Madde Madde Anayasa

Madde 49 – "Çalışma, herkesin hakkı ve ödevidir. (Değişik fıkra: 3/10/2001-4709/19 md.)

Devlet, çalışanların hayat seviyesini yükseltmek, çalışma hayatını geliştirmek için çalışanları ve işsizleri korumak, çalışmayı desteklemek, işsizliği önlemeye elverişli ekonomik bir ortam yaratmak ve çalışma barışını sağlamak için gerekli tedbirleri alır.

(Mülga fıkra: 3/10/2001-4709/19 md.)"

Programımızın bu haftaki bölümünde Av. Haluk Can Elmadağ, Anayasanın 49. maddesinde düzenlenen "çalışma hakkı ve ödevi"ni ele alıyor.

"Çalışmak bir haktır fakat çalışmamak da bir hak mıdır? Çalışmak bir hak olmanın ötesinde bir zorunluluk haline gelebilir mi? Çalışma hakkının kapsamında ne gibi unsurlar bulunur? Devlet bir kişiyi zorla çalıştırabilir mi? İş arayıp da bulamayanlar devlete başvurabilir mi?" gibi soruların yanıtlarını arıyor.

IV. Çalışma ve sözleşme hürriyeti Madde 48 – "Herkes, dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetlerine sahiptir. Özel teşebbüsler kurmak serbesttir.

Devlet, özel teşebbüslerin milli ekonominin gereklerine ve sosyal amaçlara uygun yürümesini, güvenlik ve kararlılık içinde çalışmasını sağlayacak tedbirleri alır."

Programımızın bu bölümünde Av. Gülten Kaya, Anayasanın 48. maddesinde düzenlenen "çalışma ve sözleşme hürriyeti"ni ele alıyor. Çalışmanın bir hürriyet olduğu gibi çalışmamanın da bir hürriyet olduğunu, sözleşme yapacak kişilerin tarafları özgürce belirleyebildikleri gibi sözleşmenin içeriğini de belli koşullar altında özgürce belirleyebildikleri hususlarını detaylı olarak inceliyor.

"Devletleştirme ve Özelleştirme

Madde 47 – Kamu hizmeti niteliği taşıyan özel teşebbüsler, kamu yararının zorunlu kıldığı hallerde devletleştirilebilir.

Devletleştirme gerçek karşılığı üzerinden yapılır. Gerçek karşılığın hesaplanma tarzı ve usulleri kanunla düzenlenir.

Devletin, kamu iktisadi teşebbüslerinin ve diğer kamu tüzelkişilerinin mülkiyetinde bulunan işletme ve varlıkların özelleştirilmesine ilişkin esas ve usuller kanunla gösterilir.

Devlet, kamu iktisadi teşebbüsleri ve diğer kamu tüzelkişileri tarafından yürütülen yatırım ve hizmetlerden hangilerinin özel hukuk sözleşmeleri ile gerçek veya tüzelkişilere yaptırılabileceği veya devredilebileceği kanunla belirlenir."

Programımızın bu bölümünde Av. Haluk Can Elmadağ, Anayasanın 47. maddesinde düzenlenen devletleştirme ve özelleştirmeyi mercek altına alıyor; devletleştirme ve özelleştirmenin ne olduğunu, hangi şartlarda yapılabileceğini, en önemli örneklerinden araç muayene istasyonları işletmelerinin devlet tarafından nasıl özelleştirilmiş bir tekel haline getirildiğini detaylıca inceliyor.

Kamulaştırma

Madde 46 - "(Değişik: 3/10/2001-4709/18 md.) Devlet ve kamu tüzel kişileri; kamu yararının gerektirdiği hallerde, gerçek karşılıklarını peşin ödemek şartıyla, özel mülkiyette bulunan taşınmaz malların tamamını veya bir kısmını, kanunla gösterilen esas ve usullere göre, kamulaştırmaya ve bunlar üzerinde idarî irtifaklar kurmaya yetkilidir.

Kamulaştırma bedeli ile kesin hükme bağlanan artırım bedeli nakden ve peşin olarak ödenir. Ancak, tarım reformunun uygulanması, büyük enerji ve sulama projeleri ile iskân projelerinin gerçekleştirilmesi, yeni ormanların yetiştirilmesi, kıyıların korunması ve turizm amacıyla kamulaştırılan toprakların bedellerinin ödenme şekli kanunla gösterilir. Kanunun taksitle ödemeyi öngörebileceği bu hallerde, taksitlendirme süresi beş yılı aşamaz; bu takdirde taksitler eşit olarak ödenir.

Kamulaştırılan topraktan, o toprağı doğrudan doğruya işleten küçük çiftçiye ait olanlarının bedeli, her halde peşin ödenir.

İkinci fıkrada öngörülen taksitlendirmelerde ve herhangi bir sebeple ödenmemiş kamulaştırma bedellerinde kamu alacakları için öngörülen en yüksek faiz uygulanır."

Programımızın bu bölümünde Av. Gülten Kaya, Anayasanın 46. maddesinde düzenlenen kamulaştırma kurumunu mercek altına alıyor. Kamulaştırmanın bir mülkiyet hakkı istisnası olduğunu, hangi şartlar altında hakka ve hukuka aykırılıklara sebep olabilecek dikkatlice hareket edilmesi gereken bir kurum olduğunu inceliyor.

Tarım, hayvancılık ve bu üretim dallarında çalışanların korunması

"Madde 45 – Devlet, tarım arazileri ile çayır ve mer'aların amaç dışı kullanılmasını ve tahribini önlemek, tarımsal üretim planlaması ilkelerine uygun olarak bitkisel ve hayvansal üretimi artırmak maksadıyla, tarım ve hayvancılıkla uğraşanların işletme araç ve gereçlerinin ve diğer girdilerinin sağlanmasını kolaylaştırır.

Devlet, bitkisel ve hayvansal ürünlerin değerlendirilmesi ve gerçek değerlerinin üreticinin eline geçmesi için gereken tedbirleri alır."

Programımızın bu bölümünde Av. Haluk Can Elmadağ "Tarım, hayvancılık ve bu üretim dallarında çalışanların korunması" başlıklı Anayasanın 45. maddesini inceliyor. Toprak reformunun devamında çiftçilere yalnızca toprak verilmesinin yeterli olmaması, devletin çiftçiyi başka yönlerden de desteklemesi gerekliliğini mercek altına alıyor.

"Toprak mülkiyeti

Madde 44 – Devlet, toprağın verimli olarak işletilmesini korumak ve geliştirmek, erozyonla kaybedilmesini önlemek ve topraksız olan veya yeter toprağı bulunmayan çiftçilikle uğraşan köylüye toprak sağlamak amacıyla gerekli tedbirleri alır. Kanun, bu amaçla, değişik tarım bölgeleri ve çeşitlerine göre toprağın genişliğini tesbit edebilir. Topraksız olan veya yeter toprağı bulunmayan çiftçiye toprak sağlanması, üretimin düşürülmesi, ormanların küçülmesi ve diğer toprak ve yeraltı servetlerinin azalması sonucunu doğuramaz.

