Takapoo | تکاپو

قسمت نهم از پرونده سوم پادکست تکاپو یعنی «دولت و توسعه» به گفتگوی ما با جناب آقای دکتر محسن رنانی اختصاص دارد. در این گفتگو به طرح سوالاتی درباره مفهوم توسعه، تبارشناسی اقسام دولت‌ها و رابطه‌شان با توسعه، مختصات دولت توسعه و بررسی سرگذشت توسعه با تاکید بر عملکرد دولت‌ها در ایران پرداخته می‌شود. در انتها نیز این سوال مورد واکاوی قرار می‌گیرد که نقطه آغازین اصلاح در مسیر توسعه برای ایران در نظر ایشان چیست؟

مجری

صادق ناصری‌نژاد

میزبان گفتگو

سهیل پازکی

میهمان گفتگو

دکتر محسن رنانی

اعضای تحریریه پرونده

سید عباس کریمی، احمد شرفشاهی، صادق ناصری‌نژاد، افشین هزاوه، نیما ناعم، نوید کلهرودی و سهیل پازکی

موسیقی

فرنام عباسی - رادیو مد

طراح

علیرضا آقاابراهیمی

رسانه

محمدحسین برخوری

تدوین

سهیل پازکی

لینک جامع تکاپو:

https://zil.ink/takapoo

قسمت هشتم از پرونده سوم پادکست تکاپو یعنی دولت و توسعه اختصاص دارد به قسمت پایانی گفتگوی ما با جناب آقای دکتر جعفر خیرخواهان؛ این سلسله گفتگوها که با محوریت نظریه نظم‌های اجتماعی انجام شده، تا پیش از این اپیزود به معرفی محتصات متنوع نظریه آقای داگلاس سی نورث و همکارانشون پرداخته بود؛ از تشریح گستره نظم‌ها تا جایگاه دولت در انواع آن، نگاه به آزادی، رانت و همینطور تعمیم‌پذیری توسعه در سراسر جهان؛ در این اپیزود نیز پس از گریز مختصری به جایگاه اجتماع در نظریه نظم‌های اجتماعی، به سراغ ایران می‌رویم و محوریت صحبت‌ها پیرامون کشورمان در چارچوب نظم‌های اجتماعی است؛ اینکه در گذشته کشور در چه نقطه‌ای از گستره‌ نظم‌های دسترسی محدود و باز قرار داشته‌ایم، تجربه گذار برای ایران به چه شکل بوده است و دولت‌های ایران چه عملکردی را ایفا کرده‌اند.

قسمت هفتم از پرونده سوم پادکست تکاپو یعنی دولت و توسعه اختصاص به بخش دوم گفتگوی ما با جناب آقای دکتر جعفر خیرخواهان، اقتصاددان و از اساتید و صاحبنظران توسعه دارد. این گفتگو با محوریت نظریه نظم‌های اجتماعی انجام شده است. در این قسمت به تبیین نظریه نظم‌های اجتماعی، اقسام آن و در نهایت جایگاه و مختصات دولت در این چارچوب پرداخته می‌شود. همچنین با توجه به تاکید بر مفهوم رانت در این نظریه، درباره تعریف آن و تفاوت‌ ماهوی آن در انواع نظم‌ها پرسیده می‌شود. همچنین گریزی به جامع‌پذیری نظریات گسترش توسعه برای تمام کشورهای جهان هم زده می‌شود. 

قسمت ششم از پرونده دولت و توسعه اختصاص به بخش اول گفتگوی ما با جناب آقای دکتر خیرخواهان دارد. آقای دکتر خیرخواهان از اقتصاددانان، اساتید و مولفان و مترجمان به نام ایرانی هستند که بیشتر با آثار مهمشان در حوزه توسعه و اقتصادسیاسی شناخته می‌شوند. این گفتگوی بلند با محوریت نظریه نظم‌های اجتماعی داگلاس نورث انجام شده و این قسمت به نوعی پیش‌درآمدی برای ورود به آن موضوع است.

