykrotnym postrzeleniu podczas Marszu Przeciw Strachowi w Missisipi. Spogląda na napastnika ukrytego w krzakach. Fotografia - Jack R. Thornell.

Atomowa rywalizacja i kosmiczny wyścig. Wolna i zakrwawiona Afryka. Zmiany w systemie finansowym świata. Blok wschodni po śmierci Stalina. Chruszczow i Breżniew. Powstanie węgierskie 1956 r. i Praska Wiosna 1968 r. Rozpad systemu kolonialnego i problemy mocarstw z utrzymaniem stref wpływów.

W odcinku wykorzystano:

• Polska Kronika Filmowa - 1953 r.
• „To mały krok dla człowieka, ale wielki dla ludzkości.” NASA.
• Test pierwszej bomby wodorowej 1954 r. Kronika filmowa.
• Harry Truman. Przemówienie wigilijne 1950 r.
• Przemówienie Nikity Chruszczowa. ONZ.
• Fragmenty przemówień Johna Kennedy'ego. Kubański kryzys rakietowy. 1962 r. Kennedy Center.
• Przemówienie Kennedy'ego pod murem berlińskim. „Jestem Berlińczykiem.” 1963 r. NBC.
• Przemówienie Kennedy'ego. „Człowiek na Księżycu.” 1961 r.
• „To mały krok dla człowieka, ale wielki dla ludzkości.” NASA.
• Rozmowa telefoniczna Richarda Nixona z astronautami Nilem Armstrongiem i Buzzem Aldrinem ze statku Apollo 11. Ziemia - Księżyc 1969 r. Richard Nixon Presidential Library.
• Przemówienie Kennedy'ego. „Nie pytaj co twój kraj może zrobić dla ciebie, ale co ty możesz robić dla kraju.” 1961 r.
• Przemówienie Nixona. Załamanie systemu z Bretton Woods. 1971 r.

Na zdjęciu: Leonid Breżniew i Erich Honecker. Braterski, socjalistyczny pocałunek. Graffiti z muru berlińskiego "My God, Help Me to Survive This Deadly Love". Bundesarchiv, B 145 Bild-F088809-0038 / Joachim F. Thurn

O początkach nowoczesnego, technologicznego, komunistycznego totalitaryzmu. O zapomnianej wojnie w Korei i największej klęsce USA. Wojnie w Wietnamie. Wszystko okraszone frag. komunistycznej propagandy. Poniżej tłumaczenia.

W odcinku wspominam o legalizacji własności po śmierci Mao Tse-Tunga. W Chinach środki produkcji są własnością państwa, a właściwie partii. Posiadacz może dysponować własnością, o ile, robi to zgodnie z wolą partii.

Chiny deklasują USA pod względem produkcji, ale ciągle pozostają drugą gospodarką świata. Jeśli oficjalne dane są zgodne z prawdą. Mogą być znacznie zawyżone.

W odcinku wykorzystano, w kolejności frag.:

• Happy Xmas (War is over). John Lennon i Yoko Ono.
• wypowiedzi prezydenta USA Donalda Trumpa. Huffington Post.
• Without the Communist Party, There Would Be No New China.
• Czerwone słońce świeci na niebie.
• Pieśń generała Kim Il-sung.
• przemówienia Harrego Trumana z 1950 r.
• The Ballad of Ho Chi Minh. Ewan MacColl. Tak dobra, że aż x2.

Na zdjęciu: Mao.

Without the Communist Party, There Would Be No New China

Bez Partii Komunistycznej, nie byłoby nowych Chin x2

Partia Komunistyczna ciężko pracowała dla narodu

Partia Komunistyczna poświęciła się ratowaniu Chin

Czerwone słońce świeci na niebie

Na niebie świeci czerwone słońce

A w naszych sercach świeci Mao Tse-Tung!

On nas poprowadzi ku wyzwoleniu

Lud wywalczy swe zasłużone mienie

Hurra

Lud wywalczy swe zasłużone mienie

Do wszystkich niekomunistów! Wesprzyj kanał. buycoffee.to/kanalhistoryczny

Po wstępnych przygotowaniach Waszyngton i Moskwa odrzuciły fałszywe frazesy o wzajemnej przyjaźni. Rozpoczęła się konsolidacja bloków. Co ma wspólnego salami z komunizmem? Jak Niemcy ponownie stały się potęgą? Kto jest odpowiedzialny za zimną wojnę?

