Toekomst voor Natuur

In bijna anderhalve eeuw veranderde de natuurbescherming enorm. Welke kantelpunten zijn er te benoemen? Dit is de eerste aflevering van 'Groene schouders', een nieuwe serie in Toekomst voor Natuur. Op welke schouders rust de huidige natuurbescherming? Welke bijzondere momenten en mensen zijn er in anderhalve eeuw natuurbescherming te ontdekken? In 'Groene schouders' bespreken we de geschiedenis van anderhalve eeuw natuurbescherming. Anthonie spreekt in deze aflevering met Henny van der Windt, universitair hoofddocent aan de Rijksuniversiteit Groningen. Henny is al lang bezig met de geschiedenis van de natuurbescherming en promoveerde in 1995 op het proefschrift ‘En dan: wat is natuur nog in dit land’ over natuurbescherming tussen 1880 en 1990.

We bespreken in deze aflevering vijf kantelpunten tussen 1880 en nu.

1. De oprichting van natuurbeschermingsorganisaties rond 1900

2. De discussies rond actief natuurbeheer in natuurreservaten en de bemoeienis met gebieden buiten de reservaten, rond 1930.

3. Het natuurbeschermingsjaar 1970 en de daarop volgende grotere aandacht voor het milieu en vermaatschappelijking van natuur- en milieuvraagstukken, bijvoorbeeld in het bosbeheer.

4. Vanaf rond 1985 drukken ecologen en de overheid een nog groter stempel op natuurbescherming. Er worden nieuwe technologische concepten ontwikkeld en natuurbescherming wordt meer technocratisch.

5. De decentralisatie van het natuurbeleid naar provincies rond 2010. Als gevolg hiervan wordt natuurbescherming meer marktgedreven. Tegelijk splijt stikstof het debat.

Landbouw en natuur scheiden of verweven blijkt een discussie die al decennialang telkens in een iets andere gedaante terugkomt. Wat is wijsheid? En was de technocratisering van natuur eigenlijk wel een goed idee met de kennis van nu?

Waarmee begint liefde voor natuur? Met goed kijken, ontdekt regisseur Sanne Rovers dankzij haar vader. In haar film Groenkijkers brengt ze een ode aan natuurbeschermers tegen de achtergrond van grote maatschappelijke uitdagingen. Anthonie spreekt met Sanne over de totstandkoming van haar film, haar fascinatie voor groenkijkers en de successen en dilemma’s die ze tijdens het maken van de film tegenkomt. Hoe belangrijk is haar vader voor haar kijk op natuur? Hoe leer je goed kijken? En hoe kan het dat je nog steeds verwonderd kunt zijn over natuur, ook als je er al tientallen jaren mee bezig bent? Ze vertelt over de natuurbeschermers in de film die balanceren tussen liefde en verlies, over de impact van de film bij haarzelf en anderen en haar plannen voor een vervolg. Groenkijkers wordt op 18 april 2024 om 22:20 uitgezonden op NPO 2.

Trekvogels verbinden ons met andere delen van de wereld. Steltlopers en ganzen die bij ons overwinteren, broeden bijvoorbeeld op de toendra in Rusland. In deze aflevering spreekt Anthonie met Gerard Boere. Gerard was decennialang een belangrijke spil in het internationale natuurbeschermingswerk vanuit Nederland rond de flyway van trekvogels. Hij was als ambtenaar betrokken bij verschillende expedities naar Siberië in de jaren 1990 om onderzoek te doen aan broedgebieden van ganzen en steltlopers. Ook ging Gerard op zoek naar de haast mythische dunbekwulp in de oneindige Siberische steppe. Over zijn avonturen, zijn werk achter de schermen en prachtige natuurvondsten schreef hij een meeslepend boek en vertelt hij met smaak in deze podcastaflevering. Hoe was het om met Russen samen te werken aan internationale natuurbescherming? Wat maakte hij mee? En hoe is de situatie nu, na de Russische inval en oorlog in Oekraïne? Gerard was ook actief bij de bescherming van trekvogels in Oekraïne. Waarom verliep dat zoveel beter dan in Rusland? In deze aflevering krijg je een uniek kijkje achter de schermen van betrekkingen tussen Nederland en Rusland op het gebied van natuurbescherming.

Leembossen, vloeiweiden, watermolens: het stroomgebied van de Dommel zit vol met cultuur- en natuurhistorie. In deze aflevering struinen we langs de lange lijnen van de geschiedenis van dit landschap in Noord-Brabant en het noordelijk deel van Vlaanderen. Anthonie spreekt met Ger van den Oetelaar en Jan van der Straaten, beiden met een lange staat van dienst in de Brabantse natuurbescherming. Met een team van 26 auteurs publiceerden zij in 2023 een kloeke landschapsbiografie van het stroomgebied van de Dommel, uitgegeven bij Pictures Publishers. Ger is werkzaam bij Ark Rewilding Nederland, is geboren en getogen in het Groene woud en schrijft veel over natuur en cultuurhistorie in dit gebied. Jan is milieu-econoom, voorzitter van een Europees netwerk van natuurfotografen, Saxifraga, en auteur van talloze natuurboeken. In deze aflevering lichten we een aantal onderwerpen uit dat fascinerende landschap van de Dommel uit. Wat maakt het gebied zo bijzonder? Hoe zit het met bosgebruik in de Middeleeuwen? Wat hebben de leembossen te maken met de sponswerking van het landschap? En wat zijn vloeiweiden precies? Ook bespreken we waarom het coöperatieve gedachtegoed in de 20e eeuw een grote plaats kreeg in het Dommellandschap en zien we hoe onnodig desastreus de ruilverkavelingen uitpakten voor natuur en samenleving. En Jan zou Jan niet zijn als hij af en toe een uitstapje maakt naar zijn vakgebied van de economie en ons schets welke sporen de commercie achterlaat in landschap en natuurbeleid.

