Na początku był lipiec

Właśnie rozpoczynał się okres, który miał przejść do historii jako "karnawał Solidarności" i zwrócić na Polskę oczy świata. To wszystko nie było by możliwe bez przykładu, który przyszedł z Lubelszczyzny, gdzie robotnicy jako pierwsi masowo upomnieli sie o swoje prawa. Nie wolno nam zapomnieć, że Sierpień '80 nie zrodził się w próżni. Na początku był lipiec. Lubelski Lipiec.

Tego dnia nastąpił pewien przełom, który był punktem zdobytym przez strajkujących. Otóż, ku wielkiemu zdziwieniu czytelników, w czwartkowym wydaniu "Sztandaru Młodych" opublikowano listę 21 postulatów gdańskich. Był to pierwszy ogólnopolski dziennik, który to uczynił - z całą pewnością za przyzwoleniem cenzury. Nie była to może "Trybuna Ludu", ale i tak liczył się sam fakt. Przeniknięcie postulatów robotniczych na łamy prasy było wydarzeniem bez precedensu w ówczesnych polskich warunkach.

W środę 27 sierpnia inne zakłady Lublina przyłączyły się do wyrazów solidarnoości ze strajkującymi na Wybrzeżu. Tak było między innymi w Fabryce Samochodów Ciężarowych, gdzie przygotowano specjalną petycję. Jakby tego było mało, protestowano już nie tylko w zakładach pracy. W Lublinie w kościele Świętego Ducha zorganizowano bowiem głodówkę w intencji strajkujących na Wybrzeżu.

26 sierpnia 1980 roku był w pewnym sensie jednym z najważniejszych dni społecznego buntu, który na dobre rozpoczął się od tak zwanego Lubelskiego Lipca, by w sierpniu dotrzeć na Wybrzeże i rozlać się po całym kraju. Właśnie we wtorek 26 sierpnia doszło do czegoś co można śmiało nazwać strajkowym sprzężeniem zwrotnym.

O godzinie 8.00 rano w Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego w Świdniku - gdzie jak pamiętamy wystartowały wydarzenia Lubelskiego Lipca - rozpoczął się dwugodzinny strajk solidarnościowy. Miał to być wyraz wsparcia dla tych, którzy protestują na Wybrzeżu.

W poniedziałek 25 sierpnia 1980 tak prasa centralna jak i lokalna żyła przede wszystkim ustaleniami IV Plenum KC PZPR, które odbyło się dzień wcześniej. "Trybuna Ludu" w artykule zatytułowanym "Nie ma sprawy pilniejszej" donosiła:

"Z trybuny IV Plenum Komitetu Centralnego padły ważkie i zobowiązujące całą partię stwierdzenia. Ujął je w słowa towarzysz Edward Gierek, mówiąc: 'Dokonujemy zasadniczego zwrotu w polityce partii i państwa, dostosowujemy ją do realiów dnia dzisiejszego. To dostosowanie do realiów dotyczy dziś nie tylko sfery gospodarki, a nawet nie głównie tej sfery'."

Z odważnej postawy robotników Świdnika, Lublina i innych miast regionu lubelskiego brano przykład i wyciągano wnioski. Wszystko oczywiście w towarzystwie stałego zalewu propagandy, sączącej się ze szpalt gazet, radiowej anteny i ekranu telewizora. Trybuna Ludu, 22 sierpnia 1980, artykuł o tytule "Mimo trudności - załogi realizują plan":

"W obecnej sytuacji społeczno-gospodarczej kraju najważniejszym zadaniem jest utrzymanie rytmicznej pracy zakładów przemysłowych, instytucji i służb komunalnych.Tylko w ten sposób bowiem - jak podkreśla się w wielu dyskusjach prowadzonych przez załogi robotnicze - możemy stworzyć warunki do spokojnego rozwiązywania trapiących nas problemów społecznych i ekonomicznych.

