Oranje Nassau’s Oord als Huis van Aankomst

Eenmaal afscheid genomen van het ziekenhuis, moesten repatrianten hun leven opbouwen in een voor hen onbekend land. Rosalie was dolblij dat ze een huisje kreeg in het Friese dorp Drachten. In een brief aan de maatschappelijk werkster van de gemeente Wageningen vertelt ze erover. En over hoe ze haar tijd in het sanatorium heeft ervaren. En dat was niet bepaald positief. Evenmin als de moeder van Philip en zoveel anderen, zoals mevrouw Roquas. Het verblijf in dit ziekenhuis voor longlijders had levenslange gevolgen.

De 94-jarige dominee Doude van Troostwijk weet het zich nog goed te herinneren hoe hij in 1957 de eerste geestelijk verzorger van Oranje Nassau’s Oord werd. Hij kwam er wekelijks. In dikke jas gehuld gaf hij onderwijs aan de kinderen op het sanatorium. Via kerken, maar ook via het Rode Kruis, zetten honderden mensen zich in voor de gerepatrieerde tuberculosepatiënten in het sanatorium. Dat was hoognodig, want als het sanatorium werd begin 1958 overspoeld door talloze oude van dagen waar geen hulp voor was en die niet altijd Nederlands spraken, maar alleen Maleis. Hoe klinkt Maleis eigenlijk?

Gerda, Gerrie en Mies werkten als verpleegsters in Oranje Nassau’s Oord. Ze hebben er goede herinneringen aan. Dat gold niet voor de patiënten. Die leefden afgezonderd van de samenleving en werden onderworpen aan een streng regime van gezonde, Hollandse kost en smerige medicijnen. Soms jarenlang. Coronamaatregelen met enkele weken isolatie of quarantaine vallen daarbij in het niet. De maatschappelijk werkster van Wageningen zette zich ondertussen voor hen in. Tot aan een stevige ruzie met de geneesheer-directeur aan toe. Via haar mochten patiënten ook hun maandelijkse kleed- en zakgeld besteden. Zíj kocht bijvoorbeeld kleren, met een stevige controverse over voortrekken van bepaalde winkeliers tot gevolg….

Nederland werd overvallen door de komst van tienduizenden landgenoten in 1958. Hoe zette de overheid zich op landelijk, provinciaal en gemeentelijk niveau voor hen in? Den Haag begon met de zorg al in Aden, in Jemen. De provincie Gelderland zocht en vond talloze Huizen van Aankomst. In de gemeente Wageningen leerde de maatschappelijke werkster van Oranje Nassau’s Oord wat Maleise woordjes om in ieder geval de nieuw aangekomen patiënten in hun eigen taal te kunnen verwelkomen… Kamu Dari Mana?

De komst van tientallen nieuwe tbc-patiënten in sanatorium Oranje Nassau’s Oord leverde de 22-jarige maatschappelijk werkster Corrie Verburg van de gemeente Wageningen veel werk. Op haar fiets onder langs bij de Wageningse berg, bezocht ze er wekelijks tientallen cliënten. Zijn er nog oud-patiënten in leven? Of anders: waar is hun nageslacht te vinden die het verhaal van hun familieleden zouden kunnen vertellen? Een zoektocht voert me langs de Pasar Ruma Kita in Wageningen met de vondst van oude Krontjong-muziek. En ik ontdek intrieste verhalen over patiënten en leg een link tussen tbc als ‘killer disease’ en de jeugdzorg.

Begin 1958 arriveerden tienduizenden repatrianten vanuit Indonesië in Nederland. Ze moesten hun mooi Insulinde, de gordel van smaragd, noodgedwongen verlaten. Dat gebeurde op een bevel van president Soekarno op 5 december 1957: Zwarte Sinterklaas. Heel wat van hen kwamen aan met tuberculose onder de leden, een killer disease. Ze werden onder andere opgenomen en verzorgd in het voormalige paleis Oranje Nassau’s Oord in de gemeente Wageningen, een sanatorium voor longlijders.

Tienduizenden ontheemden Indische Nederlanders arriveerden in de jaren vijftig in Nederland. Alleen in 1958 ging het al om zo’n 45 duizend mensen. Dankzij Zwarte Sinterklaas. Onder hen bevonden zich enkele honderden volwassenen en kinderen die leden aan tuberculose, een van de dodelijkste ziektes ter wereld. Nog steeds. In Nederland aangekomen gingen zij naar een sanatorium en verbleven daar soms jarenlang in quarantaine of isolatie. Dat gebeurde onder andere in het sanatorium voor longlijders Oranje Nassau’s Oord in de gemeente Wageningen. Hulp kregen ze onder andere van de maatschappelijk werkster van de gemeente Wageningen. Zij begeleidde hen en bracht ze na hun genezing naar een van de huizen in dit door woningnood geteisterde land. Hierover gaat de podcast Oranje Nassau’s Oord als Huis van Aankomst.