Een gaai op het bijenbalkon. Aan het begin van het gesprek wordt natuurjournalist Caspar Janssen even afgeleid door ornithologisch bezoek op zijn balkon. Anthonie spreekt met Caspar over zijn jarenlange ervaring als natuurjournalist voor de Volkskrant. Hoe kijkt hij naar het debat over natuur? Welke rol ziet hij daarin weggelegd voor de journalistiek? Zelf schreef hij talloze verhalen over natuur, landbouw en landschap. Wat drijft Caspar daarbij? En hoe gaat hij te werk? We ontdekken dat Caspar in het landschap van de harde scheidingen de schaarse plekken met zachte overgangen opzoekt. Daar waar de symfonie van een geelgors klinkt of het blauw van een korenbloem schittert is hij graag. En onvermijdelijk komt het gesprek dan op landbouw, de stilstand, verlammende polarisatie en een onmachtige overheid. We bespreken verschillende dilemma’s waar natuurjournalisten tegenaan lopen en hoe je daarmee om kunt gaan. En bij welke schrijvers doet Caspar zijn inspiratie op?

Voor de 50e aflevering vroegen we jou als luisteraar hoe jij hoop houdt voor natuur. Dat levert een rijk palet aan reacties en inspiratie op. Anthonie spreekt in deze aflevering met Riyan van den Born over mens-natuurrelaties. Riyan is associate professor Socio-ecologische interacties aan de Radboud Universiteit en directeur van het Centre Connecting Humans and Nature. Hoe kijken we naar natuur en hoe is dat in de loop van decennia veranderd? Er komt steeds meer onderzoek naar de relationele waarde van natuur en dat blijkt een drijvende kracht om in actie te komen voor natuur. Is dat wel doorgedrongen bij natuurorganisaties? Talloze luisteraars van Toekomst voor Natuur deelden met ons hoe ze hoop houden voor natuur. We bespreken de reacties, ontdekken patronen en plaatsen jullie reacties in de context van de nieuwste wetenschappelijke inzichten. Er blijkt een belangrijke rol weggelegd voor verwondering in het proces naar zinvolle actie voor natuur. Verwondering over de veerkracht voor natuur helpt bij het ontwikkelen van constructieve hoop. Wat ook helpt is vertrouwen in de medemens, dat je er niet alleen voor staat en we samen in actie komen.

Verplaatsen van plant- en diersoorten door de mens is van alle tijden. Toch roepen herintroducties veel vragen op. Is er dan nog wel sprake van natuur? En kunnen we nog wat doen aan genetische erosie of is er al teveel verloren gegaan? Anthonie spreekt in deze aflevering met Dennis de Ryck en Tobias Ceulemans. Dennis werkt bij Natuurpunt in België als projectcoördinator voor LIFE Harwin en Life Belgium for Biodiversity. Tobias werkt aan de Universiteit Antwerpen als professor Biodiversity Conservation and Restoration. In deze aflevering raken we al snel tot kernvragen: wat is natuur? En hoe zien wij onszelf in relatie met die natuur? Ze zijn belangrijk bij de overwegingen rondom herintroductie. Ook bespreken we de voor- en tegenargumenten rondom herintroducties. Wanneer heeft het zin en wanneer niet? Verschillende voorbeelden van herintroducties van planten, vogels, dagvlinders en amfibieën passeren de revue inclusief hun valkuilen. Hoe je herintroductie kunt aanpakken bespreken we aan de hand van voorbeelden uit het LIFE Harwin-project, wat sinds 1 januari 2023 ten oosten van Leuven speelt in het Hageland. En wat heeft natuuramnesie met herintroducties te maken?

Wees niet verbaasd dat sommige natuur niet floreert: de Nederlandse overheid geeft successen van natuurbescherming weg als wisselgeld voor economische ontwikkeling. Frans Vera, internationaal bekend natuurbeschermer, legt in deze aflevering de vinger op de zere plek van natuurbescherming. De overheid waant zich oppermachtig en de natuurbeschermingsorganisaties staan erbij en kijken ernaar. Anthonie spreekt in deze aflevering met Frans over zijn verwondering, zijn rol bij het ontstaan van de Habitatrichtlijn en zijn ervaringen met bestuursrecht en overheden rondom Natura 2000. We bespreken een aantal veelgehoorde misvattingen over Natura 2000 en ontdekken dat Nederland niet ‘op slot’ zit vanwege Natura 2000 maar vanwege de Nederlandse uitleg van de Vogel- en Habitatrichtlijn.

Een eeuw geleden waren ze net zo populair als de Marken Wadden nu zijn: de duinen van Voorne. Toch raakte het rijkste duingebied van Nederland vergeten. Hoe kan dat? Rolf Roos, bioloog en ondernemer, diepte de fascinerende rijkdom en geschiedenis van de duinen van Voorne weer op en maakte er samen met anderen een boek over. In deze aflevering spreekt Anthonie met Rolf over die vergeten natuurparel aan de skyline van Rijnmond. Wat maakt het gebied zo divers en rijk aan natuur? Hoe kon het duin zo bebost raken? En wat was de rol van grootgrondbezitters en havenbaronnen? Na 35 jaar duinonderzoek heeft Rolf ontdekt: het duinlandschap wordt altijd geregeerd door de economie. De duinen van Voorne zijn daarvan een perfecte illustratie. We duiken in deze aflevering ook in de unieke flora en fauna van het gebied. Het blijkt verweven met tal van intrigerende verhalen. Ook spoort Rolf natuurbeheerders aan om de duinen van Voorne eindelijk eens als één geheel van natuur, cultuurhistorie en landschap te bekijken. En om onderzoek en monitoring te herwaarderen en openbaar te publiceren. Heeft het rijkste duin van Nederland, onder de rook van Rotterdam, toekomst?

