Podcast Series

Το έβδομο επεισόδιο της σειράς «Επιστήμονες που Εύρηκαν για την Ανθρωπότητα» είναι αφιερωμένο στον Γεώργιο Παπανικολάου, τον σπουδαίο επιστήμονα και ερευνητή που ευεργέτησε τις γυναίκες με την ιατρική του ανακάλυψη για τον πρώιμο εντοπισμό του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Ο Γεώργιος Παπανικολάου, μαζί με τη σύζυγό του, Μάχη Μαυρογένη, μετανάστευσαν στη Νέα Υόρκη για να μπορέσει εκείνος να ακολουθήσει τη μεγάλη του αγάπη: την έρευνα. Πέρασαν χρόνια δύσκολα, δούλεψαν σκληρά σε καταστήματα και εργοστάσια, αλλά δεν ξεστράτιζαν από τον δρόμο που είχαν χαράξει. Πάλεψαν για τον στόχο τους και τα κατάφεραν. Ο Γεώργιος προσλήφθηκε στο Τμήμα Ανατομίας του Πανεπιστημίου Κορνέλ στο Μαϊάμι και από τότε αφοσιώθηκε στη μελέτη των τραχηλικών κυττάρων. Όταν ανακοίνωσε τα πρώτα ευρήματα από τα πειράματά του, λίγοι ήταν οι συνάδελφοι που τον πίστεψαν. Δεν έχασε όμως το θάρρος και την αισιοδοξία του και συνέχισε σιωπηλά το έργο του. Η Μάχη, πολύτιμη συνοδοιπόρος στο επίπονο ταξίδι της έρευνας, στεκόταν στο πλάι του Γεώργιου σε κάθε του βήμα. Με ασταμάτητη εργασία και πίστη στις ιδέες του, με υπομονή και επιμονή, οι κόποι ανταμείφθηκαν και έφτασε ο καιρός της αναγνώρισης. Γιατροί και ερευνητές σε όλο τον κόσμο άρχισαν να συμμερίζονται τις απόψεις του. Η εξέταση που πρότεινε, το περίφημο μέχρι σήμερα «Τεστ Παπ» έγινε απόλυτα αποδεκτή ως η μοναδική μέθοδος έγκαιρης διάγνωσης του καρκίνου στον τράχηλο της μήτρας. Ο Γεώργιος είχε πια δικαιωθεί. Έφυγε από τη ζωή το 1962 αφήνοντας πίσω του ένα θαυμαστό έργο ανεκτίμητης αξίας. Μάνες και κόρες στα μήκη και τα πλάτη της γης τιμούν τον κορυφαίο γιατρό, τον Έλληνα Δόκτωρ Παπ. Του οφείλουν αιώνια ευγνωμοσύνη που τις έσωσε από τον καρκίνο του τραχήλου. Που τους  χάρισε υγεία και ζωή με έναν απλό και ανώδυνο γυναικολογικό έλεγχο. 

Αφήγηση: Γιώργος Ευγενικός

Μουσική: Μάρα Καίσαρη

Έρευνα - Επιμέλεια κειμένου: Μαρία Βλαχάκη

Θερμές ευχαριστίες για την επιστημονική του συνδρομή οφείλουμε στον κύριο Ζαχαράκη Δημήτρη MD, PhD, μαιευτήρα, χειρουργό γυναικολόγο, ουρογυναικολόγο, πανεπιστημιακό υπότροφο της Α΄ Μαιευτικής & Γυναικολογίας Πανεπιστημιακής Κλινικής του ΕΚΠΑ στο Νοσοκομείο «Αλεξάνδρα». 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΠΗΓΕΣ

Βουτσά - Περδίκη, Ν. (2016). Dr. Γεώργιος & Μάχη-Μαίρη Παπανικολάου: Όπως τους έζησα. Αθήνα: Ιατρικός Σύλλογος Αθηνών. 

Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης Γ. Παπανικολάου. Βιογραφικό του Γεωργίου Παπανικολάου (χ.χ). Ανακτήθηκε από https://gpapanikolaou.gr/biografiko-gpapanikolaou.html (Τελευταία πρόσβαση 26 Μαρτίου 2022).

Διαμαντή, Ι. (2011, Φεβρ. 19). Η ζωή δίπλα στον Γεώργιο Ν. Παπανικολάου. Η Καθημερινή. Ανακτήθηκε από https://www.kathimerini.gr/society/419261/i-zoi-dipla-ston-georgio-n-papanikolaoy (Τελευταία πρόσβαση 26 Μαρτίου 2022).