Bu amaçla dağıtılan topraklar bölünemez, miras hükümleri dışında başkalarına devredilemez ve ancak dağıtılan çiftçilerle mirasçıları tarafından işletilebilir. Bu şartların kaybı halinde, dağıtılan toprağın Devletçe geri alınmasına ilişkin esaslar kanunla düzenlenir."

Programımızın bu bölümünde Av. Gülten Kaya, Anayasanın "toprak mülkiyeti" başlıklı 44. maddesini mercek altına alıyor. Toprağı hiç bulunmayan veya yetersiz olan çiftçilerin devlet tarafından desteklenmesinin Anayasal dayanağını oluşturan bu maddeyi incelerken bu hususun anayasal ve kanuni düzenlemelerini inceliyor.

"Kıyılardan yararlanma Madde 43 – Kıyılar, Devletin hüküm ve tasarrufu altındadır.

Deniz, göl ve akarsu kıyılarıyla, deniz ve göllerin kıyılarını çevreleyen sahil şeritlerinden yararlanmada öncelikle kamu yararı gözetilir.

Kıyılarla sahil şeritlerinin, kullanılış amaçlarına göre derinliği ve kişilerin bu yerlerden yararlanma imkan ve şartları kanunla düzenlenir."

Programımızın bu bölümünde Av. Haluk Can Elmadağ Anayasanın 43. maddesinde düzenlenen kıyılardan yararlanma hakkını mercek altına alıyor. Anayasanın ve ilgili kanun düzenlemelerinin hükümlerini inceledikten sonra plajları adeta işgal eden ticari işletmelerin hukuki durumunu inceliyor.

"Eğitim ve öğrenim hakkı ve ödevi Madde 42 – Kimse, eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz.

Öğrenim hakkının kapsamı kanunla tespit edilir ve düzenlenir.

Eğitim ve öğretim, Atatürk ilkeleri ve inkılapları doğrultusunda, çağdaş bilim ve eğitim esaslarına göre, Devletin gözetim ve denetimi altında yapılır. Bu esaslara aykırı eğitim ve öğretim yerleri açılamaz.

Eğitim ve öğretim hürriyeti, Anayasaya sadakat borcunu ortadan kaldırmaz.

İlköğretim kız ve erkek bütün vatandaşlar için zorunludur ve Devlet okullarında parasızdır.

Özel ilk ve orta dereceli okulların bağlı olduğu esaslar, Devlet okulları ile erişilmek istenen seviyeye uygun olarak, kanunla düzenlenir.

(Ek fıkra: 9/2/2008-5735/2 md.; İptal: Anayasa Mahkemesinin 5/6/2008 tarihli ve E.: 2008/16, K.: 2008/116 sayılı Kararı ile. )

Devlet, maddi imkanlardan yoksun başarılı öğrencilerin, öğrenimlerini sürdürebilmeleri amacı ile burslar ve başka yollarla gerekli yardımları yapar. Devlet, durumları sebebiyle özel eğitime ihtiyacı olanları topluma yararlı kılacak tedbirleri alır.

Eğitim ve öğretim kurumlarında sadece eğitim, öğretim, araştırma ve inceleme ile ilgili faaliyetler yürütülür. Bu faaliyetler her ne suretle olursa olsun engellenemez.

Türkçeden başka hiçbir dil, eğitim ve öğretim kurumlarında Türk vatandaşlarına ana dilleri olarak okutulamaz ve öğretilemez. Eğitim ve öğretim kurumlarında okutulacak yabancı diller ile yabancı dille eğitim ve öğretim yapan okulların tabi olacağı esaslar kanunla düzenlenir. Milletlerarası andlaşma hükümleri saklıdır."

Programımızın bu bölümünde Av. Gülten Kaya, Anayasanın 42. maddesinde düzenlenen "eğitim ve öğrenim hakkı ve ödevi" başlıklı maddeyi detaylıca mercek altına alıyor. Eğitim ve öğrenim hakkının devlet tarafından nasıl ve hangi şartlar altında sağlanması gerektiğini, Anayasa Mahkemesinin iptal ettiği toplum tarafından "türban düzenlemesi" olarak anılan maddenin iptal nedenlerini ve sonrasındaki gelişmeleri detaylıca anlatıyor.

"Ailenin korunması ve çocuk hakları Madde 41 – Aile, Türk toplumunun temelidir ve eşler arasında eşitliğe dayanır.

Devlet, ailenin huzur ve refahı ile özellikle ananın ve çocukların korunması ve aile planlamasının öğretimi ile uygulanmasını sağlamak için gerekli tedbirleri alır, teşkilatı kurar.

Her çocuk, korunma ve bakımdan yararlanma, yüksek yararına açıkça aykırı olmadıkça, ana ve babasıyla kişisel ve doğrudan ilişki kurma ve sürdürme hakkına sahiptir.

Devlet, her türlü istismara ve şiddete karşı çocukları koruyucu tedbirleri alır."

Programımızın bu bölümünde Av. Haluk Can Elmadağ, Anayasanın "ailenin korunması ve çocuk hakları" başlıklı 41. maddesini mercek altına alıyor.

"XV. Temel hak ve hürriyetlerin korunması

Madde 40 – Anayasa ile tanınmış hak ve hürriyetleri ihlal edilen herkes, yetkili makama geciktirilmeden başvurma imkanının sağlanmasını isteme hakkına sahiptir.

Devlet, işlemlerinde, ilgili kişilerin hangi kanun yolları ve mercilere başvuracağını ve sürelerini belirtmek zorundadır.

Kişinin, Resmî görevliler tarafından vaki haksız işlemler sonucu uğradığı zarar da, kanuna göre, Devletçe tazmin edilir. Devletin sorumlu olan ilgili görevliye rücu hakkı saklıdır."

Programımızın bu bölümünde Av. Gülten Kaya, Anayasal hak ve hürriyetleri ihlal edilen kişilerin hangi yolları nasıl kullanabileceğini, makul sürede yargılanma hakkının ihlali durumunda neler yapılabileceğini, yargı yollarını, idareye başvuru yollarını, idare tarafından hakları ihlal edilen kişilerin zararlarının nasıl tazmin edileceğini Anayasanın 40. maddesi kapsamında mercek altına alıyor.

"İspat hakkı

Madde 39 – Kamu görev ve hizmetinde bulunanlara karşı, bu görev ve hizmetin yerine getirilmesiyle ilgili olarak yapılan isnatlardan dolayı açılan hakaret davalarında, sanık, isnadın doğruluğunu ispat hakkına sahiptir. Bunun dışındaki hallerde ispat isteminin kabulü, ancak isnat olunan fiilin doğru olup olmadığının anlaşılmasında kamu yararı bulunmasına veya şikayetçinin ispata razı olmasına bağlıdır."

Programımızın bu bölümünde Av. Haluk Can Elmadağ, Anayasanın 39. maddesinde düzenlenen "ispat hakkını", Türk Ceza Kanunu ile karşılaştırmalı olarak inceliyor.