در این قسمت از مسیر پژوهشی دکتر خیرخواهان، چرایی اهمیت مطالعات تاریخی و سیاسی در تحلیل‌های اقتصادی، تعریف توسعه و بررسی اقسام دولت‌ها، شاه‌بیت کلام نهادگرایان و تعریف نهاد و همینطور قابل تعمیم بودن تحلیل‌های توسعه برای تمام مناطق جهان پرسیدیم.

.این قسمت بخش پنجم از پرونده سوم این پادکست یعنی دولت و توسعه است و شامل قسمت دوم گفتگوی نوید کلهرودی و جناب آقای دکتر احمد بستانی می‌شود

در این قسمت به این سوالات پرداخته می‌شود که آیا روند دولت-ملت‌سازی در جهان به پایان رسیده؟ و اینکه آیا دولت-ملت‌سازی در تمام نقاط جهان از الگوی مشترک و ثابتی بهره می‌برد؟ سپس به شکل مستقیم‌تری به ایران خواهیم پرداخت و درباره این صحبت می‌کنیم که دولت ملی و دولت مدرن در ایران از چه دوره‌ای آغاز می‌شود؟ آیا فرایند دولت-ملت‌سازی در ایران شکست خورده و مشکل پیش‌روی این مرحله در ایران در کجا بوده؟ در نهایت هم از منظر دید آقای دکتر بستانی به این سوال پاسخ داده می‌شود که مساله توسعه در گذشته و حال ایران چه بوده است؟

این قسمت که بخش چهارم از پرونده دولت و توسعه است، به میزبانی نوید کلهرودی و با حضور جناب آقای دکتر احمد بستانی برگزار شده است.

در این قسمت به این سوالات پرداخته می‌شود که چرا هنوز دولت مهم و اینکه آیا عصر دولت-ملت به پایان خود رسیده؟ گریزی به ایده‌های مخالف دولت-ملت همچون جهان‌وطن‌گرایی، سنت‌گرایی و هویت‌گرایی زده می‌شود و از تضادهای میان این ایده‌ها گفته می‌شود. در نهایت هم این مهم مورد واکاوی قرار می‌گیرد که تا چه حد می‌توان مفاهیم مدرن را بر دوره‌های تاریخی منطبق کرد و اینکه آیا می‌توانیم ساختار سیاسی مستقر در ایران باستان را یک دولت بنامیم یا نه.

این گفتگو بخش اول مصاحبه با جناب آقای دکتر بستانی است و در قسمت بعدی نیز به چالش‌های شکل‌گیری دولت ملی در ایران، تاریخچه پیدایش دولت-ملت و دولت ملی و همینطور آسیب‌شناسی تشکیل یک دولت توسعه‌گرا در ایران پرداخته می‌شود.

اپیزود سوم از پرونده دولت و توسعه، آخرین بخش از میزگرد این پروندست که طبق الگوی همیشگی تکاپو به بررسی و شرح مفاهیم و مختصات پرداخته است. در بخش‌های پیشین افشین هزاوه از نوید کلهرودی و عباس کریمی در مورد چگونگی پیدایش مفهوم دولت، تفاوت معنایی دولت و حکومت و غلط مصطلح میان ایرانیان، چگونگی تکوین و پدیداری دولت مدرن و شرح ویژگی‌ها و خواص یک دولت توسعه پرداخته. در این قسمت مقداری بیشتر در مورد نقش و کارویژه دولت توسعه صحبت می‌شود و رابطه میان حکومت توانمند و توسعه‌یافتگی شرح داده می‌شود و در نهایت هم مسیر حرکت یک دولت به سمت توانمندسازی بررسی می‌شود