Er wordt heel wat gemaaid, geschoffeld en gesnoeid in ons openbaar groen. Tegelijkertijd is er een roep vanuit de samenleving dat het natuurvriendelijker moet. Wat vinden groenbeheerders daar zelf van? En hoe wordt het groenbeheer toekomstbestendig? Daarover spreekt Anthonie in deze aflevering met Henri Schuurman, algemeen directeur bij Sight Landscaping, een landelijk opererend groenbedrijf. Henri ziet een groensector die in een veranderende wereld een andere rol krijgt: niet alleen uitvoeren van beheer, maar ook uitleggen wat er gebeurt en waarom dat nodig is. Dat vraagt een andere samenwerking met opdrachtgevers. Groenbeheerders zelf moeten anders opgeleid worden en bijvoorbeeld veel meer oog krijgen voor ecologie. En dan is er nog de altijddurende strijd tegen de natuur in, is dat nog wel overal nodig? Zeker nu de arbeidstekorten stijgen? Henri heeft er een duidelijk antwoord op. Tenslotte deelt Anthonie in deze aflevering een leuk nieuwtje over Toekomst voor Natuur.

De meeste biodiversiteit zit in de bodem. Toch zijn bodems nog altijd vogelvrij. Daar komt verandering in, want de Europese Commissie lanceerde deze zomer een wetsvoorstel die bodems moet gaan beschermen. Wat staat er in het wetsvoorstel? En waarom is dat zo hard nodig? Anthonie praat daarover met Liesje Mommer, hoogleraar Ondergrondse Ecologie aan Wageningen Universiteit. Liesje doet baanbrekend onderzoek aan bodembiodiversiteit, bijvoorbeeld naar de ruilhandel tussen plantenwortels en mycorrhizaschimmels. Een boeiende, mysterieuze wereld waarin nog veel valt te ontdekken. We bespreken in deze aflevering ook wat wetenschappers vinden van de EU Soil Monitoring Law. Waarom moet het een tandje ambitieuzer? En hoe kan deze wet in de praktijk gaan uitpakken?

In twee maanden tijd verdween 80% van de grote sterns in Noordwest-Europa. Dood, slachtoffer van de voortrazende vogelgriep. Maar er gebeurde iets interessants: er kwamen nieuwe grote sterns voor terug. Hoe kan dat? En waarom gebeurt dat bij andere vogelsoorten niet? In deze aflevering spreekt Anthonie met Mardik Leopold, marien bioloog en onderzoeker bij Wageningen Marine Research over de desastreuze effecten van vogelgriep. Hoe staat het er nu voor met vogelgriep en besmetten wilde vogels kippen of andersom? En waarom wordt door vogelgriep getroffen pluimvee geruimd maar wilde vogels niet altijd? Ook gaan we in op de druk van de mens op het ecosysteem van de Waddenzee en de Noordzee. Mardik ontdekte dat hoe meer je naar een bepaalde soort kijkt, hoe duidelijker het wordt: het zijn allemaal individuen met eigen hebbelijkheden en onhebbelijkheden.

Vrijwilligerswerk voor natuur zit in de lift, terwijl er elders steeds minder vrijwilligerswerk wordt gedaan. Hoe komt dat? Wat is het geheim van vrijwillige natuurbescherming? Daarover spreekt Anthonie in deze aflevering met Jaap Graveland, boegbeeld bij de Natuur- en Vogelwerkgroep Krimpenerwaard en informatiespecialist Natuur bij Rijkswaterstaat. Mensen zetten zich op verschillende manieren in voor natuur: als teller, verteller of hersteller. De berichtgeving over biodiversiteit die onder druk staat en zeker de insectensterfte heeft er de laatste jaren aan bijgedragen dat meer mensen zich vrijwillig inzetten voor natuur. Daarnaast speelt het gebruik van gadgets voor natuurmonitoring ook een rol. Een belangrijke vraag is wel: hoe word je als vrijwilliger serieus genomen? En hoe betrek je jongeren bij vrijwilligerswerk in de natuur?

Eigenlijk wilde hij botanicus worden, maar Auke van der Woud werd een gerenommeerd architectuurhistoricus die zich al 40 jaar bezighoudt met het ontstaan van het moderne Nederland. De laatste jaren is hij erg met de veranderingen in het landschap bezig. Hij schreef er diverse prijswinnende boeken over. In deze aflevering spreekt Anthonie met Auke over de ruimtelijke ontwikkeling van Nederland sinds 1800. Tot 1850 was Nederland een leeg land, maar vanaf 1850 komen allerlei ontwikkelingen in stroomversnelling. Hoe komt dat? En welke gevolgen hebben ze voor onze landschappen? Nederland staat nu opnieuw voor grote ruimtelijke uitdagingen. Kunnen we leren van de geschiedenis? We staan stil bij de ambivalentie rondom natuurbeheer, wildernis en bordjes bij natuurgebieden. En spreken over nostalgie naar 1950 die niet helpt om de uitdagingen van nu op te lossen en natuur te herstellen. We spreken ook over Sicco Mansholt, de veranderingen in de landbouw en waarom altijd maar weer geld de drijvende factor is (en het voorkomen van honger de smoes). En die revolutie? Die heeft kritische massa nodig!

Hoe kan het dat planten en dieren aangepast lijken op de plek waar ze voorkomen? Die vraag houdt lange tijd allerlei wetenschappers bezig. Charles Darwin is in de 19e eeuw de eerste die met een sluitend antwoord komt, overigens gelijktijdig met Alfred Russel Wallace. In deze aflevering duikt Anthonie met Norbert Peeters, botanisch filosoof, in het werk van Charles Darwin. Na zijn formerende reis met de Beagle ontdekt Darwin concepten als natuurlijke selectie, variatie en de strijd om het bestaan die tot op de dag van vandaag een belangrijke rol spelen in de ecologie. Hoe kwam Darwin tot deze inzichten? Welke rol speelden Linnaeus en Von Humboldt daarbij? En wat betekenen deze inzichten voor nu? Ook staan we stil bij de talloze veldexperimenten die Darwin deed en zijn belangrijke bijdrage aan het onderzoek aan planten en hun bestuivers.

