OORschot

In Amsterdam loop je door de geschiedenis. Maar hoe goed kennen we de stad? In deze aflevering van OORschot neemt Roos Hamelink ons mee op een wandeling door de Jordaan. Ze vertelt over het boek Amsterdam in 10.000 stappen, de alternatieve historische wandelgids die ze samen met Hannah Backx schreef. Hun routes brengen de wandelaar op minder voor de hand liggende plaatsen, ze laten toeristische trekpleisters soms links liggen om de geschiedenis van de stadswijken op een originele manier te vertellen.

Net als in Amsterdam in 10.000 stappen ook op dit 'blokje om' veel aandacht voor de ontwikkeling die Amsterdam heeft doorgemaakt en de manier waarop de stad zich heeft uitgebreid. Hoe kan er succesvolle nieuwbouw bestaan midden in een eeuwenoude buurt? Waartoe leidt de weerstand van bewoners tegen stadsplanning? En passant wordt stilgestaan bij interessante feiten en details: de gevelstenen die je overal tegenkomt, de uitvinding van straatnamen en huisnummers, en het gebruik van de kinderwagenafstand in stadsplanning. 

De tien verschillende wandelingen in Amsterdam in 10.000 stappen zijn elk ongeveer 7 kilometer lang, en zijn moeiteloos na te lopen door middel van heldere aanwijzingen. Zo wordt het wel heel makkelijk om 10.000 stappen per dag te halen, terwijl je tegelijk de rijke geschiedenis van de stad leert kennen.

Amsterdam in 10.000 stappen. Historische wandelingen door de stad van Hannah Bakx en Roos Hamelink is verkrijgbaar bij de lokale boekhandel (ook buiten Amsterdam), of online te bestellen.

De vingerafdruk is tegenwoordig een vanzelfsprekend gegeven: onze vingers worden gebruikt om misdadigers op te sporen, grenzen te kunnen passeren en om onze smartphone te openen. Maar aan deze vanzelfsprekendheid gaat een boeiende en onvermoede geschiedenis vooraf. Geertjan de Vugt vertelt in deze aflevering OORschot over de wording van de patronen op onze vingers tot het identificatiemiddel dat het nu is (of lijkt te zijn).

De Vugt beschrijft behalve wetenschappers en bureaucraten die zich met de vingerafdrukken hebben beziggehouden, ook de interesse die verschillende kunstenaars voor het onderwerpen hebben gehad. Hij begint zijn verhaal rondom 1800 bij de Tsjechische wetenschapper Jan Purkinje, en eindigt bij de hedendaagse Oostenrijkse kunstenaar Arnulf Rainer. Onderweg verkent hij de invloed op het onderwerp van onder meer kolonialisme, en kunsthistorische en existentiële thema's als uniciteit. 

Vingerafdrukken laten we overal achter: is het dan wel mogelijk om te verdwijnen zonder sporen na laten? Niet alleen criminelen maar ook verschillende kunstenaars hebben zich deze vraag gesteld, maar spoorloos proberen te verdwijnen heeft een averechts effect. De Vugt zelf ziet Fonkelrozen als een verzameling persoonlijke identificatiemomenten. Zijn afdrukken staan er overduidelijk op, ook al gebruikt hij het woord 'ik' in zijn boek niet één keer. 

Fonkelrozen. Over vingerafdrukken van Geertjan de Vugt is verkrijgbaar bij de lokale boekhandel, of online te bestellen.

Patrick Dassen gaat in op zijn net verschenen boek, over de eerste democratische staatsvorm op Duitse bodem: De Weimarrepubliek. Hij bespreekt niet alleen het ontstaan van deze republiek na de Eerste Wereldoorlog, maar ook haar ontwikkeling van de chaotische totstandkoming, via een periode van stabiele rust tot aan het dramatische einde. Al te vaak wordt de Weimarrepubliek slechts beschouwd als een opmaat voor de macht van Hitler en de overbekende gevolgen.

Toch was de Weimarrepubliek aanvankelijk niet gedoemd als regeringsvorm. Ze staat ook voor de emancipatie van de vrouw en de Joden, voor een moderne verzorgingsstaat, was de kraamkamer van het Bauhaus, de Dreigroschenoper en de boeken van Alfred Döblin en Thomas Mann. Patrick Dassen wil de Weimarrepubliek van binnenuit laten zien, en maakt daarvoor gebruik van dagboeken, brieven en de zogenaamde ‘Abelpapers’, korte levenbeschrijvingen die een bijzondere inkijk geven in de ‘ziel’ van vroege leden van de NSDAP.

Ten slotte vergelijkt Patrick Dassen in deze aflevering van OORschot de Weimarrepubliek met onze tijd: welke overeenkomsten en verschillen zien we als haar vergelijken met het huidige Duitsland, of de Verenigde Staten onder Donald Trump?

De Weimarrepubliek 1918-1933. Over de kwetsbaarheid van de democratie is verkrijgbaar bij de lokale boekhandel, of online te bestellen, en ook verkrijgbaar als e-book.