در ادامه میزگرد پرونده دولت و توسعه، در این قسمت به بررسی نظریه‌های خواستگاه دولت پرداخته می‌شود. سپس با تکیه بر تئوری‌های موجود از این صحبت می‌شود که دولت‌ها چه کارکردهای کلی دارند، چه نقشی را در توسعه‌یافتگی بر عهده می‌گیرند و اساسا چرا چنین دیدگاهی وجود دارد که دولت مسئول ریل‌گذاری توسعه در جوامع است؟
مدیریت این میزگرد با افشین هزاوه بوده و عباس کریمی و نوید کلهرودی هم بعنوان مهمانان به سوالات جواب داده و برای ما از مفاهیم و مصادیق موجود صحبت می‌کنند

مرز سیاسی، دولت، گذرنامه، روادید و اجازه ورود به کشور، حاکمیت، مجلس، عضویت در سازمان ملل، قوای سه گانه؛ شاید الان بنظر برسه که لزوم وجود این مفاهیم بدیهی هست، اما می‌دونیم که این مفاهیم در همیشه تاریخ وجود نداشتن اما امروز بعنوان یک مفروض در ادبیات سیاست و اقتصاد پذیرفته شدند؛ و البته اینکه نسبت این مفاهیم با توسعه چیه؟ دولت و توسعه چه رابطه‌ای دارند؟

بعد از یه وقفه نسبتا طولانی و در ادامه پرونده‌های «رشد و توسعه» و «مدرنیزاسیون و توسعه» حالا با پرونده «دولت و توسعه» مسیر رو ادامه می‌دیم. توی پروند اول توضیح دادیم چرا و از چه زمانی دیگه رشد اقتصادی معادل توسعه گرفته نشد و مسیر تاریخی اون در غرب و ایران رو بررسی کردیم. توی پرونده مدرنیزاسیون و توسعه هم از تفاوت‌های مدرن، مدرنیته و مدرنیزاسیون گفتیم و نسبت اینها با توسعه رو شرح دادیم؛ و علاوه بر تجربه شکست خورده کشور خودمون، تجربه موفق ژاپن رو بررسی کردیم.
حالا و در ادامه مسیرمون، سراغ دولت و توسعه میریم و به تشریح رابطه این دو مفهوم کلیدی با هم می‌پردازیم.
در این پرونده هم مثل روند پرونده‌های پیشین، توی قدم اول، طی میزگردی کلیات، مقدمات، تاریخچه موضوع و مسأله کلی طرح میشه و بعد از اون و طی گفت‌وگوهای تخصصی و موردی با اساتید و صاحب نظران به شکل دقیق تر و جزیی تر مسایل شکافته خواهد شد که توصیه می‌کنیم حتمن تا پایان این مسیر با ما باشید.

میزگرد با حضور افشین هزاوه به عنوان مجری و مدیر جلسه و عباس کریمی و نوید کلهرودی بعنوان مهمانان، در سه قسمت تقدیمتون میشه. توی قسمت اول با محوریت افشین و نوید، به تاریخچه چرایی و چگونگی شکل گیری دولت و بعد تکاملش به دولت مدرن پرداخته میشه. همینطور درباره ویژگی های دولت، انواعش و تفکیک قوا خواهیم شنید.

در این قسمت، افشین به معرفی شش کتاب در حوزه مدرنیته پرداخته است. در این معرفی به بررسی «معمای مدرنیته» اثر بابک احمدی، «ظهور ژاپن مدرن» اثر ویلیام جی.بیزلی، «نوسازی سیاسی در عصر مشروطه‌ی ایران» نوشته حسن قاضی‌مرادی، «تجدد و قانون‌گرایی؛ اندیشه میرزا یوسف‌خان مستشار‌الدوله به ضمیمه رساله یک کلمه» اثر هادی عامری «تجدد و تجددستیزی در ایران» اثر عباس میلانی و «علم و مدرنیته ایرانی» از تقی آزادارمکی، پرداخته شده و مختصری از اهداف، مسیر و سرفصل‌های آنها ارائه گشته است

 در این بخش از گفتگوی ما و جناب آقای دکتر فراستخواه، با سوال درباره‌ی نماگرهای مدرنیته بحث را ادامه می‌دهیم و سپس با مبنا قرار دادن تجربه مدرنیته در ایران، از ریشه‌های خودجوش یا وارداتی بودن این امر و همینطور نیاز یا عدم نیاز به حضور قدرت بالادستی و نگاه آمرانه در پیاده‌سازی مراحل مدرنیزاسیون و البته مزایا و معایب این نوع دید در این فرایند صحبت می‌کنیم. 