Wil je meer weten over Darwin en zijn betekenis voor de ecologie? Norbert geeft verschillende leestips:

Onze manier van samenleven is fundamenteel aan het veranderen en dat leidt tot onzekerheid. Klimaatverandering, landbouw, wonen en biodiversiteitsverlies: het moet allemaal tegelijkertijd aangepakt worden. Zonder dat er voldoende duidelijkheid is over doel en richting Hoe moeten we daarmee omgaan? En hoe zorgen we ervoor dat we niemand ‘achterlaten’? Daarover spreekt Anthonie in deze aflevering met Kim Putters, voorzitter van de Sociaal Economische Raad (SER) en hoogleraar brede welvaart aan de Tilburg University. We spreken over de polders van de Alblasserwaard en de polder van de SER. Wat betekenen ze voor Kim? En welke rol speelt de SER in het oplossen van de grote maatschappelijke uitdagingen van deze tijd? In de landbouwtransitie ziet Kim dat er te weinig aandacht is voor de sociale kant. Hoe brengen we dat weer terug? Ook spreken we over brede welvaart en de belangrijke rol die voor jongeren is weggelegd in de toekomst voor Nederland.

Wilde flora is voortdurend in verandering. De Flora Batava, uitgegeven tussen 1800 en 1934, laat dat als geen ander zien. Dit monumentale boekwerk is in juni 2023 heruitgegeven. In deze aflevering spreekt Anthonie met de twee hoofdredacteuren van de heruitgave van de Flora Batava, Esther van Gelder en Norbert Peeters. Esther werkt als conservator oude drukken bij de Koninklijke Bibliotheek en Norbert is botanisch filosoof. In deze aflevering duiken we in de ontstaangeschiedenis van de Flora Batava: waarom kwam dit boekwerk van 28 delen er? Wat staat erin en wat vertelt ons dat nu? En welke veranderingen in de wilde flora worden er vastgelegd? We stoffen oude gebruiken van wilde planten af en ontdekken dat ze verrassend actueel zijn voor onze tijd. Kan de nationale boekencollectie ons helpen om een nieuwe balans te vinden tussen mens en natuur?

We willen met zo min mogelijk inspanning nét de doelen halen voor Natura 2000. Dat werkt niet, aldus Roy van Grunsven, ecoloog en onderzoeker bij De Vlinderstichting. In deze aflevering spreekt Anthonie met Roy over de natuurdoelanalyses die de provincies momenteel opstellen voor stikstofgevoelige natuur. Samen met andere experts beoordeelt Roy voor de Ecologische Autoriteit een aantal van die natuurdoelanalyses. Waarom zijn natuurdoelanalyses nodig? En hoe gaat dat in zijn werk? Roy geeft een uniek kijkje achter de schermen van zijn werk voor de Ecologische Autoriteit. Hij komt verrassende dingen tegen. We spreken over veelvoorkomende knelpunten in Natura 2000-gebieden, de verschillen tussen hoog en laag Nederland en onverwacht herstel in zijn favoriete natuur. Tenslotte duiken we ook nog even in een volgend actueel thema: de waterkwaliteit en de rol die libellen daarbij spelen.

Jong de natuur ontdekken verrijkt je levenslang. Maar hoe kom je zover? En waarom zou je? In deze aflevering spreekt Anthonie daarover met twee jonge ervaringsdeskundigen, Jade Kandelaar en Rick Buesink, beide actief voor de JNM - Jongeren in de natuur. We bespreken wat ervoor nodig is om jongeren de natuur in te krijgen, hoe de JNM dat aanpakt en hoe dat verschilt van andere organisaties. Wat brengt het Jade en Rick om zich jarenlang voor een jeugdbond in te zetten en hoe zit het met baankansen? Naar aanleiding van de leestips van Jade en Rick komen we op een belangrijk punt: hoe zien zij de toekomst voor natuur? Is er wel toekomst? Hun reacties zijn zowel ontnuchterend als tot nadenken stemmend.

Normaal interviewt hij Vlaamse politici, maar hij werd gegrepen door de schoonheid van natuur en ging op safari in eigen land. Journalist Paul Cobbaert maakte daarover ‘Wild land’, een boek waarin hij ons in woord en beeld de terugkeer van wilde dieren voorspiegelt. Anthonie spreekt in deze aflevering met Paul over het verleden, heden en toekomst van natuur in België. Je hoort hoe een wolvenpaar de prille monarchie in België een impuls gaf, hoe de IJzermonding niet alleen de Duitse opmars in de Eerste Wereldoorlog stuitte maar decennia later ook bepalend was voor het succes van de natuurbescherming in België. En hoe verdwenen wilde dieren en waarom keren ze weer terug? Als journalist ging Paul op pad met tal van experts en in het boek én deze podcastaflevering tekent hij de verhalen en inzichten op. Ze monden uit in drie sleutelfactoren voor herstel.

Bos vormt voor veel mensen hét symbool voor natuur. Maar wat is het verhaal van onze bossen? En wat willen we met het bos? De bossenstrategie schetst daarvoor een perspectief. Over de waarde van bossen, de aanleg van nieuw bos en de dilemma’s van bosbeheer spreekt Anthonie in deze aflevering met Wouter Delforterie, bosecoloog bij de provincie Gelderland. Er moet 37.000 hectare nieuw bos aangelegd zijn in 2030. Waarom is dat nodig? En is er wel plek voor dat bos? Welke rol spelen de gebiedsprocessen hierin? Maar voordat we de inhoud induiken, luisteren we naar klank van het bos met een sprankelende opname van Henk Meeuwsen. We spreken over de traagheid van bos, de geruststellende gedachte die daarvan uitgaat, maar ook over de stand van natuur in bossen. En welke dilemma’s brengen herten op de Veluwe voor de bosontwikkeling? Tenslotte vertelt Wouter over bosamnesie en vergeten bossen van de rijkere delen van Gelderland. Ze bieden inspiratie voor het nieuwe bosbeleid.