W odcinku wykorzystano, w kolejności frag.:

• Winston Churchill - The Sinews of Peace. Przemówienie, w którym padły słowa o żelaznej kurtynie z 5 marca 1946 r. Wygłoszone w Westminster College, Fulton, USA.
• Przemówienie Harrego Trumana o doktrynie powstrzymywania z 12 marca 1947 r.
• Joseph McCarthy na początku lat 50.

Na zdjęciu: Harry Truman i Winston Churchill w Fulton, 1946 r. America's National Churchill Museum.

II wojna światowa jeszcze się nie skończyła, a już alianci ustalali zasady nowego światowego ładu. W cieniu współpracy rozpoczynała się rywalizacja. Które z państw najbardziej ucierpiało w wyniku konfliktu? Jak zamierzano ukarać Niemcy za spowodowanie II wojny światowej? Jak rozwiązano kwestię reparacji od III Rzeszy? Kto rozpętał zimną wojnę?

Na zdjęciu: Konferencja w Poczdamie w 1945 r. Od lewej brytyjski premier Clement Attlee, prezydent Stanów Zjednoczonych Harry Truman i Józef Stalin. Wikimedia Commons.

Czas obłędu, czy czas chwały, romantyczna insurekcja, czy bój oparty na realizmie? Odpowiedź na pytanie o sens powstania warszawskiego, to nie tylko ocena jednego wydarzenia z rozległej historii narodu. Podejście do tragedii ukazuje dorosłość myślenia politycznego społeczeństwa.

Frag. jednej z ostatnich depesz Armii Krajowej z walczącej Warszawy:

„(…) Zostaliśmy potraktowani gorzej niż satelity Hitlera, gorzej niż Włochy, Rumunia, Finlandia. (...) Naszymi bohaterami są żołnierze, których jedyną bronią przeciwko czołgom, samolotom i karabinom były rewolwery i butelki z naftą. Naszymi bohaterkami są kobiety, które opiekowały się rannymi i zaciągały pod kule, które w zbombardowanych piwnicach gotowały dla dzieci i dorosłych, niosły ulgę i pocieszenie umierającym. (…) ci, którzy zginęli, zwyciężyli, a ci, którzy żyją, będą walczyć, zwyciężać i ponownie dawać świadectwo, że Polska żyje tak długo, jak długo żyją Polacy.”

Na myśl nasuwają mi się słowa bajki Ignacego Krasickiego:

„Chłopcy, przestańcie, bo się źle bawicie!

Dla was to jest igraszką, nam idzie o życie”.

Na miniaturce: zdjęcie Jerzego Tomaszewskiego wykonane na początku powstania warszawskiego. Wikimedia Commons.

Uważasz, że wykonuje dobrą robotę? Wesprzyj kanał. Postaw mi kawę: buycoffee.to/kanalhistoryczny

Dziękuję!

O funkcjonowaniu Polskiego Państwa Podziemnego. Akcjach, szpiegostwie i walkach naszych oddziałów na frontach II wojny światowej. Mottem odcinka słowa wyryte na cmentarzu wojennym na Monte Cassino:

„Przechodniu, powiedz Polsce, żeśmy polegli wierni w jej służbie”. 

Na zdjęciu: Flagi polska i brytyjska powiewające nad ruinami klasztoru na Monte Cassino. Wikimedia Commons.

Polski rząd podczas II wojny w środku zawirowań brutalnej, światowej polityki.

Na zdjęciu: Defilada 1 Armii Wojska Polskiego na ulicy Marszałkowskiej w zdobytej Warszawie 19 stycznia 1945. Wikimedia Commons.

III Rzesza i ZSRR początkowo zgodnie współpracowały w celu zniszczenia państwa i narodu. Niemcy przeprowadzili akcję "Inteligencja", Sowieci zorganizowali ludobójstwo w Katyniu. Ci pierwsi porywali ludzi na roboty, a dzieci do zniemczenia, drudzy wywozili całe rodziny na "Sybir". Warszawiacy śpiewali sobie tak:

"Siekiera, motyka, piłka, linka,

Tu roboty – tam Treblinka...

Już nie mamy gdzie się skryć,

Szwaby nam nie dają żyć."

O zbrodniach, życiu pod okupacją w czasie II wojny światowej i widocznych do dziś konsekwencjach tych wydarzeń.