Co znajdziemy w gazetach z 21 sierpnia 1980 roku? Sprawdźmy. Trybuna Ludu, artykuł pod tytułem "Ceny przestojów":

"Od kilku dni mają miejsce zakłócenia lub przerwy w pracy portów i stoczni, przede wszystkim w Gdańsku i Gdyni, a także w Szczecinie. Ich załogi wysuwają postulaty dotyczące głównie płac i cen. Rzecz w tym, że stopień uwzględnienia tych w zasadzie słusznych postulatów będzie zależał od możliwości, a te z kolei limitowane stanem gospodarki. Wywód jest prosty: każda godzina i dzień zakłóceń w produkcji utrudniają możliwość zwiększenia płac, zaopatrzenia rynku, poprawy warunków socjalnych".

Prasa - oczywiście z inspiracji władz - przyjęła nowy ton i stara się przedstawić strajkujących jako inspirowanych przez Zachód wichrzycieli, którym zależy na upadku gospodarki. Ich działania zostają przedstawione teraz jako bezpośrednie niebezpieczeństwo dla bytu każdego z uczciwie pracujących obywateli. Wystarczy zerknąć do wydania "Głosu Wybrzeża" z 20 sierpnia 1980 roku:

"Ostatnie dwa dni przyniosły inne jeszcze symptomy zaostrzającego się kryzysu oraz wzmogły i tak przecież niemałą obawę o istotę tego co dzieje się wokół nas. Ograniczona jest lub – w nierzadkich wypadkach – wręcz gwałcona wolna wola obywateli. Ludzi pragnących opuścić nieczynne zakłady zatrzymuje się siłą. Pracownikom chcącym wykonywać swe normalne obowiązki na rzecz miasta dewastuje się sprzęt i narzędzia".

19 sierpnia 1980 roku (był to wtorek) na łamy większości gazet codziennych - czy to krajowych, czy lokalnych trafiła transkrypcja telewizyjnego przemówienia I sekretarza KC PZPR Edwarda Gierka, które wygłosił dzień wcześniej.

W poniedziałek 18 sierpnia 1980 roku było już jasne, że pomysł władzy na ukrycie społecznych niepokojów przez ogółem społeczeństwa poniósł spektakularną klęskę. Gierek liczył na to, że protesty społeczne przycichną, kiedy władza wykona kilka pojednawczych gestów. Sprawy zaszły jednak za daleko.

Próbą ratowania sytuacji było telewizyjne wystąpienie, w którym I sekretarz KC PZPR starał się udowodnić, że nadal panuje nad sytuacją i obiecywał poprawę losu zwykłych obywateli.

17 sierpnia 1980 roku przypadał w niedzielę. Pomiędzy tym dniem a czwartkiem 14 sierpnia wydarzyło się niezwykle dużo. Jak pamiętamy z naszego poprzedniego spotkania 14 sierpnia rozpoczał się kluczowy jeśli chodzi o sytuację na Wybrzeżu strajk w Stoczni Gdańskiej im. Lenina. Prasa - zakłamująca rzeczywistość przez większość okresu protestów latem 1980 roku - dzień później po rozpoczęciu strajku okupacyjnego w Gdańsku znów pisała oględnie. Trybuna Ludu straszyła inflacją:

"Potrzeba społecznej refleksji. Kraj nasz znajduje się w trudnej sytuacji gospodarczej. Istnieje ostra potrzeba społecznej refleksji i społecznej wyobraźni, dla której jeden może być tylko dobry punkt wyjścia: interes kraju. Ściśle z nim związany musi być interes własny, jednostkowy czy też zawodowy - nie może być z nim rozbieżny".

