O Auschwitz

W Miejscu Pamięci od 2005 roku działa Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście, powołane do istnienia w wyniku starań Ocalałych z Auschwitz. O tym jak dziś wygląda edukacja Miejscu Pamięci i jakie stoją przed nią wyzwania w kontekście współczesności rozmawiają dyrektor Muzeum dr Piotr Cywiński i dyrektor Centrum Edukacji Andrzej Kacorzyk.

Edukacja w Miejscu Pamięci Auschwitz realizowana była od momentu utworzenia Muzeum w 1947 r., a pierwszymi przewodnikami byli Ocalali, którzy opowiadali odwiedzającym o tragicznej historii obozu ze swojej osobistej perspektywy. 

To w wyniku starań Ocalałych w 2005 roku powstało Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście. O początkach jego istnienia, pierwszych projektach edukacyjnych i o ważnych wyzwaniach opowiada pierwsza dyrektor Centrum Edukacji – Krystyna Oleksy. 

Obóz Auschwitz nie miał jednorodnego charakteru i w czasie swego funkcjonowania stale się zmieniał. O tym, jak wyglądała codzienność więźniów obozu Auschwitz, od porannego apelu, przez towarzyszący im stale głód i pracę ponad siły opowiada dr Jacek Lachendro z Centrum Badań Muzeum Auschwitz. 

Miejsce Pamięci Auschwitz to blisko 200 hektarów terenu, około 300 ruin, 155 budynków, ale także ogromna liczba historycznych przedmiotów, przede wszystkim śladów po Ofiarach Auschwitz: buty, walizki, szczotki, czy naczynia kuchenne.

O tym, jak zabezpieczane są te bezcenne przedmioty oraz jaka jest filozofia konserwacji w Miejscu Pamięci opowiadają: Nel i Andrzej Jastrzębiowscy z Pracowni Konserwatorskich Muzeum Auschwitz.

---

Zaprzeczanie Holokaustowi jest niczym innym, jak zbudowaną na kłamstwie i nienawiści teorią spiskową. Chociaż pod względem podejścia do faktów negacjonizm jest podobny do twierdzeń o płaskiej Ziemi, to należy pamiętać, że w rzeczywistości jest on niebezpiecznym i ohydnym nośnikiem antysemityzmu i nienawiści. Negacjoniści ignorują fakty, lub nimi manipulują. Wszystko po to, by uderzyć pamięć Ofiar.

O strategiach wykorzystywanych przez negacjonistów do szerzenia dezinformacji i kłamstw związanych z historią obozu Auschwitz opowiadają dr. Piotr Setkiewicz oraz dr Igor Bartosik z Centrum Badań Muzeum. 

Sowieccy jeńcy wojenni to czwarta co do wielkości grupa ofiar niemieckiego obozu Auschwitz, po Żydach, Polakach i Romach. Łącznie w obozie zarejestrowano 11964 jeńców. Ponadto według szacunków do obozu przywieziono co najmniej 3000 czerwonoarmistów, którzy zostali zamordowani bez wprowadzania do ewidencji obozowej.

O historii i losach sowieckich jeńców wojennych w Auschwitz opowiada dr Jacek Lachendro z Centrum Badań Muzeum. 

W momencie przyjęcia do obozu więźniowie przechodzili przez proces rejestracji, w trakcie którego w sposób bardzo wnikliwi wypełniano różne dokumenty związane z daną osobą. O szczegółąch tego procesu opowiada dr Wojciech Płosa, kierownik Archiwum Muzeum Auschwitz.

Josef Mengele był doktorem medycyny i filozofii, asystentem profesora Otmara von Verschuera w Instytucie Biologii Dziedzicznej i Higieny Rasowej we Frankfurcie, członkiem partii nazistowskiej i SS.

W obozie Auschwitz był najpierw lekarzem w obozie rodzinnym dla Romów i Sinti w Auschwitz II-Birkenau Birkenau, a w okresie od sierpnia do grudnia 1944 r. piastował funkcję naczelnego lekarza całego obozu Birkenau.

Odpowiedzialny za eksperymenty dotyczące dziedziczności. Nigdy nie został ukarany za swoje zbrodnie.

O postaci Josefia Mengele opowiada dr Agnieszka Kita z Archiwum Muzeum Auschwitz.