Sommige facetten van de Tweede Wereldoorlog en zijn nasleep zijn maar weinig bekend. Voor haar boek Afrekenen met de vijand onderzocht Marieke Oprel een van deze onbekende bladzijden: het effect van een beslissing die de Nederlandse regering in ballingschap tegen het einde van de oorlog nam. Iedereen in het Nederlands koninkrijk met de Duitse nationaliteit werd tot vijandelijk onderdaan verklaard, zonder enig onderscheid. Zelfs Joden die eerder uit Duitsland waren gevlucht (of later teruggekeerd) werden als vijandelijk bestempeld. Na de oorlog onteigende de staat alle Duitse Nederlanders, waarbij bezittingen in beslag werden genomen variërend van huisraad tot bedrijven, en zelfs een heel eiland. 

Om hun bezittingen en volwaardig burgerschap terug te kunnen krijgen moesten Duitse Nederlanders een verzoek tot 'ontvijanding' indienen. Ze moesten aantonen zich als een goed Nederlands burger te hebben gedragen. Een even moeilijk als pijnlijk, soms zelfs vernederend proces, dat dankzij de stroperige ambtenarij ook nog eens heel lang in beslag kon nemen.

Aan de hand van gesprekken met nabestaanden laat Marieke Oprel zien dat dit beleid ingrijpende gevolgen had voor Duitse Nederlanders en de generaties die volgden. In deze aflevering van OORschot gaat zij dieper in op de willekeur die beleid en bureaucratie met zich mee kunnen brengen, en op de vraag wat goed burgerschap eigenlijk is.

Afrekenen met de vijand. Het naoorlogse beleid ten aanzien van Duitsers in Nederland is verkrijgbaar bij de lokale boekhandel, of online te bestellen.

Voor de biografie van Nescio kreeg Lieneke Frerichs toegang tot het archief van de familie. Uit talrijke niet eerder gepubliceerde documenten schetst zij een fascinerend portret van de gecompliceerde man achter de schrijver Nescio. Ze laat zien hoe zijn verhalen, ‘De uitvreter’, ‘Titaantjes’ en ‘Dichtertje', een basis hebben in zijn eigen leven: zijn jeugd, zijn idealistische jaren, zijn verliefdheid op zijn latere vrouw, het gezinsleven en zijn carrière van kantoorbediende tot directeur. Hij maakte een maandenlange zakenreis door Brits-Indië, waarvan hij in brieven verslag doet. De vele brieven aan zijn dochter in Groningen geven een beeld van Amsterdam in oorlogstijd, het leven tijdens de hongerwinter en van de jaren daarna, toen hij eindelijk kon doen wat hij het liefste deed: zwerven door Nederland. 

In deze aflevering van OORschot vertelt Lieneke Frerichs hoe ze uit al dit nieuwe materiaal haar boek heeft gesmeed, en hoe ze als het ware de dialoog met Nescio zelf is aangegaan.

Nescio. Leven en werk van J.H.F. Grönloh is verkrijgbaar bij de lokale boekhandel, of online te bestellen.

De nieuwe roman van Nico Dros gaat over de mysterieuze middeleeuwer die Van de vos Reynaerde schreef en bekendstaat als 'Willem die Madoc maakte', maar van wie verder niets bekend is. In deze aflevering van OORschot vertelt Dros over zijn fascinatie voor deze figuur en voor vervlogen tijden zoals de middeleeuwen. Met het boek Willem die Madoc maakte brengt hij al zijn voorliefdes samen - historie en fictie, literatuur en godsdienstwaanzin - in een verhaal dat een heel leven behelst, en tegelijk even slim als spannend is. 

Willem die Madoc maakte is verkrijgbaar bij de lokale boekhandel, of online te bestellen.

Guido van Hengel gaat in dit gesprek dieper in op Roedel. Een alternatieve geschiedenis van Joegoslavië. In dit boek beziet hij deze roerige geschiedenis met de blik van straathonden in Bosnië en Servië. Door met ze mee te kijken ontstaat een heel nieuw perspectief op de verhouding tussen mens en dier, en tussen staat en burger. Guido van Hengel vertelt over mensen die alles opzijzetten om zelf zwerfhonden op te vangen terwijl de overheid werkeloos toekijkt. Een gesprek over de aanleidingen tot het schrijven van Roedel en de parallellen tussen het wrede dierenrijk en misschien nog wredere mensenrijk.

Roedel is verkrijgbaar bij de lokale boekhandel, of online te bestellen.

Marc Jansen gaat in gesprek over zijn nieuwe boek Belaagd paradijs. Een geschiedenis van Georgië. Sinds eeuwen ligt Georgië op het snijpunt van invloedsferen: de oosterse en de westerse. En ook tegenwoordig is dit land in de Kaukasus enerzijds geneigd tot Europa en anderzijds sterk beïnvloed door of zelfs onderhevig aan Rusland. Marc Jansen vertelt over de paradijselijke en minder paradijselijke kanten van dit fascinerende land en zijn geschiedenis.

Belaagd paradijs is verkrijgbaar, online te bestellen en af te halen bij de lokale boekhandel.