O ile za symbolicznie najistotniejszą datę wydarzeń Lubelskiego Lipca uznaje się początek strajku w świdnickim WSK 8 lipca, bądź kulminacyjny moment strajków 18 lipca, o tyle Sierpień '80 na dobre zaczął się 14 sierpnia, kiedy zastrajkowali pracownicy Stoczni Gdańskiej im. Lenina w Gdańsku. Podobnie jak strajk załogi komunikacji miejskiej w Warszawie, strajku w gdańskiej stoczni władze - nawet jeśli o tym marzyły - nie były w stanie przemilczeć. Płomień, który pojawił się najpierw na Lubelszczyźnie, przeniósł się teraz na Wybrzeże.

13 sierpnia 1980 roku prasa zagraniczna już na dobre rozpisywała się o napiętej sytuacji w Polsce. Paradoks sytuacji stał się niemal groteskowy - im bardziej dziennikarze zagraniczni dostrzegali problem, tym bardziej polska, kontrolowana przez partię prasa zasypywała czytelników artykułami dotyczącymi tematów zastępczych. Co więcej, temat polski zaczął już pojawiać się na pierwszych stronach znaczących europejskim pism.

Im bardziej narastało napięcie strajkowe w kraju - przypomnijmy, że od 11 sierpnia 1980 strajkowali już nawet pracownicy komunikacji miejskiej w Warszawie - tym bardziej prasa starała się przekonywać czytelników, że wszystko idzie zwykłym torem i planowo. Kurier Lubelski, 12 sierpnia 1980:

"W dalszym ciągu transportowcy pracują bardzo rytmicznie. Podczas minionego tygodnia w Lublinie i województwie lubelskim na rampach i bocznicach kolejowych załadowano tysiąc sześćset sześćdziesiąt jeden wagonów ponad czterdzieści dwa tysiące ton najprzeróżniejszych towarów wyprodukowanych przez nasze fabryki".

11 sierpnia 1980 roku Mieczysław Rakowski - dziennikarz "Polityki" i członek PZPR - zanotował w swoim dzienniku:

"Strajki trwają bez przerwy od 40 dni. Kierownictwo partii i rząd milczy. Gierek jest na Krymie, opala się. To wprost niewiarygodne. Tutaj z dnia na dzień pogłębia się kryzys polityczny, a ten wygrzewa się pod słońcem Południa".

Już nawet popierający oficjalnie tzw. linię partii zaczynali mieć wątpliwości, czy Gierek i jego ekipa są w stanie odwrócić bieg wydarzeń. Robotnicy najpierw na Lubelszczyźnie, potem w innych częściach kraju poczuli swoją siłę. Niepokój w Polsce wzrastał z dnia na dzień, tymczasem władza zakłamywała rzeczywistość i nie reagowała, licząc być może, że wakacyjny czas uśpi zapał protestujących.

10 sierpnia 1980 roku przypadał w niedzielę. Weekendowe wydanie "Kuriera Lubelskiego" donosiło między innymi o żniwach i sianokosach, o sukcesach istniejącego dopiero od półtora roku zespołu Vox, czy amerykańskim raporcie dotyczącym tego, co nas czeka w roku 2000. Dla podkreślenia rzekomo beztroskiego wakacyjnego klimatu wydania opublikowano nawet - pod hasłem "dwa łyki egzotyki" - zdjęcia skąpo ubranych kobiet w tropikalnej scenerii.

Rzeczywistość była jednak mniej sielankowa. Przez cały kraj przetaczały się juz w tym czasie strajki załóg w różnych zakładach pracy - i mniejszych i większych.

7 sierpnia 1980 roku w lubelskiej Lokomotywowni PKP wciąż trwały dyskusje pomiędzy załogą a władzami zakładu, dotyczące niespełnionych postulatów lipcowych. Jakby dla podkreślenia, że mimo opóźnień w realiacji tych ostatnich, tego dnia na łamach "Kuriera Lubelskiego" ukazał sie artykuł o tytule "Interesy załóg na celowniku". Oczywiście o samym strajku nie było tam ani słowa...