Διαμαντής, Γ. (2021, Φεβρ. 19). Γεώργιος Παπανικολάου: Ο μέγας ευεργέτης των γυναικών. Άγνωστες στιγμές από τη ζωή και το έργο του σπουδαίου επιστήμονα. Τα Νέα. Ανακτήθηκε από https://www.tanea.gr/2021/02/19/people/georgios-papanikolaou-o-megas-eyergetis-ton-gynaikon (Τελευταία πρόσβαση 26 Μαρτίου 2022).

Dr. Pap. - Γεώργιος Ν. Παπανικολάου. Ανακτήθηκε από https://www.dr-pap.com (Τελευταία πρόσβαση 26 Μαρτίου 2022).

Ζάχου, Κ. (2009). Γεώργιος Παπανικολάου. Σειρά: Μεγάλοι Έλληνες. Αθήνα: ΣΚΑΙ. 

Κόκκορη, Μ.  (1985). Γεώργιος Ν. Παπανικολάου: Μέσα από τη ζωή και το έργο του (βιογραφικά, επιστολές, αναμνήσεις). Αθήνα: Κέδρος. 

Ο Διονύσης Σιμόπουλος μας εξηγεί με τον μοναδικό του συναρπαστικό τρόπο τις μαύρες τρύπες: Τι είναι και πώς δημιουργούνται αυτές οι μυστηριώδεις «περιοχές» του χωροχρόνου από όπου ούτε το φως δεν μπορεί να ξεφύγει;

Ποια ήταν η διαφορά των Πειρατών από τους Κουρσάρους;  Ποια ήταν τα κοινωνικά και οικονομικά αίτια ύπαρξης του φαινομένου; Ποιες ήταν οι βάσεις εξόρμησης τους και ποιοι οι αρχηγοί τους; Πώς περιορίστηκε και τερματίστηκε το φαινόμενο αυτό από τον πρώτο Κυβερνήτη της Ελλάδας Ιωάννη Καποδίστρια; Τα ερωτήματα αυτά και πολλά ακόμα απαντώνται στην τέταρτη κατά σειρά αφήγηση της σειράς «Ιστορικά Παραλειπόμενα». 

Το έκτο επεισόδιο της σειράς Επιστήμονες που Εύρηκαν για την Ανθρωπότητα είναι αφιερωμένο στην Υπατία, τη σπουδαία Ελληνίδα φιλόσοφο, μαθηματικό και αστρονόμο, η οποία γεννήθηκε, δίδαξε και πέθανε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου (~355-415 μ.Χ.). Η Υπατία ήταν μια σπουδαία γυναίκα, με ισχυρή και έντονη προσωπικότητα, με ηθικές αρχές και υψηλό επίπεδο μόρφωσης. Και αυτό σε μια εποχή που ήταν πιο συνηθισμένο να μορφώνονται τα αγόρια παρά τα κορίτσια. Ήταν αγαπητή και αξιοσέβαστη στον κόσμο, είχε πιστούς και αφοσιωμένους μαθητές. Συμβούλευε, μάλιστα, και καθοδηγούσε ισχυρά πρόσωπα για θέματα διακυβέρνησης και δημοσίων υποθέσεων. Σε μια εποχή που η Αλεξάνδρεια φλεγόταν από πολιτικές και θρησκευτικές αντιπαραθέσεις, η Υπατία κατηγορήθηκε άδικα και θανατώθηκε με φρικτό τρόπο.

Σήμερα δεν διασώζονται κείμενα της Υπατίας. Υπάρχουν όμως πολλές αναφορές για τα γραπτά της και διασώζονται έργα άλλων συγγραφέων και ιστορικών σχετικά με τη ζωή της, τη δράση της και τον θάνατό της. Η Υπατία υπήρξε μια χαρισματική μορφή, που με την προσφορά της και το ήθος της σημάδεψε την ανθρώπινη ιστορία και την επιστήμη.

Αφήγηση: Γιώργος Ευγενικός

Μουσική: Μάρα Καίσαρη

Έρευνα - Επιμέλεια κειμένου: Μαρία Βλαχάκη

Θερμές ευχαριστίες οφείλουμε στην τ. καθηγήτρια του ΕΜΠ, ιστορικό των Μαθηματικών κα Χριστίνα Φίλη για την επιστημονική συνδρομή της.