Na zdjęciu: Kazimiera Kostewicz, lat 12, nad ciałem siostry Anny, lat 14, zabitej w niemieckim ataku lotniczym na samym początku wojny. Wrzesień 1939. Julien Bryan - fotograf walczącej Warszawy. Wikimedia Commons.

Niemieckie rządy w podbitej Europie naznaczone były terrorem, ale nie wszystkie narody traktowano jednakowo. Życie codzienne znacząco różniło się pomiędzy Zachodem i Wschodem. Pierwszymi ofiarami Hitlera byli Polacy przeznaczeni do niewolniczej pracy i eksterminacji. Na ziemiach polskich Niemcy realizowali tzw. "ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej". To na Wschodzie miała się znaleźć aryjska ziemia obiecana - przestrzeń życiowa. 

Na zdjęciu: Egzekucja Żydów przez niemieckie oddziały Einsatzgruppen niedaleko Ivangrodu na Ukrainie (1942 r.). Fotografia przechwycona przez polski ruch oporu. Wikimedia Commons.

D-day, upadek Berlina, bomby atomowe i budowa nowego powojennego ładu. Kto naprawdę wygrał II wojnę światową?

W odcinku wykorzystano, w kolejności:

• 1944. Przemówienie Eisenhowera do żołnierzy.
• 1944. Przemówienie Montgomery'ego w przeddzień D-Day. BBC.
• 1945. Komunikat Białego Domu o użyciu bomby atomowej.

Na zdjęciu: Sztandar nad Iwo Jimą. Joe Rosenthal.

Hitler był żołnierzem w trakcie I wojny światowej. Doskonale pamiętał, dlaczego Niemcy przegrały. Zmiażdżył Francję, aby zapobiec walce na dwa fronty. Związek Sowiecki wydawał się łatwym celem. W najbliższej historii Rosja poniosła pasmo klęsk. Przegrała wojnę krymską, wojnę z Japonią. W Wielkiej Wojnie niespełna połowa armii niemieckiej pokonała armię rosyjską. Bolszewików przegoniła Polska. Zatrzymała Finlandia. Niemcy miały Blitzkrieg, czołgi, samoloty, niemal całą Europę z jej potencjałem i Führera. Sowieci mieli Stalina, który w latach 30. przeprowadził brutalną industrializację. Dzięki czemu państwo niemal dorównało gospodarczo Niemcom.

W odcinku również o zmaganiach amerykańsko-japońskich i o tym jak Wujek Sam uratował Wujka Joe.

W odcinku wykorzystano, w kolejności:

• frag. sowieckiego komunikatu radiowego o niemieckiej inwazji z 22 czerwca 1941 r.
• frag. piosenki sowieckiej wychwalającej Stalina
• pierwszy komunikat o ataku na Pearl Harbor z 7 grudnia 1941 r. NBCR
• frag. przemówienia Winstona Churchilla: „początek końca”.
• frag. relacji BBC z wyzwolonego Rzymu z 5 czerwca 1944 r.

Na zdjęciu: Wielka trójka na konferencji w Teheranie, od lewej: Stalin, Roosevelt, Churchill.

Bezpośrednia kontynuacja cz. 1, w której Hitler wszystkimi dostępnymi metodami próbuje zmusić do podpisania rozejmu Imperium Brytyjskie. Włosi nie mogą zrealizować marzeń o odrodzeniu Imperium Rzymskiego oraz narasta napięcie pomiędzy imperium sowieckim, a imperium niemieckim.

W odcinku wykorzystano frag. przemówienia: Winstona Churchilla: "Never in the field of human conflict was so much owed by so many to so few".

Na zdjęciu: Hitler z narodową-socjalistyczną elitą przy wieży Eiffla. Bundesarchiv, Bild 183-H28708 / Heinrich Hoffmann / CC-BY-SA 3.0.

Lata 1939 – 1941 to czas niebywałych sukcesów Hitlera. Po rozbiorze Polski III Rzesza zajęła Danię, Norwegię i zemściła się na Francji. W tym czasie Stalin "wyzwalał" terytoria, które przypadły mu w układzie Ribbentrop-Mołotow. W części I poznasz odpowiedzi na pytania:

Dlaczego mała Finlandia oparła się komunistycznemu totalitaryzmowi?

Dlaczego do dziś śmiejemy się z Francji?

... i jak walczyli Włosi? O tym więcej w kolejnym odcinku.