O wyzwaniach opowiadania o Auschwitz młodym osobom, przykładach pomocnej literatury, a także o swojej książce "Miś z obozowego koca" opowiada autorka, dr Wanda Witek-Malicka z Centrum Badań Muzeum.

„Miś z obozowego koca” to zbiór 22 opowiadań opartych na historiach dzieci deportowanych do niemieckiego obozu Auschwitz z powstańczej Warszawy w sierpniu i wrześniu 1944 r. Książka ta powstała jako wsparcie dla rodziców, których dzieci pytają o to, czym był Auschwitz. 

Więźniowie Auschwitz byli w stanie wysyłać różnego rodzaju nielegalne wiadomości, zarówno na terenie obozu, jak i poza druty kolczaste. Niektóre z nich były krótkimi listami adresowanymi do członków rodziny, inne były wiadomościami i raportami dla organizacji ruchu oporu. O tej wyjątkowej kolekcji dokumentów opowiada dr Wojciech Płosa, kierownik Archiwum Muzeum Auschwitz.

Do obozu Auschwitz Niemcy deportowali ponad milion trzysta tysięcy ludzi, z czego ponad 400 tysięcy zarejestrowano w obozie jako więźniów. Niektórzy z nich mogli prowadzić korespondencję ze światem zewnętrznym, miała ona jednak szczególny charakter.

O oficjalnej korespondencji więźniarskiej: listach i kartach pocztowych wysyłanych z obozu oraz przysyłanych do więźniów przez ich bliskich opowiada dr Wojciech Płosa, kierownik Archiwum Muzeum.

Bogdan Bartnikowski urodził się w Warszawie w 1932 r. Podczas Powstania Warszawskiego razem z matką został wypędzony z domu. Niemcy skierowali ich najpierw do obozu przejściowego w Pruszkowie, a następnie deportowali do Auschwitz, gdzie zostali rozdzieleni. 

11 stycznia 1945 r. Oboje zostali ewakuowani do Berlina-Blankenburga, gdzie byli przetrzymywani aż do wyzwolenia 22 kwietnia 1945 r. 

Po wyzwoleniu wrócili do Warszawy 

Bogdan Bartnikowski autorem wspomnień pt. „Dzieciństwo w pasiakach”. 

W podcaście „O Auschwitz” zapraszamy do wysłuchania rozmowy z Bogdanem Bartnikowskim o jego wojennych losach. 

W sierpniu i wrześniu 1944 roku - po wybuchu Powstania Warszawskiego - władze niemieckie deportowały do Auschwitz prawie 13 tys. mieszkańców okupowanej stolicy i okolicznych miejscowości - mężczyzn, kobiet, osób starszych, dzieci, nawet niemowlęta. O ich losach w obozie opowiada dr Wanda Witek-Malicka z Centrum Badań Muzeum Auschwitz.

Aleksander i Jadwiga Bogdaszewscy z dziećmi, fotografia wykonana w 1944 r. w Warszawie. Oprócz dwuletniej Basi, która w czasie wybuchu powstania była w szpitalu, pozostali członkowie rodziny po wysiedleniu z Warszawy zostali wywiezieni 12 sierpnia do KL Auschwitz. Aleksander zginął 1944 r. w KL Flossenbürg, po przeniesieniu z KL Auschwitz, natomiast Jadwigę oddzielono od dzieci: Zdzisławy, lat 10, i Stanisława, lat 6, i wywieziono transportem kobiet do obozu w Niemczech. Dzieci zostały wyzwolone w Auschwitz.

Pierwsze publikacje o tematyce obozu Auschwitz powstawały jeszcze w czasie wojny, w okresie funkcjonowania obozu. Lata tuż powojenne również obfitowały w liczne publikacje świadków – Ocalałych z tamtych wydarzeń.

O tym jaką przewagę ma literatura autorstwa bezpośrednich świadków nad fikcją literacką inspirowaną tematyką Auschwitz opowiada dr Wanda Witek-Malicka z Centrum Badań Muzeum Auschwitz.

---

Publikacje o Auschwitz:

Wydane do 1950 roku: 

KRAHELSKA Halina, Oświęcim. Pamiętnik Więźnia, 1942 (POL).