«Είμαστε όλοι Έλληνες» είναι το θέμα της τρίτης αφήγησης της σειράς «Ιστορικά Παραλειπόμενα». Στο ποίημά του «Ελλάς» ο φιλέλληνας Άγγλος ποιητής Πέρσι Σέλλεϋ στον πρόλογο του λυρικού ποιήματος του γράφει:
«Όλοι είμαστε Έλληνες. Οι νόμοι μας, η φιλολογία μας, η θρησκεία μας, οι τέχνες μας, έχουν τις ρίζες τους στην Ελλάδα». Η προσφορά των Φιλελλήνων στην ελληνική Επανάσταση ήταν πολλαπλή. Περισσότεροι από 1.000, κυρίως Ευρωπαίοι, συμμετείχαν στον αγώνα για την ελευθερία των Ελλήνων κατά την διάρκεια της Επανάστασης του 1821. Σε όλο τον κόσμο δημιουργούνται Φιλελληνικά Κομιτάτα, με σκοπό την ενίσχυση του αγωνιζόμενων Ελλήνων είτε με υλικά μέσα, στέλνοντας χρήματα, πολεμοφόδια και τρόφιμα είτε παρέχοντας υποστήριξη  μέσα από δημοσιεύσεις στον Τύπο της εποχής που αφορούσε το Ελληνικό ζήτημα, ομιλίες στα λογοτεχνικά σαλόνια, μέσα από έργα τέχνης, συναυλίες ή θεατρικά έργα.

«Το δεύτερο φύλο στον Αγώνα» είναι το θέμα της πρώτης αφήγησης της σειράς «Ιστορικά Παραλειπόμενα». Σε μια ιστορική περίοδο έντονης κοινωνικής αστάθειας που οδηγεί στην επανάσταση του Γένους αναδείχθηκαν γυναίκες που ως γνήσια τέκνα του Διαφωτισμού, μέσα από τις τολμηρές για την εποχή τους επιλογές, σημάδεψαν τον ξεσηκωμό και αποτέλεσαν πρότυπα γυναικείας χειραφέτησης. Η Λασκαρίνα Μπουμπουλινα και η Μαντώ Μαυρογένους είναι δύο διαμετρικά αντίθετες προσωπικότητες που η κάθε μία με μέσο την κοινωνική τους θέση, την παιδεία τους, τις αξίες τους και την στάση που κράτησαν κατά την διάρκεια του απελευθερωτικού Αγώνα αποτέλεσαν παράδειγμα ηρωισμού. Επιμέλεια, αφήγηση Χριστίνα Σάρρα, Προϊσταμένη του Τμήματος Προβολής, Επικοινωνίας και Εκπαιδευτικών Δράσεων των Γενικών Αρχείων του Κράτους.

Στο πέμπτο στην σειρά podcast θα επιχειρήσουμε την ανάδειξη των μεγεθών και τη σημασία των φορολογικών προσόδων, των λαφύρων και των λειών, των εκποιημένων εθνικών κτημάτων, των αναγκαστικών κυρίως εράνων, των συνεισφορών Φιλελληνικών Επιτροπών και των δύο δανείων που συνάφθηκαν στο Λονδίνο το 1824 - 1825. Με βάση τα παραπάνω θα προσεγγίσουμε  μηχανισμούς του δημόσιου οικονομικού χώρου, σε συνδυασμό με τις διενέξεις για τον έλεγχο των οικονομικών πόρων και των μέσων ισχύος που σχετίστηκαν με τη διαμόρφωση εθνικού πολιτικού κέντρου.  Η δημόσια οικονομική σφαίρα την περίοδο της Επανάστασης συνδέθηκε με τη διακυβέρνηση, κατά βάση μέσα από σύγχρονες πρακτικές, θεσμούς και όργανα διοίκησης με αξιοπρόσεκτη λειτουργία∙  βαθμιαία διευρύνθηκε η έκταση και η πυκνότητα του δημόσιου οικονομικού χώρου, υπήρξαν δημόσια έσοδα τα οποία τροφοδότησαν, ασταθώς, οικονομικές λειτουργίες άμεσα ή έμμεσα ελεγχόμενες και νομιμοποιημένες από τις επίσημες αρχές. Στη βάση όλων αυτών με τη συμβολή του ιστορικού Σ. Μποζίκη θα διερευνήσουμε την συγκρότηση και λειτουργία θεσμών σύγχρονου κράτους στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης,  μια διαδικασία που ξεκίνησε ήδη από το πρώτο έτος και επιτάθηκε στα χρόνια της καποδιστριακής διακυβέρνησης.