Czas opisać jeden z największych paradoksów wakacyjnych miesięcy roku 1980 w Polsce. Rodzime środki masowego przekazu starały się skrzętnie omijać temat robotniczych protestów. Tymczasem prasa po drugiej stronie żelaznej kurtyny pisała wiele o sytuacji polskiej. Wbrew temu, czego by sobie życzyła ekipa rządząca w Polsce, gazety zagraniczne szybko zauważyły wielki kryzys na naszym podwórku, którego emanacją były strajki na Lubelszczyźnia a potem w reszcie kraju.

Dziennikarz i partyjny aparatczyk, Mieczysław Rakowski 5 sierpnia 1980 roku zanotował swoje przemyślenia na temat lipcowych strajków na Lubelszczyźnie:

"Niezależnie od przyczyn powodujących pojawianie się robotniczych protestów, ich skutki dla wewnętrznego rozwoju Polski i jej pozycji w świecie są wysoce niekorzystne. Powinniśmy odpowiedzieć sobie na pytanie, dlaczego co pewien czas przodująca klasa społeczna łamie doktrynalne zasady, na których opiera się ludowe państwo socjalistyczne i występuje przeciwko swojej partii".

W wydaniu "Kuriera Lubelskiego" z 4 sierpnia 1980 roku czytamy, jak dzielnie z kryzysem gospodarczym walczy krajowa administracja, gotowa do wielu poświęceń:

"Nie ma żadnej przesady w twierdzeniu, iż zaostrzenie reżimu oszczędnościowego pomoże w usprawnieniu funcjonowania wielu ogniw administracji. Przerosty administracyjne w niektórych komórkach są niezwykle duże i mniejsza ilość urzędników usprawni ich pracę. Mniej ludzi, ale z większymi kompetencjami - oto niewątpliwie najsłuszniejszy kierunek tej reorganizacji".

Prasa - czy to lokalna, czy to krajowa programowo nie wspominała nic o strajkach, jeżeli już to tylko "między wierszami", na przemian strasząc i wskazując gospodarcze koszty niesubordynacji załóg.

W drugim numerze "Miesięcy" - pisma związkowego wydawanego przez Region Środkowo-Wschodni NSZZ „Solidarność” w Lublinie w roku 1981 znajdziemy liczne, choć krótkie relacje robotników ze strajków, które ogarnęły Lubelszczyznę w lipcu roku poprzedniego. Wśród nich na szczególną uwagę zasługują wypowiedzi Zdzisława Szpakowskiego, uczestnika strajku w lokomotywowni PKP a także człowieka, który zabiegał o stworzenie wówczas Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego:

"Dla mnie to nie tyle jest ważny sukces materialny. Dla mnie największy sukces to to. że nareszcie odważyliśmy się na Lubelszczyźnie coś zrobić. To jest ważne! Dla mnie moralnym zadowoleniem jest to, że naród lubelski odważył się stanąć kantem i uważam, że coś zacznie się robić więcej. Myśmy nie byli pierwsi, pierwsza była FSC, Świdnik byt pierwszy, dopiero później my... A następnego dnia dołączyły się inne służby: ruch, drogowa. RKS. służby łączności i wszystkie inne służby; przyszli i dokooptowali swoich przedstawicieli do tego Komitetu. Naprawdę byłem tym zaskoczony. Nie liczyłem, że aż taka będzie solidarność".

PB

Miesiąc zaczął się i skończył podobnie. Lokalna gazeta doniosła o kolejnej podwyżce - tym razem chodziło o czynsze mieszkaniowe:

"Z dniem pierwszego sierpnia bieżącego roku wchodzą w życie nowe przepisy w sprawie czynszów za mieszkania w budynkach rad narodowych, zakładów pracy i prywatnych-czynszowych. Przypomnijmy, iż przewidują one podwyższenie stawek czynszowych, do wysokości trzydziestu złotych za metr w odniesieniu do mieszkań, w których liczba pokoi przekracza liczbe osób uprawnionych do zamieszkania".