ZAREMBINA Natalia, Obóz śmierci  1942

MAŃKOWSKI O. Augustyn, Za drutami obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, 1945

SŁOWIKOWSKI Mieczysław, Wspomnienia z Oświęcimia, 1945

GENEROWICZ Zbigniew, Prawda oskarża Niemcy hitlerowskie, 1945

FRIEDMAN Filip, To jest Oświęcim!, 1945

SZMAGLEWSKA SEWERYNA, Dymy nad Birkenau, 1945

ŻYWULSKA Krystyna, Przeżyłam Oświęcim, 1945 

BOROWSKI Tadeusz, SIEDLECKI Janusz Nel, OLSZEWSKI Krystyn, Byliśmy w Oświęcimiu, 1946

JAGIELSKI Stanisław, Sclavus saltans. Wspomnienia lekarza obozowego, 1946

FRANKL Victor, Psycholog w obozie koncentracyjnym

JUNOSZA Wiktor, Podróż przez piekło 

RUSINEK Michał, Z barykady w dolinę głodu 

FRIEDMAN Filip, HOŁUJ Tadeusz, Oświęcim

NYISZLI Miklos, Byłem asystentem doktora Mengele.

FRYSZKIEWICZ Melchior, W cieniu krematoriów, 1947.

MOLIŃSKI Zbigniew, Przeżycia partyzanta, (t. 1), 1947.

MILLU Liana, Dymy Birkenau 

HOCHBERG-MARIAŃSKA Maria, Dzieci oskarżają, 1947

ZARĘBIŃSKA-BRONIEWSKA Maria, Opowiadania oświęcimskie, 1948

REK Tadeusz, Echa oświęcimskie, 1949

Wydane po 1950 roku: 

BARTOSZEWSKI Władysław, Warto być przyzwoitym, 1990

BARTOSZEWSKI Władysław, Mój Auschwitz, 2010

BOROWSKI Tadeusz, Opowiadania, Pożegnanie z Marią 

KIELAR Wiesław, Anus Mundi

ZIĘBA Adam, Pajda chleba

GAWALEWICZ Adolf, Refleksje z poczekalni do gazu. Ze wspomnień muzułmana. 

SOBOLEWICZ Tadeusz, Wytrzymałem, więc jestem. 

GĘDZIOROWSKI Tadeusz, Widma.

KEMPISTY Czesław, Przeżyć dzień.

OSTAŃKOWICZ Czesław, Ziemia parująca cyklonem.

STRYJ Franciszek, W cieniu krematorium.

TYMIŃSKI Kazimierz, Uspokoić sen.

GAWRON Wincenty, Ochotnik do Oświęcimia.

BARTNIKOWSKI Bogdan, Dzieciństwo w pasiakach.

POSMYSZ Zofia, Pasażerka, Wakacje nad Adriatykiem.

KOMENDA Janina, Lager Brzezinka.

PIĄTKOWSKA Antonina, Wspomnienia oświęcimskie

DUNICZ-NIWIŃSKA Helena, Drogi mojego życia.

APOSTOŁ-STANISZEWSKA Jadwiga, Nim zbudził się dzień.

RYCHLIK Maria, Śmierć daje życie.

GOGOŁOWSKA Stanisława, W Brzezince nie umierało się samotnie.

STĘPIEŃ-BATOR Zofia, Przeżyłam.

LEVI Primo, Czy to jest człowiek?

WIESEL Elie, Noc.

FRANKL Victor, Człowiek w poszukiwaniu sensu.

LAKS Szymon, Gry oświęcimskie.

AMERY Jean, Poza winą i karą.

LIBLAU Charles, Kapo z Auschwitz 

KERTESZ Imre, Los utracony.

BUERGENTHAL Thomas, Dziecko szczęścia.

CLING Maurice, Wy, co wchodzicie tutaj… 

ROSENBERG Otto, Palące szkło 

DELBO Charlotte, Żaden z nas nie powróci… 

Sonderkommando

VENEZIA Szlomo, Sonderkommando. W piekle komór gazowych. 

MULLER Filip, W krematoriach Auschwitz.

Wśród koszmarnej zbrodni. Notatki więźniów Sonderkommando.

BARTOSIK Igor, WILLMA Adam., Ja z krematorium Auschwitz. Rozmowa z Henrykiem Mandelbaumem.