Το πέμπτο επεισόδιο της σειράς Επιστήμονες που Εύρηκαν για την Ανθρωπότητα είναι αφιερωμένο στον Άλμπερτ Αϊνστάιν.

Στο podcast περιγράφονται χαρακτηριστικά στιγμιότυπα από τη ζωή του καθώς και δύο από τις πιο σημαντικές θεωρίες που έδωσε στον κόσμο, την Ειδική Θεωρία της Σχετικότητας και την Γενική Θεωρία της Σχετικότητας.

Η δεύτερη, μαζί με την κβαντική φυσική, αποτέλεσαν τα θεμέλια της σύγχρονης φυσικής επιστήμης. Με τις θεωρίες του αυτές, ο Αϊνστάιν άνοιξε νέους δρόμους στην Επιστήμη, ανεξερεύνητους έως τότε, δίνοντας το έναυσμα για μία επιστημονική επανάσταση που κρατά μέχρι σήμερα.

Τιμημένος με βραβείο Νόμπελ Φυσικής το 1921, ο Αϊνστάιν θεωρείται ένας από τους πιο σημαντικούς επιστήμονες της ανθρωπότητας.

Όσο μεγαλύτερη είναι η μάζα ενός άστρου, τόσο ταχύτερα καταναλώνει τα πυρηνικά του «καύσιμα» και τόσο νεότερο πεθαίνει. Σε αντίθεση, δηλαδή, με τον Ήλιο, ο οποίος θα συνεχίσει να συντήκει το υδρογόνο του πυρήνα του για τουλάχιστον 5 δισεκατομμύρια χρόνια ακόμη, τα γιγάντια άστρα του Σύμπαντος ολοκληρώνουν σε λίγα μόνο εκατομμύρια χρόνια τη ζωή τους, όταν και εκρήγνυνται ως σουπερνόβα. Ο Διονύσης Σιμόπουλος εξηγεί με απλό και κατανοητό τρόπο τα τελευταία στάδια της ζωής των άστρων με μάζα τουλάχιστον δεκαπλάσια από αυτήν του Ήλιου.

Το τέταρτο και τελευταίο επεισόδιο της σειράς «λέγειν & ιστορείν»  φιλοξενεί την καθηγήτρια Ναυτιλιακής Ιστορίας και επιστημονική σύμβουλο της έκθεσης Τζελίνα Χαρλαύτη. Με τρόπο εμπεριστατωμένο η κ. Χαρλαύτη αναδεικνύει τους τρόπους διεξαγωγής πολέμου στη θάλασσα και την ποικιλότροπη συμβολή των ναυτότοπων στον Αγώνα για την Ανεξαρτησία. Κάνει ακόμα μία εκτενή αναδρομή στις ναυτικές εκστρατείες των Ελλήνων κατά τη διάρκεια της Επανάστασης και ολοκληρώνει την αφήγηση με την καθοριστικής σημασίας ναυμαχία του Ναυαρίνου.

Το τρίτο επεισόδιο της σειράς «λέγειν & ιστορείν»  φιλοξενεί την ερευνήτρια οικονομικής και ναυτιλιακής ιστορίας Δρ. Κατερίνα Γαλάνη. Η συζήτηση με την ιστορικό αναπτύσσεται γύρω από την πρόσφατη ιστορική έρευνα για τον Αγώνα στη θάλασσα και ξεδιπλώνει τον πλούτο του αρχειακού υλικού. Συγκεκριμένα, γίνεται αναφορά στην έρευνα και τη μεθοδολογία της, στα τεκμήρια που αξιοποιήθηκαν, στις εκπλήξεις που επεφύλασσαν τα αρχεία αλλά και στα χρήσιμα συμπεράσματα που προέκυψαν σχετικά με τον πολυδιάστατο χαρακτήρα του ναυτικού αγώνα.

Οι Έλληνες περιλαμβανόμαστε στους λαούς του πλανήτη που εμπέδωσαν την πολιτική τους αυθυπαρξία με επανάσταση. Λιγότεροι στην αρχή, γρήγορα πλειονότητα, οι Ελληνίδες και οι Έλληνες στηριζόμενοι στις δικές τους δυνάμεις κατέλυαν την οθωμανική δεσποτεία στους ιστορικούς τόπους τους, χτίζοντας ταυτόχρονα την πολιτική ελευθερία και την ανεξαρτησία τους. Το 1821 αποτελεί ένα αμιγώς επαναστατικό γεγονός, με την επιστημονική σημασία του όρου, μια ολοκληρωμένη πράξη ιστορικής και πολιτικής δημιουργίας, χάρη στην οποία οι αγωνιζόμενοι ραγιάδες μετεξελίχθηκαν σε πολίτες του εθνικού τους κράτους. 
Την εικόνα αυτού του ελληνικού κόσμου, στο δεύτερο μισό του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα, θα επιχειρήσουμε να σκιαγραφήσουμε, στο δεύτερο podcast της σειράς «λέγειν & ιστορείν», με τον ομότιμο καθηγητή ιστορίας, στο Τμήμα Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου Πέτρο Πιζάνια.