Het agrarisch onderwijs is volledig gericht op productie en efficiëntie. In onze veranderende wereld worden andere waarden, zoals landschap en natuur, echter steeds belangrijker. Hoe landen die in het agrarisch onderwijs? En waarom gaat dat toch zo moeizaam? Anthonie spreekt hierover met Eline Schothorst, een ervaringsdeskundige pur sang als docent landschap en agrarisch natuurbeheer aan de Aeres MBO Dronten Warmonderhof. Eline groeide op in Brazilië, het Verenigd Koninkrijk en België en brengt daarom een internationale kijk op landbouw en natuur. Wat maakt zij mee op in haar klas in deze turbulente tijd voor landbouw en natuur? En hoe krijgt ze studenten geïnteresseerd in ecologie en natuurlijke processen? Waar liggen de uitdagingen in het agrarisch onderwijs en hoe pakken we dat aan? Een verhaal over geworteld zijn, kennisoverdracht en moed houden. Over hoe natuur weer in het hart en leven van jonge mensen komt.

Hij was geniaal, reisde over de wereld en ontdekte de samenhang in de natuur: Alexander von Humboldt. Wat maakt hem zo populair en invloedrijk? En waarom hebben we het nog steeds over hem? In deze tweede aflevering in de serie ‘Grondleggers van de ecologie’ duikt Anthonie met botanisch filosoof Norbert Peeters in de wereld van rockster-ecoloog Alexander von Humboldt. We ontdekken wat Humboldt van Hollanders en Brabanders vond toen hij samen met zijn vriend Georg Forster op de Dam in Amsterdam onderzoek deed.

Maar het blijft niet bij de een omzwerving langs de Rijn. Na een periode in Jena, waar Humboldt beïnvloed wordt door de filosofen Immanuel Kant en Johann Wolfgang von Goethe, gaat Alexander op reis naar Zuid-Amerika. Zijn voornaamste doel is om het vraagstuk van de plaatsloosheid van planten te beantwoorden. Hij maakt bijzondere dingen mee en doet bizarre experimenten. Waarom gaat hij bijvoorbeeld op bezoek bij een papagaai? En waarom is hij zo vervelend tijdens de beklimming van de Chimborazo? En wat ontdekt hij op die vulkaan?

Humboldt wil wel op basis van natuurwetten en metingen iets zeggen over de verspreiding van plantensoorten. Dat lukt hem maar ten dele, omdat hij bepaalde concepten gewoonweg nog niet tot zijn beschikking heeft. De belangrijkste daarvan is de strijd om het bestaan. Hij legt de nadruk op harmonie in de natuur, niet op strijd en rept met geen woord over uitsterven. Humboldt is wel één van de eersten die de nadruk legt op de verwoestende effecten van de mens op natuur. Gek genoeg draagt Humboldt door zijn ontdekkingen er ook aan bij. Hij geeft de sleutel voor de grote plantverhuizingen die na hem een grote vlucht nemen in het kolonialisme van Europese landen.

Met zijn lyrische beschrijvingen van de wildernis heeft Alexander von Humboldt wereldwijd mensen geïnspireerd en bijgedragen aan het ontstaan van de wereldwijde natuurbescherming.

Wil je meer lezen over en van Alexander von Humboldt? Norbert tipt de volgende boeken:

Geluid kan je weer helemaal terugbrengen in een bepaald moment. De welluidende zang van een merel na een lange winter markeert de overgang naar de lente. Of het 'sriieee' van gierzwaluwen brengt je terug naar een zwoele zomeravond. Geluid vormt een krachtig element van onze natuurbeleving. In deze aflevering spreekt Anthonie daarover met Henk Meeuwsen, al 25 jaar recorder van natuurgeluiden en bekend van diverse natuurfilms en zijn app Bird Sounds Europe. Henk vertelt hoe hij op zijn 16e geraakt werd door vogelzang en hoe natuurgeluiden hem sindsdien niet meer losgelaten hebben. Wat betekent geluid voor Henk’s natuurbeleving en hoe gaat hij te werk bij het opnemen van geluid? Paradijselijke natuurervaringen zijn voor Henk van levensbelang. Maar door de alomtegenwoordigheid van vliegtuigen, verkeer en andere menselijke verstoring is puur natuurgeluid steeds moeilijker op te nemen. Je hoort hoe een vulkaanuitbarsting hielp om iets van het paradijselijke terug te krijgen. In deze aflevering komen zes favoriete geluidsopnamen van Henk aan de orde. Bij elke opname vertelt Henk het bijzondere verhaal achter de opname. Hieronder staan de fragmenten met hun starttijd in de aflevering en de opnamelocatie weergegeven.

21:11 Groene specht – Wageningen Noordwest

24:10 Zanglijster – Kroondomein het Loo

31:58 Nachtegaal – Haagsteeg Wageningen

42:40 Korhoenders – Zweden

49:31 Wielewaal – Caniac-du-Causse

57:25 Grijze wouw – Causses du Quercy

Tenslotte spreken we over toekomst voor natuur. Mensen zijn te gast in de natuur, vindt Henk en dat hebben we behoorlijk verknald. Eigenlijk moeten wij in relatietherapie met de natuur. Wat kunnen wij als mensheid nog zeggen op dat moment?

Henk tipt de luisteraars om een leesmoment in te wisselen voor een tochtje door de natuur. Ga eens kijken, luisteren en voelen. Van harte aanbevolen!