"C. Suç ve cezalara ilişkin esaslar

Madde 38 – Kimse, işlendiği zaman yürürlükte bulunan kanunun suç saymadığı bir fiilden dolayı cezalandırılamaz; kimseye suçu işlediği zaman kanunda o suç için konulmuş olan cezadan daha ağır bir ceza verilemez.

Suç ve ceza zamanaşımı ile ceza mahkumiyetinin sonuçları konusunda da yukarıdaki fıkra uygulanır.

Ceza ve ceza yerine geçen güvenlik tedbirleri ancak kanunla konulur.

Suçluluğu hükmen sabit oluncaya kadar, kimse suçlu sayılamaz.

Hiç kimse kendisini ve kanunda gösterilen yakınlarını suçlayan bir beyanda bulunmaya veya bu yolda delil göstermeye zorlanamaz.

Kanuna aykırı olarak elde edilmiş bulgular, delil olarak kabul edilemez.

Ceza sorumluluğu şahsidir.

Hiç kimse, yalnızca sözleşmeden doğan bir yükümlülüğü yerine getirememesinden dolayı özgürlüğünden alıkonulamaz.

Ölüm cezası ve genel müsadere cezası verilemez.

İdare, kişi hürriyetinin kısıtlanması sonucunu doğuran bir müeyyide uygulayamaz. Silahlı Kuvvetlerin iç düzeni bakımından bu hükme kanunla istisnalar getirilebilir.

Uluslararası Ceza Divanına taraf olmanın gerektirdiği yükümlülükler hariç olmak üzere vatandaş, suç sebebiyle yabancı bir ülkeye verilemez."

Programımızın bu bölümünde Av. Gülten Kaya, Anayasamızda düzenlenmiş bulunan suç ve cezalara ilişkin esasları teker teker mercek altına alıyor. Bu esaslara ilişkin olarak zaman zaman gündeme gelen idam cezası gelebilir mi, gelmeli mi gibi güncel tartışmalara da değiniyor.

"Kanuni hakim güvencesi Madde 37 – Hiç kimse kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarılamaz.

Bir kimseyi kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarma sonucunu doğuran yargı yetkisine sahip olağanüstü merciler kurulamaz."

Programımızın bu bölümünde Av. Haluk Can Elmadağ, Anayasanın 37. maddesinde düzenlenen kanuni hakim güvencesine mercek tutuyor. Tabii hakim ilkesi ile arasındaki farkları, neden "tabii hakim ilkesi" olarak bilinen ilkenin "kanuni hakim güvencesi" olarak değiştirildiğini, İstiklal Mahkemelerinin, Yassıada Yargılamalarının bu ilkeyle olan ilişkisini Anayasa Mahkemesi Kararları ışığında detaylıca inceliyor.

"XIII. Hakların korunması ile ilgili hükümler A. Hak arama hürriyeti Madde 36 – Herkes, meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir. Hiçbir mahkeme, görev ve yetkisi içindeki davaya bakmaktan kaçınamaz."

Programımızın bu bölümünde Av. Gülten Kaya, Anayasamızın 36. maddesinde düzenlenen hak arama hürriyetini, iddia ve savunmayı, adil yargılanma hakkını kapsamlı bir şekilde mercek altına alıyor.

“XII. Mülkiyet hakkı 

MADDE 35- Herkes, mülkiyet ve miras haklarına sahiptir.

Bu haklar, ancak kamu yararı amacıyla, kanunla sınırlanabilir.

Mülkiyet hakkının kullanılması toplum yararına aykırı olamaz.”

Programımızın bu bölümünde Av. Haluk Can Elmadağ, ilkçağdan günümüze kadar mülkiyet kavramının nasıl şekillendiğini, günümüzdeki sosyal devletçi mülkiyet anlayışına nasıl varıldığını, mülkiyetin Anayasamızda ne şekilde düzenlendiğini, sınırlamalarının neler olduğunu detaylı bir şekilde inceliyor.

"B. Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı

Madde 34 -

Herkes, önceden izin almadan, silahsız ve saldırısız toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına sahiptir.

Toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı ancak,  millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlığın ve genel ahlâkın veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması amacıyla ve kanunla sınırlanabilir.

Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkının kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunda gösterilir."

Programımızın bu bölümünde Av. Gülten Kaya, toplantı ve gösteri düzenleme yürüyüşünü her yönüyle mercek altına alıyor.

"A. Dernek kurma hürriyeti Madde 33 – (Değişik: 3/10/2001-4709/12 md.) Herkes, önceden izin almaksızın dernek kurma ve bunlara üye olma ya da üyelikten çıkma hürriyetine sahiptir.

Hiç kimse bir derneğe üye olmaya ve dernekte üye kalmaya zorlanamaz.

Dernek kurma hürriyeti ancak, millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâk ile başkalarının hürriyetlerinin korunması sebepleriyle ve kanunla sınırlanabilir.

Dernek kurma hürriyetinin kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunda gösterilir.

Dernekler, kanunun öngördüğü hallerde hâkim kararıyla kapatılabilir veya faaliyetten alıkonulabilir. Ancak, millî güvenliğin, kamu düzeninin, suç işlenmesini veya suçun devamını önlemenin yahut yakalamanın gerektirdiği hallerde gecikmede sakınca varsa, kanunla bir merci, derneği faaliyetten men ile yetkilendirilebilir. Bu merciin kararı, yirmidört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Hâkim, kararını kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, bu idarî karar kendiliğinden yürürlükten kalkar.

Birinci fıkra hükmü, Silahlı Kuvvetler ve kolluk kuvvetleri mensuplarına ve görevlerinin gerektirdiği ölçüde Devlet memurlarına kanunla sınırlamalar getirilmesine engel değildir.

Bu madde hükümleri vakıflarla ilgili olarak da uygulanır."

Programımızın bu bölümünde Av. Haluk Can Elmadağ, Anayasa'nın "dernek kurma hürriyeti" başlıklı 33. bölümünü oldukça detaylı bir şekilde mercek altına alıyor. Derneklerin neden bu denli önemli olduğu, dernek kurma hürriyetinin tarih sahnesinde hangi zorluklardan geçerek kazanıldığı, derneklerin hayati fonksiyonlarının neler olduğu, derneklerin varlık güvencelerini ve hangi şartlar altında derneklerin kapatılabileceğini, hangi kurumların dernekleri kapatmaya yetkili olduğunu teker teker inceliyor.

"E. Düzeltme ve cevap hakkı Madde 32 – Düzeltme ve cevap hakkı, ancak kişilerin haysiyet ve şereflerine dokunulması veya kendileriyle ilgili gerçeğe aykırı yayınlar yapılması hallerinde tanınır ve kanunla düzenlenir.

Düzeltme ve cevap yayımlanmazsa, yayımlanmasının gerekip gerekmediğine hakim tarafından ilgilinin müracaat tarihinden itibaren en geç yedi gün içerisinde karar verilir."