Słynny "gest Kozakiewicza" na Olimipadzie w Moskwie rozjuszył stronę radziecką. Ambasador ZSRR w PRL Borys Aristow domagał się wręcz odebrania Polakowi medalu, unieważnienia jego rekordu oraz dożywotniej dyskwalifikacji. Gest polskiego tyczkarza uznał on za obrazę narodu radzieckiego. Polskie władze tłumaczyły to zachowanie "skurczem mięśnia spowodowanym wysiłkiem". Prasa w Polsce nie mogła ani wydrukować zdjęcia Władysława Kozakiewicza (na zdj.) wykonującego słynny gest, ani oczywiście napisać całej prawdy. Kurier Lubelski dzień później, 31 lipca 1980 roku, donosił:

"Po wielu dniach daremnych oczekiwań jest wreszcie pierwszy złoty medal wywalczony dla Polski. Na Władysława Kozakiewicza nie było w tym dniu siły. Nic nie mogło mu przeszkodzić w zrealizowaniu swego celu: gwar na widowni, jakieś gwizdy, czy zbyt głośny doping dla rozgrywających akurat inną konkurencję biegaczy. On potrafił się wyłączyć i tylko skakać".

Tymczasem, po stopniowym wygaszeniu strajków na Lubelszczyźnie, w innych cześciach kraju nadal było niespokojnie. Tym razem przodowała Gdynia, gdzie strajk w porcie się rozszerzył. Przyłączyły się między innymi Wydział Mechaniczny i Inzynieryjno-Budowlany a także część Wydziału Elektrycznego.  Stopniowo Wybrzeże zaczeło się stawać nowym - i kolejnym po Lubelszczyźnie - epicentrum społecznego buntu.

O ile tego dnia sytuację w Lublinie i okolicach, władze mogły uznać za w miarę opanowaną, kolejne pożary społecznego niezadowolenia zaczęły wybuchać gdzie indziej. Właśnie 29 lipca 1980 roku rozpoczęła strajk załoga drugiego rejonu przeładunkowego w porcie gdyńskim. Jednocześnie dziennikarz "Trybuny Ludu" w wydaniu z tego samego dnia, niezręcznie, z użyciem wielu trudnych słów, starał się udowodnić, że gospodarka w socjalistycznym wydaniu i tak ma przewagę nad gospodarką wolnorynkową, a strajki szkodzą wszystkim:

"Społeczna szkodliwość mitologizacji mechanizmów rynkowych polega głównie na apriorycznym rozgrzeszaniu - dopóki one funkcjonują - wszelkich przejawów aspołecznego działania"...

Mimo strajków prasa centralna nadal znajdowała czas - nawet w tak niesprzyjających okolicznościach - na umoralnianie na siłę i wskazywania jedynej drogi wyjścia z kryzysu. Trybyna Ludu, wtorek, 28 lipca 1980 roku:

"Dość trudno z oporami i przeszkodami toruje sobie drogę prawda, że obecnie jedynym źródłem i głównym czynnikiem rozwoju kraju, podnoszenia warunków życia musi byc poprawa efektywności, lepsza wydajność. praca dobrze zorganizowana i bez zakłóceń. Główne dotychczas ilościowe nośniki wzrostu: obfitości rąk do pracy, tanie surowce, energia, kredyty zostały bowiem faktycznie wyczerpane. Trzeba zacząć liczyć solidnie koszty produkcji".

W poniedziałek 27 lipca 1980 roku na Lubelszczyźnie fala strajkowa niemal wygasła. Strajkowały już tylko nieliczne zakłady, ale skala protestów lipcowych na przestrzeni ubiegłych dni zaskoczyła nie tylko partyjne władze. Nawet lokalna opozycja był zdziwiona masowością wystąpień, stąd większy niż zazwyczaj kolportaż tzw. "bibuły".