Er komt nieuwe natuurwetgeving uit Europa aan. In juni 2022 presenteerde de Europese Commissie de EU Nature Restoration Law, de Europese natuurherstelwet. Wat houden de plannen in? Wat betekenen ze voor de lidstaten en voor natuurherstel? In deze aflevering spreekt Anthonie met Kris Decleer, onderzoeker landschapsecologie en natuurbehoud bij het Instituut voor Natuur en Bosonderzoek (INBO) in Vlaanderen. Je zou zeggen, we hebben de Vogel- en Habitatrichtlijn dus natuur in Europa is voldoende beschermd. Maar dat blijkt iets genuanceerder te liggen. Veel beschermde gebieden en soorten verkeren in een ongunstige staat. Bovendien ligt de focus in de Vogel- en Habitatrichtlijn op natuurgebieden en is natuur buiten de beschermde gebieden weinig beschermd. De voorgestelde natuurherstelwet gaat hier verandering in aanbrengen. Kris praat je bij over alle ‘ins en outs’, de doelen en het tijdspad. En er is meer nieuws: vanaf 2026 gaat minstens 10% van de Europese begroting verplicht aan biodiversiteit besteed worden. De economische return van deze investeringen is berekend op 8-38x. Gaat de Europese natuurherstelwet nu eindelijk het verschil maken voor natuur en landschap?

Deze aflevering is eind 2022 opgenomen. Als er gesproken wordt over dit jaar is dat dus 2022 en volgend jaar is 2023.

Kris heeft geen leestip, maar een andere tip: ga naar buiten en verwonder je over de fantastische natuur!

Wie waren de eerste ecologen? En beïnvloedt hun werk onze huidige kijk op natuur? Om die vragen te beantwoorden maken we in Toekomst voor Natuur een kleine serie over ‘Grondleggers van de ecologie’. Anthonie maakt deze serie samen met Norbert Peeters, botanisch filosoof. In deze eerste aflevering van de serie behandelen we Carl Linnaeus (1707-1778), een Zweeds arts, botanicus, zoöloog en geoloog. Linnaeus is bekend vanwege zijn rangschikking van de natuur. Minder bekend is dat hij de basis legde voor de economie van de natuur, een voorloper van ons begrip ecologie. We bespreken in deze aflevering het werk van Linnaeus als taxonoom, botanicus en ecoloog aan de hand van zijn werken Sytema Naturae, Oeconomia Naturae en Politia Naturae. Als we Linnaeus introduceren als ecoloog, bespreken we ook Linnaeus’ inspiratiebronnen. We staan uitgebreid stil bij de betekenis van Linnaeus voor onze tijd en ook bij zijn nalatenschap. Het gedachtegoed van Linnaeus blijkt verrassend aanwezig in de 21e eeuw.

Bever, otter, vos, wolf: ze maakten allemaal een spectaculaire comeback in België in de afgelopen twintig jaar. Hoe is dat mogelijk? En zijn wij klaar voor het samenleven met deze dieren? Daarover spreekt Anthonie in deze aflevering met Diemer Vercayie, bioloog, filosoof en zoogdierexpert bij Natuurpunt. Het samenleven met wilde dieren gaat volgens Diemer niet zonder slag of stoot. Het kost tijd, maatregelen en bovenal een ‘mentale klik’. Maar we kunnen het leren en moeten als samenleving degenen die schade of hinder ondervinden vooral steunen. Diemer vertelt over de succesvolle aanpak van het Wolf Fencing Team Belgium, die ertoe leidt dat mensen leren om samen te leven met de wolf. Tegelijkertijd is er in het debat rond de wolf een opmerkelijke ontwikkeling gaande, die lijkt op een opleving van het Roodkapje-syndroom. Hoe moeten we dat plaatsen en daarmee omgaan? En gaat beheerjacht op wolven helpen om schade te voorkomen? Tenslotte spreken we ook over de toekomstvisie voor natuur in Vlaanderen, natuur in het hart. Diemer stipt en passant een grote communicatiefout van natuurorganisaties aan.

In deze laatste aflevering van 2022 blikken we terug op een roerig jaar voor de agrarische sector en kijken we vooruit naar 2023. Wordt dat een kanteljaar voor de landbouw? Anthonie spreekt met Heleen Lansink, boerin op de Melktapperij in St. Isidorushoeve en Ron Methorst, lector Omgevingsinclusief ondernemen aan de Aeres Hogeschool in Dronten. Hoe hebben Heleen en Ron het afgelopen jaar beleefd? Hoe is het om in deze uitdagende tijd de boeren en boerinnen van de toekomst op te leiden? En om een agrarisch bedrijf draaiende te houden terwijl de crises over elkaar heen buitelen? We spreken over heel blijven in de transitie, als mens, over het landbouwakkoord en de rol van vrouwen die groot is, maar nog veel meer benut zou kunnen worden.

Buiten natuurgebieden lijkt natuur vogelvrij. En bovendien: pas wanneer een leefgebied of soort bedreigd is, onderneemt de overheid actie. Hoe keren we dat tij? In deze aflevering spreekt Anthonie daarover met Jessica den Outer, milieujurist en VN-expert in rechten voor natuur. Jessica deelt wereldwijde voorbeelden van een succesvolle aanpak van natuurbescherming door het verlenen van rechten aan rivieren, wetlands en andere gebieden. Welk probleem lost dat op? En is het voldoende om tot ander, minder destructief menselijk gedrag te komen? En waar ligt de grens voor juridisering van natuur? We bespreken ook hoe het ervoor staat met initiatieven in Europa. Kunnen rechten voor natuur in Nederland de verbreding van snelweg A27 bij Amelisweerd nog keren?