Programımızın bu bölümünde Av. Gülten Kaya tekzip hakkı olarak da bilinen düzeltme ve cevap hakkı başlıklı Anayasa'nın 32. maddesini inceliyor, hangi durumlarda düzeltme ve cevap hakkının doğduğunu, ne şekilde kullanılması gerektiğini içtihatlarla birlikte değerlendiriyor.

"D. Kamu tüzel kişilerinin elindeki basın dışı kitle haberleşme araçlarından yararlanma hakkı

Madde 31 – Kişiler ve siyasi partiler, kamu tüzel kişilerinin elindeki basın dışı kitle haberleşme ve yayım araçlarından yararlanma hakkına sahiptir. Bu yararlanmanın şartları ve usulleri kanunla düzenlenir.

Kanun, millî güvenlik, kamu düzeni, genel ahlâk ve sağlığın korunması sebepleri dışında, halkın bu araçlarla haber almasını, düşünce ve kanaatlere ulaşmasını ve kamuoyunun serbestçe oluşmasını engelleyici kayıtlar koyamaz."

Programımızın bu bölümünde Av. Haluk Can ELMADAĞ, kamu tüzel kişilerinin elindeki basın dışı kitle haberleşme araçlarından yararlanma hakkı başlıklı Anayasa'nın 31. maddesini inceliyor. Hakkın kullanımı, sınırlamaları ve sınırlamalara ilişkin 2001 yılında gerçekleşen Anayasa değişikliğini mercek altına alıyor.

"C. Basın araçlarının korunması

Madde 30- Kanuna uygun şekilde basın işletmesi olarak kurulan basımevi ve eklentileri ile basın araçları, suç aleti olduğu gerekçesiyle zapt ve müsadere edilemez veya işletilmekten alıkonulamaz."

Programımızın bu bölümünde Av. Gülten Kaya, basın araçlarının korunması başlıklı Anayasanın 30. maddesini, bu meselenin önceki Anayasalarımızda ve 2004 değişikliğinden önceki halini mercek altına alıyor.

"B. Süreli ve süresiz yayın hakkı

Madde 29 –

Süreli veya süresiz yayın önceden izin alma ve mali teminat yatırma şartına bağlanamaz.

Süreli yayın çıkarabilmek için kanunun gösterdiği bilgi ve belgelerin, kanunda belirtilen yetkili mercie verilmesi yeterlidir. Bu bilgi ve belgelerin kanuna aykırılığının tesbiti halinde yetkili merci, yayının durdurulması için mahkemeye başvurur.

Süreli yayınların çıkarılması, yayım şartları, mali kaynakları ve gazetecilik mesleği ile ilgili esaslar kanunla düzenlenir. Kanun, haber, düşünce ve kanaatlerin serbestçe yayımlanmasını engelleyici veya zorlaştırıcı siyasal, ekonomik, mali ve teknik şartlar koyamaz.

Süreli yayınlar, Devletin ve diğer kamu tüzelkişilerinin veya bunlara bağlı kurumların araç ve imkanlarından eşitlik esasına göre yararlanır."

Programımızın bu bölümünde Av. Haluk Can Elmadağ, Anayasa'nın 29. maddesinde düzenlenen süreli ve süresiz yayın hakkını inceliyor. Süreli ve süresiz yayın hakkının basın özgürlüğüne yansımalarını, tutuklanan gazetecileri ve sansürlenen basını mercek altına alıyor.

"X. Basın ve yayımla ilgili hükümler A. Basın hürriyeti

Madde 28 – Basın hürdür, sansür edilemez. Basımevi kurmak izin alma ve mali teminat yatırma şartına bağlanamaz. Devlet, basın ve haber alma hürriyetlerini sağlayacak tedbirleri alır. Basın hürriyetinin sınırlanmasında, Anayasanın 26 ve 27 nci maddeleri hükümleri uygulanır. Devletin iç ve dış güvenliğini, ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü tehdit eden veya suç işlemeye ya da ayaklanma veya isyana teşvik eder nitelikte olan veya Devlete ait gizli bilgilere ilişkin bulunan her türlü haber veya yazıyı, yazanlar veya bastıranlar veya aynı amaçla, basanlar, başkasına verenler, bu suçlara ait kanun hükümleri uyarınca sorumlu olurlar. Tedbir yolu ile dağıtım hakim kararıyle; gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunun açıkça yetkili kıldığı merciin emriyle önlenebilir. Dağıtımı önleyen yetkili merci, bu kararını en geç yirmidört saat içinde yetkili hakime bildirir. Yetkili hakim bu kararı en geç kırksekiz saat içinde onaylamazsa, dağıtımı önleme kararı hükümsüz sayılır.

Yargılama görevinin amacına uygun olarak yerine getirilmesi için, kanunla belirtilecek sınırlar içinde, hakim tarafından verilen kararlar saklı kalmak üzere, olaylar hakkında yayım yasağı konamaz.

Süreli veya süresiz yayınlar, kanunun gösterdiği suçların soruşturma veya kovuşturmasına geçilmiş olması hallerinde hakim kararıyla; Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünün, milli güvenliğin, kamu düzeninin, genel ahlakın korunması ve suçların önlenmesi bakımından gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunun açıkça yetkili kıldığı merciin emriyle toplatılabilir. Toplatma kararı veren yetkili merci, bu kararını en geç yirmidört saat içinde yetkili hakime bildirir; hakim bu kararı en geç kırksekiz saat içinde onaylamazsa, toplatma kararı hükümsüz sayılır.

Süreli veya süresiz yayınların suç soruşturma veya kovuşturması sebebiyle zapt ve müsaderesinde genel hükümler uygulanır.

Türkiye'de yayımlanan süreli yayınlar, Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne, Cumhuriyetin temel ilkelerine, milli güvenliğe ve genel ahlaka aykırı yayımlardan mahkum olma halinde, mahkeme kararıyla geçici olarak kapatılabilir. Kapatılan süreli yayının açıkça devamı niteliğini taşıyan her türlü yayın yasaktır; bunlar hakim kararıyla toplatılır."

Programımızın bu bölümünde Av. Gülten Kaya, Anayasa'nın 28. maddesinde düzenlenen basın hürriyetini mercek altına alıyor. Basın hürriyeti nedir, sınırları nelerdir, hangi durumlarda basın hürriyeti sınırlandırılabilir gibi soruları detaylıca inceliyor.

"IX. Bilim ve sanat hürriyeti

Madde 27 – Herkes, bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama, yayma ve bu alanlarda her türlü araştırma hakkına sahiptir.

Yayma hakkı, Anayasanın 1 inci, 2 nci ve 3 üncü maddeleri hükümlerinin değiştirilmesini sağlamak amacıyla kullanılamaz.

Bu madde hükmü yabancı yayınların ülkeye girmesi ve dağıtımının kanunla düzenlenmesine engel değildir."

Avukat Haluk Can Elmadağ bilim ve sanat hürriyetinin ne olduğunu, sınırlarını, hangi hallerde sınırlanabileceğini, yabancı-vatandaş ayrımını mercek altına alıyor.