Dzieci:

BIRENBAUM Halina, Nadzieja umiera ostatnia.

AKAVIA Miriam, Jesień młodości.

ZYSKIND Sara, Skradzione lata

KLUGER Ruth, Żyć dalej…

MULLER-MADEJ Stella, Oczami dziecka.

Uciekinierzy

ALBIN Kazimierz, List gończy.

BIELECKI Jerzy, Kto ratuje jedno życie… 

CIESIELSKI Edward, Wspomnienia oświęcimskie.

KOWALCZYK August, Refren kolczastego drutu.

SOBAŃSKI Tomasz, Ucieczki oświęcimskie.

Raporty uciekinierów z Auschwitz (Zeszyty Oświęcimskie, nr spec.)

Konspiracja przyobozowa

HAŁOŃ Edward, W cieniu Auschwitz.

JAKIEŁEK Wojciech, W pobliżu Oświęcimia.

Wspomnienia:

Numery mówią. Wspomnienia więźniów KL Auschwitz. (wyb. Jan Przewłocki).

PIECHOWSKI Kazimierz, Byłem numerem.

Wspomnienia więźniów obozu Auschwitz (Jadwiga Mateja)

Kominy.

O esesmanach:

Auschwitz w oczach SS.

Życie prywatne esesmanów z Auschwitz, opr. Piotr SETKIEWICZ.

W niemieckich obozach koncentracyjnych, w tym w obozie Auschwitz, istniała grupa więźniów tzw. funkcyjnych, odpowiedzialnych m.in. za nadzorowanie innych więźniów.  Głównie zajmowali się oni nadzorowaniem komand roboczych, pilnowaniem porządku w blokach i barakach, ale także rozdziałem żywności pomiędzy więźniów.

Sprawowanie funkcji  lageraeltestera, blokowego czy kapo oznaczało właściwie niemal nieograniczoną władzę nad więźniami. Zdarzało się, że więzień funkcyjny bywał panem życia i śmierci.

O skomplikowanej historii tej grupy więźniów obozu opowiada dr Piotr Setkiewicz, kierownik Centrum Badań Muzeum Auschwitz.

Auschwitz był jedynym niemieckim obozem koncentracyjnym, w którym stosowano tatuowanie numerów więźniom i więźniarkom. O tym, dlaczego wprowadzono taki system, kiedy go wprowadzono, oraz o tym, czy wszyscy osadzeni w Auschwitz byli tatuowani, opowiada dr Wanda Witek-Malicka z Centrum Badań Muzeum  Auschwitz. 

Polski żołnierz, Witold Pilecki, został osadzony w Auschwitz 22 września 1940 r.

Pilecki podjął się misji przedostania się do obozu celem utworzenia tam siatki konspiracyjnej, zorganizowania łączności, przesyłania wiarygodnych danych o niemieckich zbrodniach dokonanych w obozie, a być może także przygotowania więźniów obozu do ewentualnej walki. 

W kwietniu 1943 r. roku Witold Pilecki zbiegł z obozu z dwoma współwięźniami. Jest autorem raportów, w którym opisywał obozowy terror i tragiczne losy więźniów oraz postępujący rozwój programu zagłady ludności żydowskiej w Auschwitz.

O życiu, działalności oraz tragicznej śmierci Witolda Pileckiego opowiada dr Adam Cyra, autor jego biografii.

15 lutego w Muzeum Auschwitz odbyła się polska premiera filmu „Strefa interesów” w reżyserii i ze scenariuszem Jonathana Glazera. Film opowiadający o rodzinnym życiu komendanta obozu Auschwitz Rudolfa Hössa otrzymał w ubiegłym roku Grand Prix na festiwalu filmowym w Cannes. Nagrodzony został także dwoma Oscarami. 

W dyskusji po projekcji moderowanej przez dyrektora Muzeum dr. Piotra M. A. Cywińskiego, udział wzięli twórcy: reżyser Jonathan Glazer, scenograf Chris Oddy, a także producenci Jim Wilson, Ewa Puszczyńska i Bartosz Rainski.

