Het Verleden van de Velden

Zoals wij de Duin- en Bollenstreek nu kennen, zo is zij vooral geworden in de nieuwe tijd. Nadat de huidige bollendorpen in de loop van de middeleeuwen hun plaats op de kaart hadden veroverd, was het nu de beurt aan de landhuizen en de zanderijen. De oude duinen en bossen werden op de schop genomen om voorgoed plaats te maken voor een nieuw landschap.

Vanaf de vroege dertiende eeuw was de bevolking in de streek onderverdeeld in huislieden en welgeborenen. Met de eerste groep werden de vrije en onvrije mensen bedoeld, terwijl de welgeborenen de vrije adel betrof. Naargelang de positie in de samenleving kende men verschillende rechten, plichten en functies. Zo waren de huislieden boer of hadden een ambacht en betaalden zij belastingen aan de vorst. De hoogste edele in het toenmalige Holland was de graaf, maar als welgeborene was hij zeker niet de enige.

Aan alles komt een einde, zo ook aan twistende Friezen en Franken en plunderende Noormannen. Circa duizend jaar na het begin van onze jaartelling en zo'n vijf eeuwen na de val van het Romeinse rijk keerden vrede, rust en een centraal gezag terug. De graaf van West-Friesland schoof op de voorgrond en hij vestigde zijn machtscentrum aan de Rijn.

Historici laten de Romeinse tijd eindigen in het jaar 476 na Christus. Op 4 september van dat jaar werd de laatste keizer van het West-Romeinse rijk, Romulus Augustulus, afgezet door een groep barbaren. Het oostelijke deel van het Romeinse rijk bleef nog bijna duizend jaar intact, al kennen wij het onder een andere naam: het Byzantijnse rijk. In de Duin- en Bollenstreek was er op dat moment al lang geen sprake meer van Romeins gezag. Een officiële datum is er niet, maar we mogen ervan uitgaan dat er op die bewuste septemberdag al meer dan een eeuw geen echte Romein meer in de Lage Landen was geweest.

In de eerste eeuw van onze moderne jaartelling arriveerde het Romeinse leger in de Lage Landen. Na een periode van veroveringen en opstanden, richtten de Romeinen uiteindelijk de grens van hun rijk in langs de Rijn. De zogeheten limes liep daarmee dwars door de Duin- en Bollenstreek, wat voor een bijzondere situatie zorgde. Niemand zal de Romeinen als vijand hebben gewild, maar als goede buur, handelspartner of als bondgenoot waren ze wel aantrekkelijk.

Rond het begin van onze moderne jaartelling leerde ons land een nieuwe samenleving kennen, die van de Romeinen. Julius Caesar en zijn opvolgers veroverden grote delen van Noordwest-Europa en brachten daarbij grootschalige veranderingen met zich mee. Op het eerste gezicht zijn er in de Duin- en Bollenstreek weinig resten uit deze periode te vinden. Althans, wanneer je benoorden de Rijn kijkt. Dat komt doordat de Romeinen de grens van hun rijk uiteindelijk langs deze rivier inrichtten en de Duin- en Bollenstreek hier dus grotendeels buiten bleef. Maar voordat die grens er lag, is er wel het een en ander gebeurd waarvan de sporen wellicht nog te vinden zijn in de streek.

In de Duin-en Bollenstreek zijn maar weinig vindplaatsen uit de ijzertijd bekend. Daarnaast zijn de vindplaatsen die we kennen vaak klein of maar beperkt onderzocht. Toch kunnen we de vondsten die we hebben wel proberen te begrijpen, door ook te kijken naar wat er buiten de streek is opgegraven. We richten onze blik daarbij vooral op de kuststreek, maar zo nu en dan zoeken we ook verder.

Al laten wetenschappers de bronstijd traditiegetrouw rond 2000 voor Christus beginnen, in werkelijkheid was op dat moment van het gebruik van brons nog nauwelijks sprake in Nederland, en zeker niet in de Duin-en Bollenstreek. Maar toen het metaal eenmaal in Nederland in omloop kwam, begon het aan een ongekende opmars die tot grote veranderingen in de samenleving zou leiden.

De eerste mensen die onze streken bevolkten, waren jagers-verzamelaars. Aan het einde van de laatste ijstijd, zo'n 14000 jaar geleden, trokken zij door Europa, van kamp naar kamp. Ze leefden van wat ze in de natuur vingen, plukten en vonden. Veel mensen zullen het niet zijn geweest en zeker is dat ze nooit lang op één plek woonden. Voor archeologen is het dan ook lastig iets van deze mensen terug te vinden. In de Duin-en Bollenstreek is er zelfs nooit iets van gevonden. Pas wanneer mensen vaste woningen gaan bouwen, laten zij genoeg sporen na die nu herkend kunnen worden.

Rond het begin van onze moderne jaartelling leerde ons land een nieuwe samenleving kennen, die van de Romeinen. Julius Caesar en zijn opvolgers veroverden grote delen van Noordwest-Europa en brachten daarbij grootschalige veranderingen met zich mee. Op het eerste gezicht zijn er in de Duin- en Bollenstreek weinig resten uit deze periode te vinden. Althans, wanneer je benoorden de Rijn kijkt. Dat komt doordat de Romeinen de grens van hun rijk uiteindelijk langs deze rivier inrichtten en de Duin- en Bollenstreek hier dus grotendeels buiten bleef. Maar voordat die grens er lag, is er wel het een en ander gebeurd waarvan de sporen wellicht nog te vinden zijn in de streek.

Niets in de Duin- en Bollenstreek is ouder dan het landschap. Of we nu kijken naar de duinen, de bossen of de velden, het gaat in alle gevallen om een landschap dat over een periode van duizenden jaren is gevormd. Grotendeels gebeurde dat op natuurlijke wijze, maar zo nu en dan hielp de mens een handje mee. Zeker in de laatste eeuwen van onze geschiedenis is die menselijke invloed ingrijpend geweest, door het afgraven van de oude duinen. Maar voordat we daarop in gaan zullen we eerst horen hoe het oorspronkelijke duinlandschap is ontstaan.

Inleiding op Het Verleden van de Velden, de Archeologie van de Duin- en Bollenstreek, door Evert van Ginkel (ingesproken door Jeroen van Zoolingen).