“VIII. Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti

Madde 26 –

Herkes, düşünce ve kanaatlerini söz, yazı, resim veya başka yollarla tek başına veya toplu olarak açıklama ve yayma hakkına sahiptir. Bu hürriyet Resmî makamların müdahalesi olmaksızın haber veya fikir almak ya da vermek serbestliğini de kapsar. Bu fıkra hükmü, radyo, televizyon, sinema veya benzeri yollarla yapılan yayımların izin sistemine bağlanmasına engel değildir.

Bu hürriyetlerin kullanılması, millî güvenlik, kamu düzeni, kamu güvenliği, Cumhuriyetin temel nitelikleri ve Devletin ülkesi ve milleti ile bölünmez bütünlüğünün korunması, suçların önlenmesi, suçluların cezalandırılması, Devlet sırrı olarak usulünce belirtilmiş bilgilerin açıklanmaması, başkalarının şöhret veya haklarının, özel ve aile hayatlarının yahut kanunun öngördüğü meslek sırlarının korunması veya yargılama görevinin gereğine uygun olarak yerine getirilmesi amaçlarıyla sınırlanabilir.

Haber ve düşünceleri yayma araçlarının kullanılmasına ilişkin düzenleyici hükümler, bunların yayımını engellememek kaydıyla, düşünceyi açıklama ve yayma hürriyetinin sınırlanması sayılmaz.

Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyetinin kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunla düzenlenir.”

Programımızın bu bölümünde Avukat Haluk Can Elmadağ, düşünceyi açıklama ve yayma hürriyetinin ne anlam ifade ettiğini, sınırlarını, sınırlarına ilişkin uygulanan hatalı pratikleri mercek altına alıyor.

"VII. Düşünce ve kanaat hürriyeti

Madde 25 – Herkes, düşünce ve kanaat hürriyetine sahiptir.

Her ne sebep ve amaçla olursa olsun kimse, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz; düşünce kanaatleri sebebiyle kınanamaz ve suçlanamaz."

Programımızın bu bölümünde Av. Gülten Kaya, Anayasa'nın 25. maddesinde düzenlenen düşünce ve kanaat hürriyetini inceliyor. Düşüncenin açıklanmadığı zaman herhangi bir sınırlamaya tabii tutulup tutulamayacağını, dışa vurulduğu zamanda da hangi çerçeve ile sınırlı olduğunu mercek altına alıyor.

"VI. Din ve vicdan hürriyeti Madde 24 – Herkes, vicdan, dini inanç ve kanaat hürriyetine sahiptir. 14 üncü madde hükümlerine aykırı olmamak şartıyla ibadet, dini ayin ve törenler serbesttir. Kimse, ibadete, dini ayin ve törenlere katılmaya, dini inanç ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz; dini inanç ve kanaatlerinden dolayı kınanamaz ve suçlanamaz. Din ve ahlak eğitim ve öğretimi Devletin gözetim ve denetimi altında yapılır. Din kültürü ve ahlak öğretimi ilk ve ortaöğretim kurumlarında okutulan zorunlu dersler arasında yer alır. Bunun dışındaki din eğitim ve öğretimi ancak, kişilerin kendi isteğine, küçüklerin de kanuni temsilcisinin talebine bağlıdır. Kimse, Devletin sosyal, ekonomik, siyasi veya hukuki temel düzenini kısmen de olsa, din kurallarına dayandırma veya siyasi veya kişisel çıkar yahut nüfuz sağlama amacıyla her ne suretle olursa olsun dini veya din duygularını yahut dince kutsal sayılan şeyleri istismar edemez ve kötüye kullanamaz."

Programımızın bu bölümünde Av. Haluk Can Elmadağ, din ve vicdan hürriyeti kapsamında din hürriyeti, vicdan hürriyeti, kanaat hürriyeti kavramlarını inceleyerek başlıyor. Dünya'nın çeşitli ülkelerinden ve ülkemizden yüksek yargı kararları doğrultusunda bu kavramların ne anlama geldiğini, ülkemizde bu ilkelerin ihlalleri örneklerini inceliyor. Diyanet İşleri Başkanlığı'nın yalnızca belli bir mezhepi temsil etmesinden doğan problemleri, zorunlu askerlik karşısında vicdani ret girişimlerini, ilköğretimde zorunlu olan Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersinden kaynaklanan sorunları mercek altına alıyor.

"V. Yerleşme ve seyahat hürriyeti

Madde 23 –

Herkes, yerleşme ve seyahat hürriyetine sahiptir.

Yerleşme hürriyeti, suç işlenmesini önlemek, sosyal ve ekonomik gelişmeyi sağlamak, sağlıklı ve düzenli kentleşmeyi gerçekleştirmek ve kamu mallarını korumak;

Seyahat hürriyeti, suç soruşturma ve kovuşturması sebebiyle ve suç işlenmesini önlemek;

Amaçlarıyla kanunla sınırlanabilir. (Değişik fıkra: 7/5/2010-5982/3 md.)

Vatandaşın yurt dışına çıkma hürriyeti, ancak suç soruşturması veya kovuşturması sebebiyle hâkim kararına bağlı olarak sınırlanabilir.

Vatandaş sınır dışı edilemez ve yurda girme hakkından yoksun bırakılamaz."

Programımızın bu bölümünde Av. Gülten Kaya, Anayasa'nın 23. maddesinde düzenlenen yerleşme ve seyahat hürriyetini mercek altına alıyor. Yerleşme ve seyahat hürriyetinin hangi şartlar altında sınırlanabileceği, günümüzde hangi şartlar altında Anayasaya aykırı olarak sınırlandırıldığı, yabancılar ile vatandaşlar arasında bu konuda bir ayrıma gidilip gidilmediği hususlarını değerlendiriyor.

"Haberleşme hürriyeti

Madde 22

Herkes, haberleşme hürriyetine sahiptir. Haberleşmenin gizliliği esastır.

Millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâkın korunması veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri veya birkaçına bağlı olarak usulüne göre verilmiş hâkim kararı olmadıkça; yine bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça; haberleşme engellenemez ve gizliliğine dokunulamaz. Yetkili merciin kararı yirmidört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Hâkim, kararını kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, karar kendiliğinden kalkar.

İstisnaların uygulanacağı kamu kurum ve kuruluşları kanunda belirtilir."

Programımızın bu bölümünde Av. Haluk Can Elmadağ, Anayasa'nın 22. maddesinde düzenlenen "haberleşme hürriyeti"ni inceliyor. Haberleşme hürriyetinin ne olduğu, kapsamının ne olduğu, sınırlarının ne olduğu, haberleşmenin gizliliği ilkesinin istisnalarının ne olduğu üzerinde duruyor. Haberleşmenin gizliliğinin hukuka uygun bir şekilde devlet ve diğer kişiler tarafından ihlal edilebildiği durumları inceliyor.