W odcinku wykorzystano frag. przemówienia: 1940-06-04 BBC Winston Churchill - We Shall Never Surrender.

Na zdjęciu: Hitler z narodową-socjalistyczną elitą przy wieży Eiffla. Bundesarchiv, Bild 183-H28708 / Heinrich Hoffmann / CC-BY-SA 3.0.

W zamysłach Hitlera Polska była smaczną przekąską przed francuskim daniem głównym. W sierpniu 1939 r. wszystko było już przygotowane. Polska została otoczona z trzech stron. Wystarczyło, żeby niemiecka bestia zamknęła paszczę urywając pół kraju. Reszta miała przypaść Sowietom w myśl traktatu, którego "nie było". Zawarcie układu Ribbentrop-Mołotow z 23 sierpnia 1939 r. jest pomijane, przemilczane lub przeinaczane przez Władimira Putina i dyplomację rosyjską. Bo jakże można się bratać z głównym wrogiem, którego pokonanie stanowi fundament historyczny i polityczny współczesnej Rosji. W dzisiejszym odcinku: Westerplatte, Mokra, Wizna, Bzura. Kampania polska.

W odcinku wykorzystano, w kolejności:

• Radiowy komunikat o wybuchu II Wojny Światowej 1 września 1939.
• Przemówienie Stefana Starzyńskiego - 11 września 1939.
• Przemówienie Stefana Starzyńskiego - 17 września 1939.

Na zdjęciu: Adolf Hitler przyjmuje defiladę wojsk niemieckich 5 października 1939 w Alejach Ujazdowskich w Warszawie. NAC.

Jeszcze raz o ciągu zdarzeń prowadzących do II wojny światowej. Tym razem z naszej perspektywy. Czy jednostronne brytyjskie deklaracje niepodległości dla Polski były niczym pocałunek Judasza? Czy Polska dobrze przygotowała się do II wojny światowej? Kiedy można było zapobiec tragedii?

W odcinku wykorzystano, w kolejności:

• Przemówienie Józefa Becka W Sejmie z 5 maja 1939 r.
• Pieśń o Generale Edwardzie Śmigłym-Rydzu.
• Słowa Ignacego Paderewskiego (?). BBC.

Na zdjęciu: Józef Piłsudski i Joseph Goebbels w 1934 r.

II RP. Czas nadziei i wielkich planów. Wychodków, bieżącej wody i prądu elektrycznego, a raczej ich braku. Rozwoju sztuki i nauki. Biedy i bezmyślności. Kulturalnego ożywienia. Oddechu przed decydującym starciem.

W odcinku wykorzystano frag. utworów, w kolejności:

• Eugeniusz Bodo - "Umówiłem się z nią na dziewiątą"
  Eugeniusz Bodo - "Sex appeal"
• Eugeniusz Bodo i Adolf Dymsza - "Ach śpij kochanie"
• Henryk Vogelfänger i Kazimierz Wajda - "Lwów jest jeden na świecie"

Na zdjęciu: Eugeniusz Bodo z 1931 r. Ze zbiorów Biblioteki Narodowej.

Po odparciu najazdu bezbożnych bolszewików Polacy nareszcie mogli ukształtować państwo według własnych upodobań. Wizji i koncepcji było wiele, jaki i partii na scenie politycznej. Dzięki negocjacjom i kompromisom ukształtowała się republika parlamentarna oparta na konstytucji marcowej z 1921 r. Według Piłsudskiego ten system nie sprostał wyzwaniom czasów. W 1926 r. przeprowadził zamach majowy stając się dyktatorem.

Na zdjęciu: "Portret Józefa Piłsudskiego z Wernyhorą i Stańczykiem": Kazimierz Sichulski. 

Po dziesięcioleciach ograniczonej suwerenności i 123 latach od ostatniego zaboru Polska odzyskała niepodległość. Należało ją jeszcze obronić. 11 listopada 1918 w Compiegne zakończyła się Wielka Wojna, ale dla nas był to dopiero początek walk o granice i przetrwanie. Wrogie Polsce potęgi będą ją nazywać "państwem sezonowym", "bękartem traktatu wersalskiego" i dążyć do jej zniszczenia.