September 1962. Wetenschapper en bestsellerauteur Rachel Carson publiceert haar boek Silent Spring. Ze stelt de verwoestende invloed van de mens op de levende wereld aan de kaak. Het boek slaat in als een bom. Carson wordt zwartgemaakt en aangeklaagd door fabrikanten van bestrijdingsmiddelen en de overheid. Maar ze blijft rustig en heeft de feiten aan haar zijde. Ze krijgt gelijk, ook bij het grote publiek. Wie was Carson? En waarom schreef ze Silent Spring? Daarover spreekt Anthonie in deze aflevering met Medard Hilhorst, docent ethiek aan de Erasmus Universiteit en Erasmus MC en schrijver van het boek ‘Rachel Carson op de bres voor de aarde’. Je hoort in deze aflevering wat de kern is van Silent Spring, hoe bijzonder de taal van Carson was, hoe op Silent Spring gereageerd werd en wat de uitwerking van het boek was. Ook kijken we naar de huidige tijd: wat zou Carson daarvan vinden als ze in 2022 zou rondlopen? En welke keuzes kunnen we nu maken om een nieuwe catastrofe te voorkomen?

In deze aflevering blikt ‘vogelveteraan’ Gerard Ouweneel (1937) terug op 72 jaar vogelaarsbestaan. In 1950 begon zijn avontuur op het welhaast mythische vogeleiland de Beer ter hoogte van Hoek van Holland. Al snel verdween dat natuurgebied in de vaart der volkeren van de Rotterdamse haven. Gerard zwierf verder en kwam onderweg veel bijzondere vogels én vogelaars tegen. Hij blikt terug op zijn tijd bij Vogelbescherming Nederland als redactielid van het tijdschrift de Lepelaar, een stormachtige periode in het bestaan van Vogelbescherming. En Anthonie spreekt met Gerard over de verdere opkomst van wettelijke natuurbescherming in Nederland. Over het vogelaarsbestaan schreef Gerard talloze boeken en in deze aflevering doet hij met enkele smeuïge verhalen nog een duit in het zakje. Alle ontwikkelingen overziend is Gerard toch wel somber over de toekomst. Wanneer stopt de vogelgriep? En blijven de trekvogels komen?

Zijn onze bossen bestand tegen klimaatverandering? En tegen onze energiehonger? De 21e eeuw is misschien wel de eeuw van het bos, maar er komt ontegenzeggelijk veel op onze bossen af. Daarover spreekt Anthonie met Luc de Keersmaeker, onderzoeker en bosecoloog bij het INBO - Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek in Vlaanderen. We spreken over de historie van het bosbeheer, de vele verwachtingen die wij hebben van onze bossen, de uitdagingen voor bossen in de 21e eeuw en we staan uitgebreid stil bij klimaatbestendig bosbeheer. Moeten we zuidelijke soorten aanplanten of juist niet? En wat te denken van alle boomplantacties in de strijd tegen klimaatverandering? Mocht klimaatverandering je erg bezighouden dan heeft Luc een belangrijke boodschap voor je: bossen hebben de tijd. De vraag is: gunnen wij het bos de tijd?

Onze cultuurlandschappen zijn in de afgelopen anderhalve eeuw ingrijpend veranderd. Of, zoals onze gast het zegt: “het landschap is naar de kloten”. Hoe is dat zo gekomen? En hoe maken we onze cultuurlandschappen weer mooi? Hierover spreekt Anthonie met Jaap Dirkmaat, directeur van Vereniging Nederlands Cultuurlandschap en al decennialang natuurbeschermer. Jaap onderscheidt twee aderlatingen van onze landschappen, de eerste toen oernatuur werd omgezet in landbouwgrond en de tweede bij de ruilverkavelingen in de vorige eeuw. We bespreken wat er sinds de ruilverkavelingen is veranderd, welke rol de overheid daarin speelde en hoe we weer rijke cultuurlandschappen kunnen krijgen. Maatschappelijke en politieke ontwikkelingen blijken  behoorlijk bepalend voor of dat lukt. Jaap pleit ervoor om niet wéér in de pilotfase te blijven hangen, maar nu eindelijk werk te maken van grootschalig landschapsherstel, in moderne stijl. Het kán! Natuurlijk komt de wolf ook ter sprake. We verdienen de wolf in Nederland niet, aldus Jaap.

Stikstof blijft de gemoederen bezighouden. Het is een essentiële voedingsstof voor de groei van organismen, maar de overmaat waar we in de Lage landen decennialang mee te kampen hebben heeft grote gevolgen voor bodems en natuur. Anthonie spreekt daarover met Franciska de Vries, professor Earth surface sciences aan de Universiteit van Amsterdam, en Michiel Wallis de Vries, onderzoeker bij De Vlinderstichting en tot voor kort buitengewoon hoogleraar Ecologie en bescherming van insecten aan de Wageningen Universiteit. We bespreken wat nu eigenlijk het probleem is met stikstof, hoe dat doorwerkt op bodemprocessen en welke gevolgen de overmaat aan stikstof heeft voor biodiversiteit. Franciska ontrafelt met ons een aantal mythes rondom stikstof, “gouwe ouwes”, maar ook hippe nieuwkomers. Michiel legt uit hoe de stikstofindicator voor vlinders werkt en wat we daaruit kunnen aflezen. En we constateren dat het voor het debat hoognodig is dat de loopgraven verlaten worden, we elkaar opzoeken en echt met elkaar spreken. De rol van de overheid komt ook nog langs, want hoe gaan we verder? Dit gesprek is opgenomen vóór het verschijnen van het advies van Johan Remkes.