"B. Konut dokunulmazlığı

Madde 21

Kimsenin konutuna dokunulamaz. Millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâkın korunması veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri veya birkaçına bağlı olarak usulüne göre verilmiş hâkim kararı olmadıkça; yine bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça; kimsenin konutuna girilemez, arama yapılamaz ve buradaki eşyaya el konulamaz. Yetkili merciin kararı yirmidört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Hâkim, kararını el koymadan itibaren kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, el koyma kendiliğinden kalkar."

Programımızın bu bölümünde Av. Gülten Kaya Anayasa'nın 21. maddesinde yer alan "konut dokunulmazlığı"nı inceliyor. Konut dokunulmazlığını hem 21. madde kapsamında hem de Türk Ceza Kanunu madde 116 kapsamında "konut dokunulmazlığının ihlali" kapsamında inceliyor.

Özel hayatın gizliliği

Madde 20 – Herkes, özel hayatına ve aile hayatına saygı gösterilmesini isteme hakkına sahiptir. Özel hayatın ve aile hayatının gizliliğine dokunulamaz. (Mülga üçüncü cümle: 3/10/2001- 4709/5 md.)

(Değişik fıkra: 3/10/2001-4709/5 md.) Millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlâkın korunması veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri veya birkaçına bağlı olarak, usulüne göre verilmiş hâkim kararı olmadıkça; yine bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça; kimsenin üstü, özel kâğıtları ve eşyası aranamaz ve bunlara el konulamaz. Yetkili merciin kararı yirmidört saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Hâkim, kararını el koymadan itibaren kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, el koyma kendiliğinden kalkar.

(Ek fıkra: 7/5/2010-5982/2 md.) Herkes, kendisiyle ilgili kişisel verilerin korunmasını isteme hakkına sahiptir. Bu hak; kişinin kendisiyle ilgili kişisel veriler hakkında bilgilendirilme, bu verilere erişme, bunların düzeltilmesini veya silinmesini talep etme ve amaçları doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığını öğrenmeyi de kapsar. Kişisel veriler, ancak kanunda öngörülen hallerde veya kişinin açık rızasıyla işlenebilir. Kişisel verilerin korunmasına ilişkin esas ve usuller kanunla düzenlenir."

Programımızın bu bölümünde Av. Haluk Can Elmadağ “özel hayatın gizliliği” başlıklı Anayasanın 20. maddesi kapsamında özel hayatın ne anlama geldiğini, özel hayatın temel alanlarını inceleyerek kişisel verilerin korunmasının bu kapsamda nasıl değerlendirilmesi gerektiğini ve unutulma hakkını inceliyor. Programın son bölümünde de kolluk kuvvetlerinin gerçekleştirdiği aramaların hangi şartlar altında meşru olduğunu hangi durumlarda Anayasaya aykırılık teşkil ettiğini kanun ve yönetmelikler üzerinden örneklerle inceliyor.

III. Kişi hürriyeti ve güvenliği

Madde 19 –"Herkes, kişi hürriyeti ve güvenliğine sahiptir.

Şekil ve şartları kanunda gösterilen:

Mahkemelerce verilmiş hürriyeti kısıtlayıcı cezaların ve güvenlik tedbirlerinin yerine getirilmesi; bir mahkeme kararının veya kanunda öngörülen bir yükümlülüğün gereği olarak ilgilinin yakalanması veya tutuklanması; bir küçüğün gözetim altında ıslahı veya yetkili merci önüne çıkarılması için verilen bir kararın yerine getirilmesi; toplum için tehlike teşkil eden bir akıl hastası, uyuşturucu madde veya alkol tutkunu, bir serseri veya hastalık yayabilecek bir kişinin bir müessesede tedavi, eğitim veya ıslahı için kanunda belirtilen esaslara uygun olarak alınan tedbirin yerine getirilmesi; usulüne aykırı şekilde ülkeye girmek isteyen veya giren, ya da hakkında sınır dışı etme yahut geri verme kararı verilen bir kişinin yakalanması veya tutuklanması; halleri dışında kimse hürriyetinden yoksun bırakılamaz.

Suçluluğu hakkında kuvvetli belirti bulunan kişiler, ancak kaçmalarını, delillerin yokedilmesini veya değiştirilmesini önlemek maksadıyla veya bunlar gibi tutuklamayı zorunlu kılan ve kanunda gösterilen diğer hallerde hakim kararıyla tutuklanabilir. Hakim kararı olmadan yakalama, ancak suçüstü halinde veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde yapılabilir; bunun şartlarını kanun gösterir.

Yakalanan veya tutuklanan kişilere, yakalama veya tutuklama sebepleri ve haklarındaki iddialar herhalde yazılı ve bunun hemen mümkün olmaması halinde sözlü olarak derhal, toplu suçlarda en geç hakim huzuruna çıkarılıncaya kadar bildirilir.

(Değişik birinci cümle: 3/10/2001-4709/4 md.) Yakalanan veya tutuklanan kişi, tutulma yerine en yakın mahkemeye gönderilmesi için gerekli süre hariç en geç kırksekiz saat ve toplu olarak işlenen suçlarda en çok dört gün içinde hâkim önüne çıkarılır. Kimse, bu süreler geçtikten sonra hakim kararı olmaksızın hürriyetinden yoksun bırakılamaz. Bu süreler olağanüstü hal (…)14 ve savaş hallerinde uzatılabilir.

(Değişik fıkra: 3/10/2001-4709/4 md.) Kişinin yakalandığı veya tutuklandığı, yakınlarına derhal bildirilir.

Tutuklanan kişilerin, makul süre içinde yargılanmayı ve soruşturma veya kovuşturma sırasında serbest bırakılmayı isteme hakları vardır. Serbest bırakılma ilgilinin yargılama süresince duruşmada hazır bulunmasını veya hükmün yerine getirilmesini sağlamak için bir güvenceye bağlanabilir.

Her ne sebeple olursa olsun, hürriyeti kısıtlanan kişi, kısa sürede durumu hakkında karar verilmesini ve bu kısıtlamanın kanuna aykırılığı halinde hemen serbest bırakılmasını sağlamak amacıyla yetkili bir yargı merciine başvurma hakkına sahiptir. (Değişik: 3/10/2001-4709/4 md.)

Bu esaslar dışında bir işleme tâbi tutulan kişilerin uğradıkları zarar, tazminat hukukunun genel prensiplerine göre, Devletçe ödenir."

Programımızın bu bölümünde Avukat Gülten Kaya, Anayasanın "kişi güvenliği ve hürriyeti" başlıklı 19. maddesini inceliyor. Kişi hürriyeti ve güvenliği hakkının sınırlandırılabileceği durumlar üzerinde duruyor.

"II. Zorla çalıştırma yasağı Madde 18 – Hiç kimse zorla çalıştırılamaz. Angarya yasaktır. Şekil ve şartları kanunla düzenlenmek üzere hükümlülük veya tutukluluk süreleri içindeki çalıştırmalar; olağanüstü hallerde vatandaşlardan istenecek hizmetler; ülke ihtiyaçlarının zorunlu kıldığı alanlarda öngörülen vatandaşlık ödevi niteliğindeki beden ve fikir çalışmaları, zorla çalıştırma sayılmaz."