Polska Deklaracja o Podziwie i Przyjaźni dla Stanów Zjednoczonych: https://polska1926.pl/podpisy

Profil Kanału Historycznego na Instagramie: https://www.instagram.com/historyczny/

Polecam do obejrzenia:

• Animacja 5 min.: https://www.odrodzenie-film.pl/
• Bardzo dobry dokument o odzyskaniu niepodległości: https://www.filmweb.pl/film/Niepodleg%C5%82o%C5%9B%C4%87-2018-814639

Na zdjęciu: Alegoria zwycięstwa w 1920 roku. Warszawo naprzód! Autor: Zdzisław Jasiński.

Dlaczego doszło do II wojny światowej? Ten odcinek stanowi próbę odpowiedzi na to pytanie. Przerwa na zaczerpnięcie nowych sił w rywalizacji potęg zbliżała się ku końcowi. W latach 30. XX w. narastały tendencje rewizjonistyczne i imperialistyczne. Nie godzące się z ładem wersalskim potęgi prowadziły coraz bardziej agresywną politykę zagrażając starym mocarstwom. Sny o potędze doprowadzą świat do konfliktu po raz drugi.

W odcinku wykorzystano przemówienie premiera Wielkiej Brytanii, Arthura Chamberlaina wygłoszone na lotnisku po powrocie z konferencji monachijskiej. 

Na zdjęciu: Hiszpańska wojna domowa. 1937 r. Mężczyzna trzyma szczeniaka. Ernesta Hemingwaya można dostrzec w tle - wysoki mężczyzna z tyłu, z profilu, w okularach. Hulton-Deutsch Collection.

W USA czasów prohibicji alkohol był zakazany, jazz źle postrzegany, a normy obyczajowe rygorystyczne, ale nie dla młodego pokolenia pragnącego wolności i radości.

W odcinku wykorzystano frag. utworów, w kolejności:

• Louis Armstrong – „What A Wonderful World”
• Przemówienie Mussoliniego z 1929 r.
• Słuchowisko: „Wojna Światów” z 1938 r.
• Louis Armstrong – „Cabaret”
• Don Redman and His Orchestra – „Nagasaki”
• King Carter's Orch. – „Blues In My Heart” z 1931 r.
• Pee Wee Erwin, Chris Griffin, Nate Kazebier, Benny Goodman – „Swingtime In The Rockies” z 1936 r.
• Bessie Smith – „Love Me Daddy Blues” z 1924 r.

Na zdjęciu: "Krzyk", Edvard Munch, 1893.

W 1933 r. m.in. dzięki Wielkiemu Kryzysowi i ogromnemu poparciu społecznemu Adolf Hitler przejął władzę w Niemczech. Natychmiast rozpoczął tworzenie państwa totalitarnego i podważanie ładu wersalskiego. W 1938 r. został wybrany Człowiekiem roku magazynu Time ze względu na jego znaczące, negatywne oddziaływanie na świat. W kolejnym roku Time stwierdzał: Hitler jest „największym zagrożeniem, przed którym stoi dziś demokratyczny, kochający wolność, świat”.

W odcinku wykorzystano frag. przemówień, w kolejności:

• 1933. Adolf Hitler - Pierwsze publiczne przemówienie kanclerza 
• 1933. Joseph Göbbels - Przedstawia kanclerza Hitlera
• 1933. Adolf Hitler - Przebudzenie Niemiec
• 1938. BBC. Winston Churchill - Musimy się zbroić

Na zdjęciu: Młodzież hitlerowska.

Tuż po Wielkiej Wojnie świat próbował podźwignąć się ze zniszczeń. Utrudnił to kryzys gospodarczy. Niektóre państwa pogrążyły się w hiperinflacji, np. Polska. Za zwykłe parówki ludzie musieli płacić tysiące marek. Pieniądze stały się bezwartościowe. Po przezwyciężeniu zapaści i ustabilizowaniu sytuacji, a nawet, jak w USA, czasie prosperity, w czarny czwartek 1929 r. wybuchł największy kryzys gospodarczy wszech czasów. Jak do niego doszło? Jak z nim walczono?  Które państwo oparło się skutkom kryzysu?

Na zdjęciu: Dzieci z transparentami z okresu Wielkiego Kryzysu. Autor: Greg Milz.

30 grudnia 1922 po krwawej wojnie domowej, w której zginęło więcej ludzi, niż na wszystkich frontach I wojny światowej, powstało pierwsze państwo totalitarne, Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich. Walkę o władzę po śmierci Lenina wygrał Stalin. Obywatele zostali przekształceni w niewolników. Wszystkim kierowała garstka ludzi, która nigdy nie pracowała fizycznie. Owładnięta marzeniem o stworzeniu nowego człowieka i nowej rzeczywistości.