Zapraszamy od wysłuchania obszernych fragmentów tego spotkania

Obóz Auschwitz został utworzony w czerwcu 1940 roku z myślą o więźniach - mężczyznach. Pierwsze grupy kobiet Niemcy osadzili w obozie ponad półtora roku później - pod koniec marca 1942 r. O przyczynach powstania obozu kobiecego w Auschwitz i okolicznościach z tym związanych opowiadają dr Wanda Witek-Malicka oraz Teresa Wontor-Cichy z Centrum Badań Muzeum

Obóz Auschwitz został wyzwolony 27 stycznia 1945 roku przez żołnierzy Armii Czerwonej. Powszechnie znane są kadry wykonane przez sowieckich kamerzystów, które co prawda nie pokazały samego momentu wyzwolenia, jednak są ważnym dokumentem ukazującym zbrodnie, których Niemcy dopuścili się w Auschwitz. 

Należy jednak pamiętać o tym, że część materiału filmowego powstawała na potrzeby propagandowe. O okolicznościach powstania tzw. Kroniki wyzwolenia obozu opowiada Edyta Chowaniec z Filmoteki Archiwum Muzeum Auschwitz.

17 stycznia 1945 roku esesmani rozpoczęli ewakuację obozu Auschwitz. Około 56 tys. więźniów i więźniarek pod uzbrojoną eskortą wymaszerowało z różnych części kompleksu obozowego Auschwitz w kierunku Wodzisławia Śląskiego i Gliwic. Tysiące osób w czasie tzw. Marszów Śmierci – straciło życie. O szczegółach tamtych tragicznych wydarzeń opowiadają dr Jacek Lachendro i Teresa Wontor-Cichy z Centrum Badań Muzeum Auschwitz.

Miejsce Pamięci i Muzeum Auschwitz posiada w swoich zbiorach największą i unikatową na skalę światową kolekcję sztuki związanej z obozem Auschwitz. Prace artystyczne stworzone w warunkach skrajnego zagrożenia są niezwykłym, poruszającym dokumentem czasu i historii.

Równocześnie można w nich odnaleźć trudne do odtworzenia dziś uczucia i emocje, które towarzyszyły więźniom każdego dnia. I właśnie ze względu na tę olbrzymią wartość historyczną i emocjonalną sztuka obozowa jest niezwykle cenna i stanowi uniwersalny przekaz zrozumiały dla każdego odbiorcy.

O sztuce tworzonej w Auschwitz rozmawiają Teresa Wontor-Cichy z Centrum Badań oraz Agnieszka Sieradzka, kurator Zbiorów Muzeum.

Polecamy też lekcję online o sztuce w Auschwitz: http://lekcja.auschwitz.org/pl_18_sztuka/

Jednym z ważnych pytań dotyczących obozu Auschwitz jest to, dlaczego więźniowie, mający liczebną przewagę nad esesmanami, nie podjęli próby generalnego buntu czy powstania.

O pierwszym zderzeniu z realiami obozowymi, przystosowywaniu się do warunków egzystencji oraz o ewentualnych możliwościach buntu wśród więźniów rozmawiają dr Piotr Setkiewicz i dr Wanda Witek-Malicka z Centrum Badań Muzeum.

Choć esesmani podejmowali różne działania, aby utrzymać funkcjonowanie obozu w tajemnicy, zwłaszcza w momencie, gdy Auschwitz stał się jednocześnie obozem koncentracyjnym i ośrodkiem zagłady, wiadomości o obozie wydostawały się na zewnątrz.

O tym, w jaki sposób informacje o Auschwitz mogły docierać do świata, opowiada dr Piotr Setkiewicz, kierownik Centrum Badań Muzeum.

Ponad dwieście kobiet pełniło w KL Auschwitz służbę na rzecz SS. Można je podzielić na trzy grupy. Najliczniejszą stanowiły nadzorczynie, których głównym zadaniem było nadzorowanie kierowanych do obozu więźniarek. Drugą grupę tworzyły pracownice służby łączności, które pracowały w biurach komendantury w charakterze radiotelegrafistek, stenotypistek i telefonistek. Do ostatniej należy zaliczyć pielęgniarki.

O nadzorczyniach w obozie Auschwitz opowiada dr Sylwia Wysińska z Archiwum Muzeum.

---

Na zdjęciu: Maria Mandl na procesie w 1947 r.