Programımızın bu bölümünde Av. Haluk Can Elmadağ, angarya kelimesinin etimolojik kökeninden başlayarak angarya ve zorla çalıştırılmanın tarihsel sürecini inceliyor. Zorla çalıştırılma ve angaryanın yasalarımızda nasıl düzenlendiğini, istisnalarının ne olduğunu, özellikle hekimlerin zorunlu hizmet yükümlülüğünün bu kapsamda nasıl değerlendirileceğini inceliyor. Bu kapsamda Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin 71 yaşında askerliğe alınan Hamdi Taştan kararına da değiniyor.

"I. Kişinin dokunulmazlığı, maddi ve manevi varlığı

Madde 17 – Herkes, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir.

Tıbbi zorunluluklar ve kanunda yazılı haller dışında, kişinin vücut bütünlüğüne dokunulamaz; rızası olmadan bilimsel ve tıbbi deneylere tabi tutulamaz.

Kimseye işkence ve eziyet yapılamaz; kimse insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir cezaya veya muameleye tabi tutulamaz.

Meşru müdafaa hali, yakalama ve tutuklama kararlarının yerine getirilmesi, bir tutuklu veya hükümlünün kaçmasının önlenmesi, bir ayaklanma veya isyanın bastırılması veya olağanüstü hallerde yetkili merciin verdiği emirlerin uygulanması sırasında silah kullanılmasına kanunun cevaz verdiği zorunlu durumlarda meydana gelen öldürme fiilleri, birinci fıkra hükmü dışındadır."

Programımızın bu bölümünde Av. Gülten Kaya Anayasanın "kişinin dokunulmazlığı, maddi ve manevi varlığı" başlıklı 17. maddesini inceliyor. Kişinin vücut bütünlüğüne dokunulmazlığı, rızası olmadan bilimsel ve tıbbi deneylere tutulamayacağı hususlarını inceliyor. Bu kapsamda tıp hukuku anlamında aydınlatma, rıza, onam kavramlarını açıklıyor. Kimseye işkence ve eziyet yapılamayacağını, haysiyetiyle bağdaşmayan bir cezaya veya muameleye tabi tutulamayacağını inceliyor. Maddenin son fıkrasında bulunan istisnai hükümleri mercek altına alıyor.

"V. Yabancıların durumu

Madde 16 – Temel hak ve hürriyetler, yabancılar için, milletlerarası hukuka uygun olarak kanunla sınırlanabilir."

Programımızın bu bölümünde Av. Haluk Can Elmadağ, Anayasanın "yabancıların durumu" başlıklı 16. maddesini inceliyor. Hükümde geçen milletlerarası hukuka uygun olması koşulunun ne demek olduğunu, bu sınırlamaların ancak ve ancak kanunla yapılabileceğini, idari düzenlemelerle yapılan sınırlamaların Anayasaya aykırılık teşkil edeceğini mercek altına alıyor.

"IV. Temel hak ve hürriyetlerin kullanılmasının durdurulması Madde 15 – Savaş, seferberlik veya olağanüstü hallerde, milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlal edilmemek kaydıyla, durumun gerektirdiği ölçüde temel hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen veya tamamen durdurulabilir veya bunlar için Anayasada öngörülen güvencelere aykırı tedbirler alınabilir.

Birinci fıkrada belirlenen durumlarda da, savaş hukukuna uygun fiiller sonucu meydana gelen ölümler dışında, kişinin yaşama hakkına, maddi ve manevi varlığının bütünlüğüne dokunulamaz; kimse din, vicdan, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz ve bunlardan dolayı suçlanamaz; suç ve cezalar geçmişe yürütülemez; suçluluğu mahkeme kararı ile saptanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz."

Programımızın bu bölümünde Av. Gülten Kaya Anayasanın "temel hak ve hürriyetlerin kullanımının durdurulması" başlıklı 15. maddesini inceliyor. Savaş durumunda, seferberlik durumunda, olağanüstü hallerde (OHAL) temel hak ve hürriyetlerin kullanımının nasıl durdurulabileceği, ne olursa olsun hangi hak ve hürriyetlerin kullanılmasına engel olunamayacağı konularını inceliyor ve ceza hukukunun temel ilkelerinden olan "suç ve cezaların geçmişe yürütülememesi" ilkesiyle "masumiyet karinesi"nin anayasal dayanağını mercek altına alıyor.

"III. Temel hak ve hürriyetlerin kötüye kullanılamaması Madde 14 – (Değişik: 3/10/2001-4709/3 md.) Anayasada yer alan hak ve hürriyetlerden hiçbiri, Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmayı ve insan haklarına dayanan demokratik ve lâik Cumhuriyeti ortadan kaldırmayı amaçlayan faaliyetler biçiminde kullanılamaz.

Anayasa hükümlerinden hiçbiri, Devlete veya kişilere, Anayasayla tanınan temel hak ve hürriyetlerin yok edilmesini veya Anayasada belirtilenden daha geniş şekilde sınırlandırılmasını amaçlayan bir faaliyette bulunmayı mümkün kılacak şekilde yorumlanamaz.

Bu hükümlere aykırı faaliyette bulunanlar hakkında uygulanacak müeyyideler, kanunla düzenlenir."

Programımızın bu bölümünde Av. Haluk Can Elmadağ Anayasanın 14. maddesinde düzenlenen temel hak ve hürriyetlerin kötüye kullanılamamasını inceliyor. Temel hak ve hürriyetlerin ne şekilde kötüye kullanılabileceğini, temel hak ve hürriyetleri kötüye kullanan kişilerin cezai ve hukuki sorumluluğunu tartışarak Anayasa Mahkemesinin Ömer Faruk Gergerlioğlu hakkında verdiği kararı tartışarak 14. madde kapsamında bunun hukuka uygun olup olmadığını inceliyor.

"II. Temel hak ve hürriyetlerin sınırlanması Madde 13 – (Değişik: 3/10/2001-4709/2 md.) Temel hak ve hürriyetler, özlerine dokunulmaksızın yalnızca Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak kanunla sınırlanabilir. Bu sınırlamalar, Anayasanın sözüne ve ruhuna, demokratik toplum düzeninin ve lâik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamaz."

Programımızın bu bölümünde Av. Gülten Kaya, Anayasanın temel hak ve hürriyetlerin hangi hallerde sınırlanabileceğini, hangi şartlar altında yapılan sınırlamaların Anayasaya uygun veya aykırı olacağını tartışıyor. Bu tartışmaların arasında pandemi döneminde seyahat hürriyetinin engellenmesi, işyerinde giriş çıkışların tespit edilmesinin yüz tanıma sistemi aracılığıyla olup olamayacağına dair bir takım incelemeler de yer alıyor. Maddede yer alan ölçülülük ilkesinin neye göre nasıl değerlendirilmesi gerektiği üzerinde duruyor.