W odcinku został wykorzystany hymn ZSRS w wersji instrumentalnej.

Na zdjęciu: Stalin w wieku ok. 43 lat z przypiętym Orderem Czerwonego Sztandaru. Wikimedia Commons.

Wielka Wojna dobiegła końca. Nadszedł czas uporządkowania sytuacji na świecie. Przedstawiciele Ententy spotkali się na konferencji paryskiej. Negocjacje były prowadzone w trakcie ciągle niespokojnej sytuacji w Europie. Epidemii, rewolucji komunistycznych, kryzysu gospodarczego i moralnego. Zwycięzcy starali się zabezpieczyć swoją dominację. Pokonanym narzucono warunki, z którymi ciężko było się pogodzić. 

Na zdjęciu: Od lewej premier Francji Georges Clemenceau oraz prezydent USA Woodrow Wilson w trakcie konferencji paryskiej. Wikimedia Commons.

Wielka wojna odcisnęła swoje piętno na wszystkich narodach Europy, ale to Polacy byli w centrum zawieruchy. Ich ziemie najbardziej ucierpiały w wyniku konfliktu, a realia polityczne sprawiły że musieli stanąć do bratobójczej walki. Jak to się stało, że Polska dzięki wojnie odzyskała niepodległość, a Polacy ojczyznę? Komu powinniśmy za to dziękować Piłsudskiemu, czy Dmowskiemu?

Na zdjęciu: Piłsudski pod Kostiuchnówką w 1916 r. Wikimedia Commons.

Niemcy w trakcie wojny zamieniły się w oblężoną twierdzę. Powszechny był brak wszystkiego. Przeciągająca się wojna doprowadzała do głodu ludność cywilną. Pomimo ciężkiej sytuacji wewnętrznej obywatele pozostawał zdyscyplinowani. Rzesza była opoką dzięki, której państwa centralne były w stanie nie tylko się bronić, ale i atakować. Po rewolucjach w Rosji mogły rzucić wszystkie swoje siły na zachód.

Na miniaturce: Brytyjski 55 Dywizjon po ataku gazem 10 kwietnia 1918 r. Thomas Keith Aitken/Wikimedia Commons.

II Rzesza chcąc jak najszybciej pokonać Rosję, żeby odblokować swoje armie na froncie wschodnim, przyczyni się do przejęcia władzy przez komunistów. Rewolucja lutowa obali carat, rozpęta chaos. Pojawią się dwa rywalizując ze sobą ośrodki władzy. Zwycięsko z tej próby wyjdą komuniści na czele z Leninem, dzięki rewolucji październikowej. Bolszewicy rozpędzą Konstytuantę, powołają Czekę i rozpoczną rządy terroru marząc o rewolucji światowej.

Na zdjęciu: Włodzimierz Lenin Uljanow. Pavel Semyonovich Zhukov/Wikimedia Commons.

Wszystkie państwa miały nadzieję na szybkie zwycięstwo, panowało przekonanie, że wojna będzie krótka. Założenia okazały się błędne, walki były ciężkie, krwawe, często bezsensowne. Żołnierze nie mogli przełamać linii umocnień przeciwnika. Musieli przywyknąć do codziennego życia w okopach. Starano się zmienić sytuację przez wykorzystywanie nowych rodzajów broni lub łamiąc przyjęte zasady.

Na miniaturce: żołnierze w maskach przeciwgazowych przy obsłudze ckm-u Vickers na stanowisku bojowym w bitwie nad Sommą, lipiec 1916. John Warwick Brooke/Wikimedia Commons.

Z premedytacją wykorzystywano nowoczesną, niemal nam współczesną broń. Szukano coraz to efektywniejszych metod zabijania. Efekt był tragiczny dla żołnierzy, ich rodzin i wszystkich ludzi mieszkających na terenach działań zbrojnych. Po Wielkiej Wojnie politycy powiedzą: "nigdy więcej", ale minie dwadzieścia lat i rozpocznie się II wojna światowa, której korzenie tkwią w pierwszym tego typu konflikcie, obejmującym swoim zasięgiem niemal cały glob. Dlaczego doszło do wybuchu Wielkiej Wojny?

Na miniaturce: "Gruba Berta". Wikimedia Commons.