در این قسمت، بخش اول گفتگوی ویژه با جناب آقای دکتر مقصود فراستخواه را خواهیم شنید. در این بخش، مهمان گرامی با توجه به سوالات مطرح شده در ابتدا به تمایزات میان معانی مدرنیت، مدرنیسم، مدرنیه و مدرنیزاسیون پرداخته و در ادامه هم تناسبی میان ارتباط بین دو مفهوم مدرنیزاسیون و توسعه ارائه می‌دهند. این قسمت بخش ابتدایی گفتگوی ما و جناب آقای دکتر مقصود فراستخواه بوده و در بخش بعدی با ایشان به صحبت پیرامون ریشه‌های میل به مدرنیزاسیون، خصوصا در نمونه ایران صحبت خواهیم کرد.

در این قسمت، بخش دوم و پایانی گفتگوی افشین با جناب آقای دکتر غدیر مهدوی را می‌شنویم. بعد از مباحث صورت گرفته در قسمت پیشین حول نوع ارتباط میان مدرنیزاسیون و توسعه از نظر آقای دکتر و همینطور روایت ایشان از ریشه‌های تاریخی و فرهنگی موفقیت ژاپنی‌ها در حصول به مدرنیته، در این قسمت مساله تجربه ایران را هم به بحث اضافه می‌کنیم و با آقای دکتر درباره چرایی شکست امیرکبیر و تلاش‌های تجددخواهانه ایرانیان، در قیاس با می‌جی و جامعه ژاپن صحبت می‌کنیم.

در این قسمت، اولین گفتگوی مصداقی در باب تجربه مدرنیزاسیون و توسعه را با جناب آقای دکتر غدیر مهدوی انجام دادیم. دکتر مهدوی که تجربه تحصیل در مقاطع دکتری و فوق دکتری اقتصاد در ژاپن را هم دارند و اکنون عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی هستند، در این بخش از گفتگو، روایت خودشان از نوع رابطه میان مدرنیزاسیون و توسعه و سپس ریشه‌های تاریخی و فرهنگی موفقیت تجربه مدرنیزاسیون در عصر می‌جی در ژاپن را مطرح کردند.

در این قسمت به عنوان بخش پایانی میزگرد، پس از توضیحات صادق درباره‌ی مسیر طی شده و پیش‌روی تکاپو در این پروند، سهیل، عباس و افشین، با صحبت پیرامون کارکرد و اثر دمیدن بر تمایلات ناسیونالیستی طی فرایند مدرنیزاسیون بحث را ادامه می‌دهند. بعد از این موضوع هم در اینباره صحبت می‌کنند که آیا می‌توان یک مسیر ثابت را برای نیل جامعه سنتی به جامعه مدرن تعریف کرد؟ و آیا اساسا می‌توان دولت را به عنوان متولی تام این فرایند معرفی کرد؟ و اینکه نقش نخبگان  و جامعه در این مسیر چگونه است

در این قسمت به عنوان بخش میانی این میزگرد پس از توضیحات ابتدایی صادق به عنوان مجری، سهیل، عباس و افشین در مورد نسبت معنایی مدرنیته و مدرنیزاسیون با توسعه صحبت می‌کنند و به چگونگی روند پدیداری این مفاهیم می‌پردازند.

در این پرونده و در دومین ایستگاه تکاپو، با توجه به پیوند نزدیک شکلی و معنایی میان مدرنیزاسیون و توسعه و همینطور تعابیر متعددی که بسیاری از مدرنیزاسیون، به جای توسعه دارند، به سراغ این دو مفهوم خواهیم رفت.