Jakie tematy dominowały 24 lipca 1980 roku w tak zwanych środkach masowego przekazu? Głównie dwa: walka z powodzią będąca konsekwencją obfitych opadów i trwające od pięciu dni Letnie Igrzyska Olimpijskie w Moskwie. Lipiec tamtego roku był rzeczywiście wyjatkowy, jeśli chodzi o warunki pogodowe. Lało jak z cebra i pojawiły się problemy w wielu dziedzinach życia. Najbardziej poszkodowani byli oczywiście rolnicy.

Aby stworzyć pozory wsłuchiwania sie w postulaty robotników i do końca wygasić strajki w zakładach Lubelszczyzny, w zakładach organizowano specjalne zespoły, które miały się zająć realizacją zgłaszanych wniosków. Sam Gierek był ponoć wściekły na sytuację. Tego dnia pod jego kierownictwem obradowali pierwsi sekretarze komitetów wojewódzkich i kierownicy wydziałów KC.

Dzien po Święcie Odrodzenia Polski był już spokojny w części zakładów Lubelszczyzny. Tego dnia do pracy wrócili pracownicy Komunalnego Przedsiębiorstwa Materiałów Budowlanych w Lubartowie, Zakładów Garbarskich "Lugar" w tym samym mieście, czy Zakładu Transportu i Maszyn Drogowych w Lublinie. W wydaniu "Kuriera Lubelskiego" z tego dnia znajdziemy artykuł o pracownicach Zakładu Przemysłu Dziewiarskiego "Lubgal". Trzeba pamiętać, że tu także dziewięć dni wcześniej wybuchł strajk.

Oczywiście we wspomnianym artykule nie znajdziemy o tym ani słowa. Są za to peany na cześć zakładu i pracownic, no i przede wszystkim informacja o tym, jak planowo przebiega produkcja. Aha - i jeszcze wiadomość, że zakład miał przestój z powodu urlopów większości pracowników.

21 lipca 1980 roku ukazało się specjalne wydanie "Kuriera Lubelskiego" datowane na 21 i 22 lipca. Na górze strony pierwszej, niebieską wielką czcionką krzyczało hasło "Niech pokojem i praca rozkwita Polska Ludowa". Tytuł skrajnie odmienny od rzeczywistości, kraj znajdował się bowiem raczej w stanie zaawansowanego uwiądu, niż rozkwitu. W artykule zatytułowanym "Rozmyślania lipcowe" można było przeczytać:

"Budujemy nasz kraj w niesłychanym dotąd tempie, z niebywałym dotąd rozmachem, ale równoczesnie w dużym trudzie, kosztem wielkiego wysiłku całego społeczeństwa. Socjalizm zmienił Polskę pod każdym względem".

W tym ostatnim zdaniu autor nie minął się z prawdą...

Nakład "Sztandaru Ludu" z 19 lipca, w którym władza pośrednio przyznała, że fala strajkowa przybrała niezwykle na sile, wyjątkowo zniknął z kiosków błyskawicznie. Szczególnym zainteresowaniem cieszył się oczywiście apel do mieszkańców Lublina. Zacytujmy kolejny jego fragment:

"Zwracamy się do Was – wszystkich mieszkańców Lublina, do klasy robotniczej, zwracamy się do kobiet pracujących i wychowujących dzieci, odwołujemy się do Waszych serc i umysłów – zróbcie wszystko co w Waszej mocy aby życie naszego miasta mogło natychmiast wrócić do normy. Niech emocje nie przesłaniają poczucia rozsądku i obywatelskiego instynktu! Zwracamy się z gorącym apelem do wszystkich robotnic i robotników, którzy trwają na stanowiskach pracy – bądźcie przykładem i wzorem obywatelskiego ofiarnego trudu!"