Jedną z więźniarek pierwszego transportu kobiet do obozu Auschwitz - 999 więźniarek przeniesionych z obozu koncentracyjnego Ravensbrück w marcu 1942 r. - była Sophie Stippel. Oznaczono ją numerem 619. 

Została ona aresztowana, gdyż należała do grupy Świadków Jehowy. 

Kilka dni po rejestracji w obozie, Sophie została zatrudniona jako pomoc domowa w willi komendanta obozu, Rudolfa Hössa, co prawdopodobnie uratowało jej życie. Do jej obowiązków należało robienie zakupów oraz gotowanie, czasem też opieka nad dziećmi komendanta.

O historii Sophie Stippel opowiada Teresa Wontor-Cichy z Centrum Badań Muzeum Auschwitz. 

Jednym z elementów funkcjonowania Auschwitz była grabież mienia osób deportowanych do obozu. Największe nasilenie tego procesu miało miejsce, kiedy nazistowskie Niemcy rozpoczęły w Auschwitz zagładę Żydów. 

Większość mienia - po sortowaniu i dezynfekcji - wysyłano do Trzeciej Rzeszy, gdzie były one przekazywane rozmaitym grupom niemieckiej ludności, organizacjom i instytucjom.

O procesie grabieży w Auschwitz opowiada dr Jacek Lachendro, zastępca kierownika Centrum Badań Muzeum.

„Przyjechaliście tutaj nie do sanatorium, tylko do niemieckiego obozu koncentracyjnego, z którego nie ma innego wyjścia jak przez komin. Jeśli komu się to nie podoba, to może zaraz iść na druty. Jeżeli w transporcie są Żydzi, to nie mają prawa żyć dłużej niż dwa tygodnie. Jeżeli są księża, mogą żyć jeden miesiąc, reszta tylko trzy miesiące”.

Tak przemówienie wygłoszone przez kierownika obozu Auschwitz Karla Fritzcha wspominał Jan Karcz.

O pierwszych chwilach w obozie Auschwitz, gdy deportowani stykali się z obozowymi realiami i światem śmierci, terroru i odczłowieczenia, a także o czynnikach, które mogły pomóc w zachowaniu życia więźniów, mówi Teresa Wontor-Cichy z Centrum Badań Muzeum.

Po wyzwoleniu obozu Auschwitz jego dwie główne części – dawny obóz macierzysty (Auschwitz I) oraz Auschwitz II-Birkenau – znalazły się najpierw pod kontrolą sowieckich władz wojskowych. W pierwszej z nich od lutego do września 1945 roku funkcjonowały sowieckie szpitale polowe oraz szpital Polskiego Czerwonego Krzyża, w których leczono większość ocalałych więźniów. Od wiosny do jesieni tego roku funkcjonował tam również obóz przejściowy dla jeńców niemieckich. Podobny obóz istniał do początku 1946 roku w dawnym Birkenau.

Na terenie byłego obozu zaczęły także pracować komisje badające zbrodnie popełnione przez nazistowskie Niemcy w Auschwitz. Jednocześnie ocalali zaczęli czynić starania, by na terenie byłego obozu powstała instytucja, która upamiętniać będzie ofiary obozu.

O procesie, który doprowadził do powstania Miejsca Pamięci Auschwitz w 1947 r. opowiada dr Jacek Lachendro z Centrum Badań Muzeum.

Analiza zachowanych dokumentów administracji obozowej pozwala z jednej strony na prześledzenie tego, jak działał scentralizowany system obozów koncentracyjnych zarządzany w nazistowskich Niemczech przez SS, z drugiej strony pokazuje również różnorodne aspekty funkcjonowania samego obozu i członków jego załogi.

Jednym z przykładów może być zachowana korespondencja dotycząca próby przeniesienia do Auschwitz 30 więźniarek - świadkiń Jehowy - z obozu Ravensbrück, które miały zostać zatrudnione jako pomoce domowe w domach esesmanów, o czym opowiada Teresa Wontor-Cichy z Centrum Badań Muzeum Auschwitz.

Celem alianckich nalotów nigdy nie stały się komory gazowe i krematoria obozu Auschwitz II-Birkenau, pomimo informacji przekazywanych zarówno przez polski ruch oporu, jak i np. uciekinierów z obozu. Kilkakrotnie natomiast lotnictwo amerykańskie dokonało nalotów na instalacje petrochemiczne fabryki IG Farben, znajdującej się w odległości siedmiu kilometrów od głównego obozu Auschwitz. 