از این رو در این پرونده، مطابق با ساختار پرداخت موضوعات در تکاپو، ابتدا در سه قسمت، یعنی بخش‌های اول تا سوم این پرونده، طی یک میزگرد مجازی به بررسی کلیات مربوط به دو مفهوم مدرنیه و توسعه، ریشه‌ای معنایی واژه‌های مرتبط چون تجدد و مدرن، مدرنیته و مدرنیزاسیون، با نگاهی به تحولات تاریخی اثرگذار و نگرش مکاتب و اندیشمندان پرداخته می‌شود. سپس، طی دو مصاحبه مجزا با اساتید گرامی، آقایان دکتر مقصود فراستخواه و دکتر غدیر مهدوی، طی قسمت‌های چهارم تا نهم، در مورد تاریخچه تحولات کشورهای ایران و ژاپن زیر چتر این دو مفهوم صحبت خواهیم کرد. در قسمت دهم از این پرونده هم به معرفی کتبی در این باب خواهیم پرداخت.

این ده قسمت از یکشنبه هجدهم آبان‌ماه به مدت ده هفته، در صفحات تکاپو در پادگیرهای رسمی منتشر خواهد شد.  در این قسمت که اولین قسمت از این پرونده است، پس از توضیحات صادق ناصری‌نژاد و پخش مونولوگ معرفی با صدای فرزاد حکمت، طی میزگردی مجازی، سهیل پازکی، عباس کریمی و افشین هزاوه به صحبت درباره معنای دو کلمه مدرنیته و مدرنیزاسیون می‌پردازند و از ریشه‌های تاریخی این دو و تعاریفی که از سوی اندیشمندان مختلف در تبیین آنها شده، صحبت می‌کنند

در این قسمت به عنوان بخش پایانی پرونده اول پادکست تکاپو، به عنوان حسن ختامی بر رشد و توسعه، به سراغ چهار کتابی که بیشتر به معرفی این دو مفهوم، سرگذشت و مسیر طی شده آنها و چالش‌های پیش‌روی آنها در جوامع، خصوصا جوامع کمتر توسعه یافته و در حال توسعه پرداختند، رفتیم. توسعه اقتصادی از مایکل تودار و استفن اسمیت به ترجمه دکتر وحید محمودی، درآمدی بر سرمایه و توسعه از دکتر محمد ستاری‌فر، توسعه اقتصادی از دکتر محمود متوسلی و تبیین رشد اقتصادی  به کوشش گری مک ماهون و لین اسکوایر و ترجمه آقایان دکتر علی سرزعیم و سعید شجاعی، کتاب‌هایی هستند که به بهانه این پرونده، ساختار کلی، بخش‌ها و فصل‌ها و نکات مهم و قابل توجهشان را، به شکلی گذار و مختصر معرفی می‌کنیم

در این قسمت که بخش انتهایی گفتگوی ویژه‌ی ما با جناب آقای دکتر علی سرزعیم است، پس از گریزی که در قسمت قبل به چگونگی تحول معنایی در مفاهیم رشد و توسعه و جایگاه و نسبت آنها با یکدیگر و همینطور بررسی چرایی درجا زدگی ایران در قرون پیش از قرن بیستم و چگونگی پدیداری دوران رشد در نیمه اول قرن بیستم در کشور ایران زدیم، در این قسمت درباره این صحبت می‌کنیم که چه عواملی سبب از دست رفتن بازه تقریبا دو دهه‌ای رشد اقتصادی در حکومت پهلوی دوم شد؛ سپس هم درباره اوج‌گیری و افول این شاخص سرنوشت‌ساز در بازه بیش از چهاردهه‌ای جمهوری اسلامی و در نهایت توصیه‌های مربوطه، گفتگو کردیم