Gdy w Moskwie rozpoczynały się Letnie Igrzyska Olimpijskie, w województwie lubelskim nie wygasała fala strajkowa. Tym razem władze partyjne były już mocno zaniepokojone jej skalą. Do tego stopnia, że blokada informacyjna dotycząca strajków została w pewien sposób przełamana. Pamietajmy, że dwa dni wcześniej - 18 lipca - zaczął się protest pracowników Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego w Lublinie, od pracy odeszło około pięciuset osób. "Sztandar Ludu" -  organ komitetu wojewódzkiego PZPR w Lublinie - opublikował komunikat z posiedzenia biura lokalnego komitetu partii a także - co ważniejsze  - "Apel do mieszkańców Lublina".

17 lipca był jednym z najbardziej niespokojnych dni 1980 roku w województwie lubelskim. Strajkował już cały Lubelski Węzeł Kolejowy - około dwóch tysięcy ludzi. Było to największe tego typu wystąpienie kolejarzy od 1945 roku. Ruch pociągów musiał zostać wstrzymany.

Z perspektywy czasu może dziwić, że centralistycznie zarządzana gospodarka czasów ekipy Gierka nie załamała się wcześniej. Nie pomogły nawet kolejne kredyty zagraniczne, będące przecież fundamentem zmian, które postulował Gierek, kiedy przejmował ster władzy i obiecywał budowę drugiej Polski.

16 lipca 1980 roku sytuacja w zakładach pracy nie poprawiała się. Tego dnia (była to środa) w województwie lubelskim strajkowało już około ośmiu tysięcy osób.

Jeśli władzom partyjnym na Lubelszczyźnie wydawało się że fala strajkowa opada, 15 lipca przyniósł kolejne informacje o kolejnych zakładach, gdzie pracownicy odchodzą od pracy, bo mają dość panujących tam warunków i niskich zarobków. Tego dnia w samym tylko Lublinie strajkują: Przedsiębiorstwo Transportu Handlu Wewnętrznego, Lokomotywownia PKP, Przedsiębiorstwo Robót Inżynieryjnych, Fabryka Maszyn i Urządzeń Przemysłu Spożywczego "Spomasz" czy Zakładu Przemysłu Dziewiarskiego "Lubgal". Podobnie jest w Lubelskim Przedsiębiorstwie Budownictwa Przemysłowego - tam strajkujący żądają sprawiedliwego podziału mieszkań oraz - wyzywająco - zrównania zasiłków rodzinnych z zasiłkami milicjantów. Jakby tego było mało, pracownicy Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjne w Lublinie składają petycję pełną postulatów płacowych i grożą strajkiem w razie braku pozytywnej odpowiedzi.

Blokada informacyjna dotycząca lipcowych wydarzeń roku 1980 na Lubelszczyźnie była niezwykle skuteczna i informacje o strajkach w ogóle nie pojawiały się na łamach gazet. Dziennikarze - oczywiście za namową tak zwanych "właściwych czynników" - pisali więc artykuły ukazujące niemal alternatywną rzeczywistość. W wydaniu Kuriera Lubelskiego z 14 lipca 1980 roku znów powrócił temat, który w ostatnich dniach pojawiał się niemal obsesyjnie - rola samorządów robotniczych...

Czym żyła Polska 13 lipca 1980 roku? Według ogólnokrajowej prasy głównie przygotowaniami do obchodów 570. rocznicy bitwy pod Grunwaldem. W głowach zwykłych ludzi dominował jednak temat codziennej walki o byt. W ostatnich dniach na Lubelszczyźnie - i nie tylko - doszło do czegoś, co śmiało można już było nazwać rozlewaniem się fali strajkowej.

Tylko ktoś, kto dobrze potrafił czytać między wierszami, doszukałby się w czwartkowym wydaniu lokalnej lubelskiej gazety z 10 lipca 1980 roku przebłysków rzeczywistości ostatnich dni w regionie. Nie zapominajmy jednak, że duża część czytelników umiała to robić dość dobrze...