Το πρώτο podcast της σειράς «λέγειν & ιστορείν» έχει τίτλο «Το ναυτικό και ο αγώνας» με ομιλητή τον Καθηγητή Ιστορίας και επιστημονικό υπεύθυνο της έκθεσης Νίκο Καραπιδάκη. Στην σύντομη αυτή αφήγηση μαθαίνουμε για τον εμπορικό στόλο πριν το 1821, για την προετοιμασία του ναυτικού των επαναστατημένων Ελλήνων, τον ρόλο του και τη γεωπολιτική του σημασία, τις κυριότερες ναυμαχίες και ναυτικές επιχειρήσεις, καθώς και τον πολιτικό του ρόλο και τη συνέχειά του.

Ο Αρίσταρχος ο Σάμιος ήταν Έλληνας αστρονόμος και μαθηματικός. Θεωρείται ο «πατέρας» του ηλιοκεντρικού μοντέλου, σύμφωνα με το οποίο κέντρο του κόσμου δεν είναι η Γη αλλά ο Ήλιος. Τον γνωρίζουμε ως άνθρωπο που είχε μέσα του ένα πνεύμα γεμάτο περιέργεια, απορίες και όρεξη για ανακαλύψεις. Προσπαθώντας να απαντήσει στα ερωτήματα «Πώς γίνονται οι εκλείψεις; Πού κρύβεται ο Ήλιος και η Σελήνη; Πώς γίνεται να εξηγούμε τόσα άλλα, ενώ γι’ αυτό να περιμένουμε την απάντηση από τους θεούς;», ο Αρίσταρχος ανακαλύπτει το Ηλιοκεντρικό μοντέλο. Προσπαθεί να το διαδώσει, αλλά μάταια… Το έργο του χάνεται στην ιστορία.

2.000 χρόνια αργότερα, σε μία βιβλιοθήκη της Ιταλίας, γνωρίζουμε τον Νικόλαο Κοπέρνικο. Ο Κοπέρνικος (1473-1543) γεννήθηκε και πέθανε στην Πολωνία, ενώ σπούδασε Ιατρική, Θεολογία, Δίκαιο, Ελληνική γλώσσα, Μαθηματικά και Αστρονομία, στο Πανεπιστήμιο της Κρακοβίας και στην Ιταλία. Το 1497 χρίστηκε από τον θείο του ιερέας στον Καθεδρικό Ναό του Φράουενμπουργκ. Η πρώτη επαφή του Κοπέρνικου με τις θεωρίες του Αρίσταρχου του Σάμιου έγινε κατά τη διάρκεια των σπουδών του στην Ιταλία μέσα από αναφορές που γίνονται για αυτόν σε διάφορα συγγράμματα. Μετά από έρευνα, ο Κοπέρνικος αποδεικνύει αυτό που ο Αρίσταρχος είχε προτείνει πρώτος, το ηλιοκεντρικό μοντέλο. Αρνείται να εκδώσει τα γραπτά του από φόβο μη διωχθεί. Τελικά, υποκύπτει και η μελέτη του εκδίδεται, με αποτέλεσμα σήμερα να θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους «Επιστήμονες που Εύρηκαν για την Ανθρωπότητα».

Είμαστε όλοι αστρόσκονη και κάποια μέρα θα ξαναγυρίσουμε στα άστρα. Η συναρπαστική ιστορία της ζωής των άστρων από την γέννηση ως την καταστροφή τους όπως μας την αφηγείται ο Διονύσης Σιμόπουλος μέσα σε 8 λεπτά!

Ο Διονύσης Σιμόπουλος εξηγεί με απλό και κατανοητό τρόπο την σκοτεινή ύλη και την σκοτεινή ενέργεια. Ποια είναι τα μυστηριώδη συστατικά του Σύμπαντος που δεν μπορούμε να δούμε αλλά υπάρχουν σε τόση αφθονία στο Διάστημα;