Het is kurkdroog in Europa voor de vierde keer in vijf jaar tijd. Het contrast met 2021 kan niet groter, toen overstromingen grote schade aanrichten. Water speelt een grote, veerkrachtige rol in onze landschappen en natuurfilmer Arthur de Bruin brengt dat prachtig in beeld in zijn nieuwe film Nederland onder water. Anthonie spreekt met Arthur over zijn fascinatie voor onderwaternatuur, de totstandkoming van zijn film en het waterbeleid in Nederland. We spreken over de barrières die onderwaterdieren tegenkomen en de vernuftigheid van onderwaterdieren om hiermee om te gaan. Is waterrecreatie een probleem? En hoe komt het dat er meer neerslag valt, maar droger wordt in Nederland? Arthur pleit voor kathedraaldenken, met verbeeldingskracht 100 jaar vooruit kijken. We eindigen met tips om droogte tegen te gaan en zelf onderwaternatuur te beleven.

Zestig jaar geleden startte het Europese landbouwbeleid, in 1962. Het bracht enorme veranderingen teweeg in de landbouw en in de samenleving. Hoe heeft het Gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) zich in de afgelopen decennia ontwikkeld? Hoe ziet het landbouwbeleid er nu uit? Welke speelruimte hebben lidstaten? En zit er ambitie in? Anthonie spreekt hierover met Sarah Westenburg, strategisch adviseur bij Boerennatuur en goed ingevoerd op het dossier. Na zestig jaar blijkt het GLB nog altijd van grote invloed, maar ook complex en verweven met talloze andere beleidsterreinen. Je hoort wat er verandert als op 1 januari 2023 het nieuwe stelsel ingaat, voor zover dat voor Nederland nu bekend is. Omdat Europa met talloze uitdagingen geconfronteerd wordt, staan we ook stil bij de mogelijke gevolgen van Oekraïne als EU-kandidaatslid. We eindigen met een oproep van Sarah voor voedselbeleid en een pleidooi om bestaande kennis beter te benutten. Daarvoor tipt Sarah de volgende rapporten uit de (soms niet zo) oude doos:

Metingen en cijfers spelen een belangrijke rol in onze maatschappij. Ook in de natuur wordt er volop gemonitord en daarom duiken we in deze aflevering in de rol van data en monitoring in natuurbeleid en natuurbeheer. Anthonie spreekt met Chris van Swaay, Europees vlinderexpert, projectleider bij De Vlinderstichting en sinds 1989 grondlegger van het meetnet vlinders. Je hoort wat een dienstweigering ‘in de oude tijd’ teweeg kan brengen, hoe Staatsbosbeheer toen over vlinders dacht en hoe de dagvlinderfauna in Nederland in drie decennia drastisch veranderde. We spreken over het belang van langjarige, gestructureerde tellingen, veldervaring en de risico’s van big data. Natuurlijk komen er ook verhalen langs over vroeger en hoor je welke veranderingen er zich in Europa afspelen op vlindergebied en hoe het beleid daarop in kan spelen. En is de natuur op heideterreinen op de droge zandgronden in Nederland nog wel te redden?

Je zou deze aflevering kunnen samenvatten als een omgevallen boekenkast met allemaal inspirerende natuurboeken. Anthonie spreekt met Bart Wessels over het uitgeven van natuurboeken en de rol die boeken spelen bij natuurbeleving en – bescherming. Bart is boekenliefhebber, vogelaar en directeur van de KNNV Uitgeverij. We spreken over de toename van het verschijnen van goede natuurboeken en de rol van corona daarin, hoe een goed boek tot stand komt en de invloed van boeken op natuurbeleving. Ook duiken we de geschiedenis in en daar ontdekken we dat sommige boeken zeer invloedrijk zijn geweest. En natuurlijk krijg je talloze gouden tips van Bart over boeken die je echt gelezen moet hebben. Hieronder staan ze allemaal vermeld.

De leestips van Bart Wessels:

Hoe zit de natuurbescherming in België en met name Vlaanderen in elkaar? Welke onderwerpen spelen er en wat kunnen we in Nederland leren van de Vlaamse aanpak? Anthonie spreekt hierover met Annelies Jacobs, bioloog en wetenschappelijk medewerker van Natuurpunt. Annelies is bovendien fervent liefhebber van wilde planten en speurde in 2021 een jaar lang heel België af naar wilde planten. Als een echte plantendetective zocht ze op oude kaarten en in vergeten publicaties naar oude vindplaatsen van zeldzame plantensoorten. Wat deed dit speurwerk met Annelies? In deze aflevering spreken we ook over schuivende referentiebeelden (shifting baselines) en waarom het belangrijk is om het daarover te hebben in het natuurbeheer.

De maatschappelijke reuring over de stikstofplannen van het kabinet Rutte 4 is groot. Waarom is stikstof zo’n probleem en hoe pakt de overheid dat aan? Anthonie spreekt hierover met Christianne van der Wal, minister voor Natuur en Stikstof. We bespreken de roerige tijd die de minister doormaakt, hoe ze tot haar beleid gekomen is en wat daar de gevolgen van zijn. Waarom worden biologische en natuurinclusieve boeren niet uitgezonderd van de plannen? En zijn de sociale gevolgen van het beleid wel voldoende in beeld? Ook staan we stil bij het huidige natuurbeleid: was de decentralisatie wel een goed idee en hoe kan het beleid verbeteren? We eindigen met de blik op de toekomst: dat het zoeken naar balans tussen economie en ecologie, met alle gevolgen van dien, nog een hele opgave is. Maar Christianne van der Wal gaat ervoor.

Buiten is geluk te vinden. Als je goed observeert, kom je op veel plekken sporen van dieren tegen. Wat gebeurt er met je als je door de ogen van dieren naar je omgeving kijkt? Anthonie spreekt hierover met Aaldrik Pot, spoorzoeker, schrijver en provinciaal adviseur bij Staatsbosbeheer in Noord-Nederland. Waar moet je beginnen als je naar diersporen op zoek wilt? En hoe brengt je dat geluk? We spreken ook over de filosoof Arne Naess, over een diepe verbondenheid met natuur, over houtkap en natuurlijk over boeken.