Każdy z pracowników WSK w Swidniku, który poprzedniego dnia był w pracy, wiedział, że pewien niewidzialny próg został przekroczony. Samoczynny strajk, wywołany ogromną podwyżką w zakładowej stołówce nie mieścił się w kategoriach zachowań dopuszczanych w PRL-u. Starano sie zrobić wszystko, by nie tylko go jak najszybciej wygasić, ale też by informacja na jego temat nie przedostała się do powszechnej świadomości w kraju.

"Proces harmonizowania rozwoju naszej gospodarki pociąga za sobą konieczność urealnienia rozmiarów inwestowania, dokładnego ich zbilansowania z mocami produkcyjnymi. Stąd już dokonane korekty i przygotowywane dalsze" - czytamy we wtorkowym wydaniu Kuriera Lubelskiego z 8 lipca 1980 roku. 

Tego dnia pracownicy Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego PZL-Świdnik również postanowili urealnić rozmiary inwestowania w przyzakładowej stołówce. 

Sprawy Kościoła na łamach ówczesnej prasy przedstawiano zazwyczaj w sposób wygodny dla władz. O wiele trudniej było znaleźć w ówczesnej prasie informacje o bieżacym życiu Kościoła i wiernych w kraju.

Niedziela 6 lipca 1980 roku nie była dla większości Polaków tylko czasem odpoczynku. W wielu domach dyskutowano o podwyżce cen z ubiegłego poniedziałku. Nie ma się co dziwić, że narzekano.

Tego samego dnia kiedy weszła w życie nieogłoszona oficjalnie podwyżka cen niektórych artykułów mięsnych zaczał strajk warszawski Ursus. Pracownicy byli oburzeni cenami, jakie zastali w zakładowej stołówce i postanowili sie temu sprzeciwić.

"Mięsny" temat nie istniał. Program telewizyjny tego dnia był równie porywający - Program Pierwszy przed dobranocką proponował reprtaż wojskowy Żołnierze ogniowego frontu. Jeśli ktoś liczył na to, że Dziennik Telewizyjny, emitowany jak zwykle o 19.30 poda jakieś szczegóły decyzji o podwyżce także się zawiódł. Napięcie narastało i z każdym dniem robiło się coraz bardziej gorąco. Kolejne dni, szczególnie w Świdniku, miały zmienić bardzo wiele.

To co wydarzyło się 1 lipca 1980 roku jest przez historyków postrzegane różnie. Jedni sądzą, że był to po prostu prowokacyjny policzek wymierzony społeczeństwu przez partyjną wierchuszkę, inni, że była to rozpaczliwa próba zahamowania kryzysu gospodarki, rozłożonej niemal na łopatki przez brak umiejętnści kierowania nią i centralistyzne zapędy. W podwyżce cen niektórych gatunków mięsa i wędlin, która weszła w życie 1 lipca najdziwniejsze było to, że oficjalnie w ogóle jej nie ogłoszono...

Poczucie jedności, jakie towarzyszyło większości Polaków w tamte dni roku 1980 historycy tłumaczą na wiele sposobów. Jedni wskazują,  że po wydarzeniach 1976 roku, kiedy tak brutalnie spacyfikowano manifestacje i strajki, załamała się wiara w "socjalizm z ludzka twarzą" i nastąpiła konsolidacja opozycji. Inni wskazują na wybór Karola Wojtyła na Papieża jesienią 1978 roku i jego pierwszy przyjazd do kraju w tej roli w czerwcu 1979 roku.

Rok 1980 to niezwykła cezura w polskiej historii. "Bądź jak kamień, stój wytrzymaj, kiedyś te kamienie drgną i polecą jak lawina, przez noc, przez noc" pisał Ernest Bryll tworząc słowa piosenki do śpiewogry "Kolęda nocka", zainspirowanej sierpniowymi strajkami na Wybrzeżu. A przecież kamienie drgnęły już wcześniej i ruszyły w Świdniku i na Lubelszczyźnie w lipcu 1980 roku...