"I. Temel hak ve hürriyetlerin niteliği 

Madde 12 – Herkes, kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve hürriyetlere sahiptir. Temel hak ve hürriyetler, kişinin topluma, ailesine ve diğer kişilere karşı ödev ve sorumluluklarını da ihtiva eder."

Programımızın bu bölümünde Av. Haluk Can Elmadağ, Anayasanın ikinci kısmının ilk maddesi olan temel hak ve özgürlüklerin niteliği başlıklı 12. maddesini mercek altına alıyor. İlk olarak hak ve hürriyet kavramlarının esasen ne anlama geldiğini, ardından temel hak ve hürriyetlerin tarihsel gelişimini inceleyerek 12. maddenin özünü anlamaya, anlatmaya çalışıyor.

"XI. Anayasanın bağlayıcılığı ve üstünlüğü 

Madde 11 – Anayasa hükümleri, yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını ve diğer kuruluş ve kişileri bağlayan temel hukuk kurallarıdır. Kanunlar Anayasaya aykırı olamaz."

Programımızın bu bölümünde Avukat Gülten Kaya, Anayasa'nın 11. maddesi çerçevesinde Anayasanın bağlayıcılığını, üstünlüğünü, kanun ve diğer düzenlemelerin Anayasaya uygun olması gerektiğini inceliyor. 

"X. Kanun önünde eşitlik

Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir. (Ek fıkra: 7/5/2004-5170/1 md.) Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. 

Devlet, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür. (Ek cümle: 7/5/2010-5982/1 md.) Bu maksatla alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı olarak yorumlanamaz. (Ek fıkra: 7/5/2010-5982/1 md.) 

Çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz. 

Hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz. 

Devlet organları ve idare makamları bütün işlemlerinde (…)9 kanun önünde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadırlar."

6 Şubat 2023'te gerçekleşen deprem felaketi nedeniyle 3 haftadır yayınlanmayan programımızın bu bölümde Av. Gülten Kaya ve Av. Haluk Can Elmadağ, Anayasa'nın 10. maddesinde yer alan kanun önünde eşitlik maddesini inceliyorlar. Kanun önünde eşitlik ilkesinin tarihsel gelişimi, Anayasalarımızdaki yerini, yargıdaki yerini ve günümüzde bu ilkenin pratik hayata etkileri üzerinde duruyorlar.

"IX. Yargı yetkisi Madde 9 – 

Yargı yetkisi, Türk Milleti adına bağımsız ve tarafsız mahkemelerce kullanılır."  

Programımızın bu bölümünde Av. Haluk Can Elmadağ, Anayasa'nın 9. maddesi çerçevesinde yargı yetkisinin ne olduğunu, yargı yetkisini kullanacak olan mahkemelerin hangi özelliklere sahip olması gerektiğini inceliyor.

"VIII. Yürütme yetkisi ve görevi 

Madde 8 – Yürütme yetkisi ve görevi, Cumhurbaşkanı tarafından, Anayasaya ve kanunlara uygun olarak kullanılır ve yerine getirilir."  

Programımızın sekizinci bölümünde Av. Gülten Kaya, Anayasa'nın 8. maddesini inceliyor. Yürütme yetkisini kimin kullanacağını, yürütme görevinin ne olduğunu 2017 öncesi ve sonrası olmak üzere karşılaştırmalı olarak ele alıyor.

"VII. Yasama yetkisi 

Madde 7-Yasama yetkisi Türk Milleti adına Türkiye Büyük Millet Meclisinindir. Bu yetki devredilemez."  

Programımızın yedinci bölümünde Avukat Haluk Can Elmadağ Anayasa'nın yasama yetkisi başlıklı maddesini inceliyor. Ve "Yasama yetkisi nedir?", "2017 Anayasa değişikliği öncesi kanun hükmünde kararnameler Anayasa'nın 7. maddesine aykırı mıydı?", "2017 Anayasa değişikliği sonrası Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri Anayasa'nın 7. maddesine aykırı mı?" sorularına cevap arıyor.

"VI. Egemenlik Madde 6 – Egemenlik, kayıtsız şartsız Milletindir. Türk Milleti, egemenliğini, Anayasanın koyduğu esaslara göre, yetkili organları eliyle kullanır. Egemenliğin kullanılması, hiçbir surette hiçbir kişiye, zümreye veya sınıfa bırakılamaz. Hiçbir kimse veya organ kaynağını Anayasadan almayan bir Devlet yetkisi kullanamaz."

Av. Gülten Kaya, bu bölümde Anayasa'nın 6. maddesini inceliyor. Egemenliğin ne olduğu, egemenliğin ne şekilde kullanılacağını anlatıyor.

V. Devletin temel amaç ve görevleri Madde 5 – Devletin temel amaç ve görevleri, Türk milletinin bağımsızlığını ve bütünlüğünü, ülkenin bölünmezliğini, Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak, kişilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluğunu sağlamak; kişinin temel hak ve hürriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmaya, insanın maddi ve manevi varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazırlamaya çalışmaktır.

Bu bölümde Av. Haluk Can Elmadağ, Anayasa'nın beşinci maddesini inceliyor. Devletin temel amaç ve görevlerini mercek altına alıyor.

"IV. Değiştirilemeyecek hükümler Madde 4 – Anayasanın 1 inci maddesindeki Devletin şeklinin Cumhuriyet olduğu hakkındaki hüküm ile, 2 nci maddesindeki Cumhuriyetin nitelikleri ve 3 üncü maddesi hükümleri değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez."

Bu bölümde Av. Gülten Kaya, Anayasa'nın dördüncü maddesini inceliyor. İlk üç maddenin değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif dahi edilemez olması üzerinde duruyor.

"II. Devletin bütünlüğü, Resmî dili, bayrağı, milli marşı ve başkenti Madde 3 – Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. Dili Türkçedir. Bayrağı, şekli kanununda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır. Milli marşı "İstiklal Marşı"dır. Başkenti Ankara'dır."  

Bu bölümde Av. Haluk Can Elmadağ, Anayasa'nın üçüncü maddesini inceliyor. Maddede yer alan devletin bütünlüğü, resmi dili, bayrağı, milli marşı ve başkenti konuları üzerinde duruyor.

"II. Cumhuriyetin nitelikleri 

Madde 2 – Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, milli dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk Devletidir."

Bu bölümde Av. Gülten Kaya, Anayasa'nın ikinci maddesini inceliyor. Maddede yer alan cumhuriyetin nitelikleri üzerinde duruyor.

"1. Devletin Şekli

Madde 1 – Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir."

Bu bölümde Av. Haluk Can Elmadağ, Anayasa'nın birinci maddesini inceliyor. Cumhuriyetin ne olduğu, ne olmadığı konuları üzerinde duruluyor.

Madde Madde Anayasa'da ne anlatacağımızı, ne şekilde anlatacağımızı açıklamaya çalıştığımız kısa bir giriş bölümü.