O kwestii bombardowania obozu opowiada dr Piotr Setkiewicz, kierownik centrum badań Muzeum Auschwitz.

Jednymi ze świadków zbrodni popełnianych w obozie koncentracyjnym i zagłady Auschwitz byli brytyjscy jeńcy wojenni, którzy zostali zmuszeni do pracy przy budowie fabryki koncernu IG Farbenindustrie. Plac budowy znajdował się w bezpośrednim sąsiedztwie obozu Auschwitz III-Monowitz i kilka kilometrów od obozu macierzystego Auschwitz I. Jeńcy brytyjscy zatrudniani byli także w kopalniach w Libiążu i Jaworznie, gdzie później powstały podobozy KL Auschwitz. O historii brytyjskich jeńców w pobliżu obozu Auschwitz opowiada dr Piotr Setkiewicz, kierownik Centrum Badań Muzeum.

27 stycznia 1945 r. wojska Armii Czerwonej wyzwoliły ponad 7 tysięcy więźniów Auschwitz. Zakończyła się trwająca 1689 dni historia tego obozu koncentracyjnego i zagłady. O tym, jak wyglądały ostatnie dni Auschwitz, i co stało się zaraz po wyzwoleniu opowiada dr Jacek Lachendro z Centrum Badań Muzeum.

Więcej o ewakuacji, likwidacji i wyzwoleniu obozu: http://lekcja.auschwitz.org/11_wyzwolenie/

W drugiej połowie 1944 roku, w związku z sukcesami Armii Czerwonej i przybliżeniem się linii frontu do Auschwitz, władze SS wywiozły do obozów w głębi Rzeszy około 65 tys. więźniów oraz rozpoczęły zacieranie śladów popełnionych zbrodni. O ostatnim okresie funkcjonowania obozu Auschwitz opowiada dr. Jacek Lachendro z Centrum Badań Muzeum.

Lekcja internetowa o likwidacji, ewakuacji i wyzwoleniu obozu: http://lekcja.auschwitz.org/11_wyzwolenie/

Grafika: Mieczysław Kościelniak, palenie dokumentów

Po rozpoczęciu przez Niemcy wojny ze Związkiem Sowieckim w czerwcu 1941 r. Heinrich Himmler wydał rozkaz utworzenia wokół terenów okupowanego Zamościa „niemieckiego obszaru osiedleńczego”. Ludność zamieszkującą Zamojszczyznę planowano wysiedlić, a w jej miejsce przenieść osiedleńców niemieckich.

Obszar ten został wybrany ze względu na swój rolniczy charakter. Składało się na niego pięć miast i 696 wsi.

Ludność wysiedloną kierowano do obozów przejściowych, gdzie była poddawana badaniom rasowym. Osoby, które wg niemieckich kryteriów nie były „wartościowe rasowo” planowano wywozić do obozów koncentracyjnych. Do Auschwitz spośród nich deportowano w trzech transportach łącznie 1301 osób, w tym, co najmniej 162 dzieci.

O czystkach etnicznych prowadzonych przez Niemców na Zamojszczyźnie, a także o losie mieszkańców tego regionu deportowanych do Auschwitz opowiada dr Wanda Witek-Malicka z Centrum Badań Miejsca Pamięci Auschwitz.

---

Nasza lekcja internetowa na ten temat: https://lekcja.auschwitz.org/dep_zam_PL/

Orkiestra obozowa pierwszy raz zagrała w niemieckim obozie Auschwitz na początku stycznia 1941 r. Początkowo było w niej siedmiu muzyków, ale zespół bardzo szybko się rozrastał. Głównym zadaniem orkiestry było granie wojskowych marszy i nadawanie rytmu, w którym więźniowie maszerowali wychodząc do pracy i wracając do obozu. Orkiestra dawała także koncerty dla załogi SS jak i więźniów. W późniejszym okresie powstały orkiestry w obozach męskim i żeńskim w Auschwitz II-Birkenau, a także w niektórych podobozach. O historii orkiestr w Auschwitz opowiada dr Jacek Lachendro z Centrum Badań Miejsca Pamięci.