در این قسمت که بخش ابتدایی گفتگوی ویژه‌ی پرونده‌ی اول پادکست تکاپو است، به صحبت با جناب آقای دکتر علی سرزعیم پرداختیم و پس از گریزی مختصر بر چگونگی تحول معنایی در مفاهیم رشد و توسعه و جایگاه و نسبت آنها با یکدیگر، به طور مصداقی، به بررسی دوران رشد، در کشور ایران پرداختیم و در مورد چگونگی‌های منتج به درجا زدن، اوج‌گیری و افول این شاخص سرنوشت‌ساز در مسیر توسعه، تا قرن بیستم و سپس بطور مفصل‌تر در قرن بیستم میلادی و دوران پهلوی دوم، گفتگو کردیم

در این پرونده و در اولین ایستگاه تکاپو، با توجه به تاریخچه‌ی نزدیک و درهم‌تنیده و همینطور پیوند بسیار اثرگذار دو مفهوم رشد و توسعه با یکدیگر، به سراغ این دو مفهوم خواهیم رفت. برای این موضوع هم مطابق با ساختار مدنظر ما در تکاپو، ابتدا در دو قسمت، یعنی بخش‌های اول و دوم این پرونده، در یک میزگرد مجازی به بررسی کلیات مربوط به دو مفهوم رشد و توسعه، تاریخچه‌ی به هم گره خورده‌ی آنها، نوع تناسب و این‌همانی این دو برای چند قرن و تمایزاتی که در این چند دهه میان آنها قائل می‌شوند، تحولات تاریخی اثرگذار، نگرش مکاتب و اندیشمندان و در نهایت شاخص‌ها و متغیرهای مهم   سنجشگر و متعین‌کننده در اینباره می‌پردازیم.  سپس، در دو قسمت سوم و چهارم این پرونده هم، با محوریت گفتگویی با جناب آقای «دکتر علی سرزعیم»، به بررسی سرنوشت دوران اوج و افول رشد و .توسعه در ایران پرداخته می‌شود. این چهار قسمت از یکشنبه بیست و سوم شهریورماه به مدت چهار هفته متوالی، هر یکشنبه، در صفحات تکاپو در پادگیرهای رسمی این پادکست منتشر خواهد شد

 در بخش دوم از این پرونده، در ادامه مباحث بخش اول به بررسی شاخص‌هایی از رشد و توسعه، مختصاتی از توسعه و چرایی تحولاتی که منجر به پدیداری توسعه به عنوان یک مفهوم و رشته مستقل شد، پرداخته‌ایم.

در این پرونده و در اولین ایستگاه تکاپو، با توجه به تاریخچه‌ی نزدیک و درهم‌تنیده و همینطور پیوند بسیار اثرگذار دو مفهوم رشد و توسعه با یکدیگر، به سراغ این دو مفهوم خواهیم رفت. برای این موضوع هم مطابق با ساختار مدنظر ما در تکاپو، ابتدا در دو قسمت، یعنی بخش‌های اول و دوم این پرونده، در یک میزگرد مجازی به بررسی کلیات مربوط به دو مفهوم رشد و توسعه، تاریخچه‌ی به هم گره خورده‌ی آنها، نوع تناسب و این‌همانی این دو برای چند قرن و تمایزاتی که در این چند دهه میان آنها قائل می‌شوند، تحولات تاریخی اثرگذار، نگرش مکاتب و اندیشمندان و در نهایت شاخص‌ها و متغیرهای مهم   سنجشگر و متعین‌کننده در اینباره می‌پردازیم.  سپس، در دو قسمت سوم و چهارم این پرونده هم، با محوریت گفتگویی با جناب آقای «دکتر علی سرزعیم»، به بررسی سرنوشت دوران اوج و افول رشد و .توسعه در ایران پرداخته می‌شود. این چهار قسمت از یکشنبه بیست و سوم شهریورماه به مدت چهار هفته متوالی، هر یکشنبه، در صفحات تکاپو در پادگیرهای رسمی این پادکست منتشر خواهد شد.