Mogłoby się wydawać, że o historii takich miejsc, jak Auschwitz wiemy już wszystko, bowiem minęło już kilkadziesiąt lat od tamtych wydarzeń i mamy dostęp do bardzo wielu dokumentów i tysięcy relacji świadków. Jednak nie jest to prawda. Cały czas bowiem poznajemy nowe fakty dotyczące historii obozu, o czym opowiada w naszym podcaście dr Piotr Setkiewicz, kierownik Centrum Badań Miejsca Pamięci.

Archiwum Miejsca Pamięci Auschwitz gromadzi, przechowuje i udostępnia archiwalia związane głównie z historią niemieckiego obozu Auschwitz.

W zbiorach gromadzone są oryginalne niemieckie dokumenty obozowe, kopie dokumentów otrzymane z innych instytucji w kraju i za granicą, materiały źródłowe powstałe po wojnie (wspomnienia, relacje ocalałych, materiały procesowe dotyczące zbrodniarzy nazistowskich itp.), fotografie, mikrofilmy, negatywy, filmy dokumentalne, opracowania, recenzje, referaty, a także scenariusze wystaw i filmów.

O pracy tej części Muzeum opowiada dr Wojciech Płosa, kierownik Archiwum.

7 października 1944 r. w obozie Auschwitz II-Birkenau doszło do buntu w Sonderkommando, specjalnej grupie roboczej, składającej się głównie z żydowskich więźniów, których Niemcy zmuszali do pracy w komorach gazowych, przy dołach spaleniskowych i w krematoriach. O tym, jak wyglądał ruch oporu wewnątrz Sonderkommando oraz o samym buncie opowiada dr Igor Bartosik z Centrum Badań Miejsca Pamięci Auschwitz.

Na zdjęciu: komora gazowa i krematorium IV w Auschwitz podpalone przez więźniów Sonderkommando podczas buntu.

Przez cały okres istnienia obozu Auschwitz przewinęło się przezeń − jako członkowie załogi − ok. 8100-8200 esesmanów. W naszym podcaście dr Piotr Setkiewicz, kierownik Centrum Badań Muzeum, opowiada o różnych aspektach funkcjonowania załogi SS w kompleksie obozowym Auschwitz, jej strukturze organizacyjnej i codziennej pracy przy zarządzaniu, funkcjonowaniu i izolacji obozu.

Polecamy także lekcję internetową na ten temat: http://lekcja.auschwitz.org/2021-zaloga-pl/

Na tysiącach zachowanych fotografiach rejestracyjnych więźniów Auschwitz zobaczyć można twarze mężczyzn i kobiet osadzonych w obozie. 

O historii tych zdjęć opowiada dr Wojciech Płosa, kierownik Archiwum Miejsca Pamięci.

Obóz koncentracyjny Auschwitz posiadał blisko 50 podobozów. Największe miały rozbudowaną strukturę administracyjną, oddzielne baraki szpitalne, łaźnie, a nawet małe krematoria, w mniejszych natomiast więźniów zamykano na noc w salach lub piwnicach; nie było tam ogrodzenia i wież wartowniczych, a żywność dowożono z obozu głównego. Większość więźniów zatrudniano przy pracy w przemyśle zbrojeniowym, wydobywczym i w rolnictwie. Na początku 1945 r. przebywało w nich więcej więźniów i więźniarek (35 tysięcy) niż w obozach Auschwitz I i Birkenau razem wziętych (31 tysięcy).

O historii podobozów Auschwitz opowiada dr Piotr Setkiewicz, kierownik Centrum Badań Miejsca Pamięci.

(na zdjęciu: podobóz w Trzebini)

Działalność Świadków Jehowy została zakazana na terenie Trzeciej Rzeszy w 1933 r. z powodu wyznawanych przez nich zasad religijnych i pacyfistycznych poglądów, a także międzynarodowych powiązań tej organizacji.

O historii i o losach ok. 400 Świadków Jehowy w obozie Auschwitz opowiada Teresa Wontor-Cichy z Centrum Badań Miejsca Pamięci.

---

Na zdjęciu:
Marta Proppe, niemiecka Świadek Jehowy urodzona 26 grudnia 1899 r.
W #Auschwitz od 12 listopada 1942 r. Nr 24418
Została przeniesiona do KL Gross-Rosen. Przeżyła.